ŞANLIURFA TEK TEK DAĞLARI COĞRAFYASINDA NEOLİTİK DÖNEMDEN ROMA DÖNEMİNE TAŞ OCAKLARI VE KAYA MEZARLARI

Geçmişte Yabani fıstık (menengiç) korulukları ile kaplı Tek Tek Dağları Epi-paleolitik dönemden itibaren iskân görmüş bir bölgedir. Özellikle Neolitik dönemde tuzak alanlarının kurulması ile birlikte iskân sayısı artmış ve bu durum günümüze kadar devam etmiştir. Bölge insanı günümüzde hayvancılık ile uğraşmakta, bölgenin kuru dere yataklarında ise küçük tarım alanları açıp arpa, buğday gibi tahıllar ekmektedir. Neolitik dönemde onlarca dekar alanda kurulmuş olan etrafı balık pulu duvarla örülü tuzak alanları, taş ocakları, Tunç çağı ve Roma dönemine tarihlenen kaya mezarları, taş işçiliğinin çok erken dönemlerden itibaren bölgede büyük bir önem kazandığını göstermektedir. Bölgede kireçtaşı kayalıkların yoğun oluşu ve büyük ağaçların bulunmayışından dolayı Epi-paleolitik dönemden itibaren bölgenin günümüzde olduğu gibi bir iklime sahip olduğunu göstermektedir. Karahan Tepe, Harbetsuvan Tepesi, Soğmatar, Şuayp Şehri gibi ören yerlerindeki taş işçiliği de bu görüşümüzü destekler niteliktedir. Soğmatar’ın kireçtaşı kayalıkları, Erken Tunç Çağı ve Roma döneminde bir Nekropol alanı olarak kullanılmıştır. Kuyu girişli olarak adlandırılan Erken Tunç Çağı’na ait kaya mezarı sayısı bakımından Anadolu’da en fazla mezara sahip bir yerleşim olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca bu mezarların bazıları, Roma döneminde tekrar genişletilerek kaya mezarı olarak kullanılmıştır. Bu çalışmada, Tek Tek Dağları bölgesinin geçmişte de günümüzde olduğu gibi bitki örtüsü yönünden zengin olmadığı, bu bağlı olarak da taş işçiliğinin Neolitik dönemden itibaren bölgede gelişmeye başladığını göstermeye çalışacağız..

Quarries and Rock Tombs from the Neolithic to the Roman Period in the Geography of Tek Mountains in Şanlıurfa

In the past the region of Tek Tek Mountains was covered with wild peanut (pistacia) and the region was inhabited from the Epi-paleolithic period. Especially when the trap areas (desert kites) were started to establish in the Neolithic period, the number of the settlements have been increased since then and the rise is still going on. Today, local barley and wheat in the dry stream beds. There have been quarries and rock tombs dating back to the Bronze Age and Roman period, and there have also been trap areas arranged like fish scale walls in the dozes of decares in the region since the Neolithic period show that the stonemasonry gained a great importance in the area since the early ages. Due to the dense presence of limestone rocks and the absence of large trees in the region, it shows that the region had the same climate similar to the climate today from the Epipaleolithic period. The stonemasonry in the archaeological sites, such as Karahan Tepe, Harbetsuvan Tepe, Soğmatar and Şuayp City, also supports this view. Limestone bedrock places of Soğmatar were used as a Necropolis area during the Early Bronze Age and Roman period. This is the settlement with the highest number of rock tombs called with well entrance belonging to the Early Bronze Age in Anatolia. Besides some of these tombs were expanded and used again as rock tombs in the Roman period. With this study we will try to show the region of Tek Tek Mountains has not been rich in vegetation neither past nor today, and therefore, stonemasonry has been started to develop since the Neolithic Period.

PDF

___

Abbasoğlu, H. (1987). 1986 yılı Termessos yüzey araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, No. 13, 203-215.

Albayrak, Y. (2010). Antik dönemde Edessa (Urfa). Tiydem Yayıncılık, Ankara, 2010.

Albayrak, Y. (2015). Soğmatar kült merkezi ile ilgili yeni öneriler. BELGÜ, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 2, 179-194.

Albayrak, Y. (2016). Edessa'da Paganizm ve Hıristiyanlık. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 32, 316-324.

Albayrak, Y. (2017). Şanlıurfa Kale eteği nekropolü kaya mezarları. Karadeniz Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 36, 279-289.

Albayrak, Y. (2019a). Göbekli Tepe’den Edessa’ya Şanlıurfa, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2019.

Albayrak, Y. (2019b). Soğmatar. Harran ve Çevresi Arkeoloji, Şurkav Yayınları,No. 55, Şanlıurfa, 2019, 271-284.

Albayrak, Y. & Mutlu, S. İ. (2014). Soğmatar kutsal alanı ve yakın çevresi yüzey araştırması, 2012. 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 27-31 Mayıs 2013 Muğla. 2. Cilt, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Basımevi, Yayın No. 163/2, Muğla, 2014, 337-352.

Albayrak, Y. & Mutlu, S. İ. 2015. Soğmatar kutsal alanı ve yakın çevresi yüzey araştırması 2013. 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 02-06 Haziran 2014 Gaziantep. 2. Cilt, Kültür Varlıkları Ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları Yayın No. 168/2, Ankara, 2015, 259-278.

Albayrak, Y. & Mutlu, S. İ. 2018. Sogmatar nekropolü 2016 Yılı Temizlik Çalışmaları. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı. 22-26 Mayıs 2017 Bursa. 3. Cilt, Star Matbaacılık, Bursa, 2018, 525-544.

Albayrak, Y. & Mutlu, S. İ. 2019. Soğmatar nekropolü 2017 Yılı Temizlik Çalışmaları. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt, Ankara, 2019, 651-668.

Albayrak, Y. (2020). Soğmatar nekropolü Roma dönemi kaya mezarları. Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı, Ege Yayınları, İstanbul, ss.19-28.

Albayrak, Y. & Çelik, B. 2019. Soğmatar çevresi kaya mezarları. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 43, 255-261.

Albayrak, Y., Mutlu, S. İ., Mutlu, S. & Çelik, B. (2019). Soğmatar’da sunaklı kaya oyuğu mezarlar. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 41, 263- 274.

Atalay, A. (1987). İzmir ve Aydın yörelerinde mağara araştırmaları. Arş. ST V-II., 290-301.

Başer, S. (1990). 1988-1989 yılları Kibyra kurtarma kazıları. I. Müze. Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara, 235-259.

Çambel, H. & ve R. Braidwood (1980). Güneydoğu Anadolu tarih öncesi araştırmaları, İstanbul.

Çelik, B. (2011). Karahan Tepe a new cultural centre in the Urfa area in Turkey. Documenta Praehistorica XXXVIII (2011), s.241-253.

Çelik, B. (2016). A small-scale cult centre in Southeast Turkey, Harbetsuvan Tepesi. Documenta Praehistorica XLIII (2016), s.1-9.

Çelik, B. (2018). 2016 yılı Şanlıurfa İli merkez ilçesi Neolitik çağ ve öncesi yüzey araştırması. 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 22-26 Mayıs 2017 Bursa, Cilt 1, ss.203-223.

Çelik, B. & Albayrak, Y. (2019). Soğmatar’dan ele geçen bir kartal figürü. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 42, 60-67. Dornemann, R. H. (1978). Tell Hadidi: A bronze age city on the Euphrates. Archaeology, 31/6, 20-26.

Drijvers, H. Jan W. (1972). Old Syriac (Edessean) ınscriptions, E.J. Brill, Leiden.

Drijvers, H. Jan W. (1973). Some new Syriac ınscriptions and archaeological finds from Edessa and Sumatar harabesi. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 36, No. 1, 1-14.

Drijvers, H. Jan W. (1980). Cults and beliefs at Edessa, E.J. Brill, Leiden.

Drijvers, H. Jan W. & Healey, F. J. (1999). The old Syriac ınscriptions of Edessa and Oshroene: Text, translations and commentary, Koninklijke Brill NV, Leiden.

Duval, R. (1975). Histoire D’Edesse, politique, religieuse et littéraire. (Amsterdam, 1975; reprint of JA 18-19 (1891-2).

Engin, A. & Beyazlar, A. (2016). Bir Erken Tunç Çağı II-III kaya oyuğu mezarı ve ortaya koyduğu yeni bulgular. Eurasian Academy of Sciences Eurasian Art&Humanities Journal Volume 5, 1-44.

Kaya, Ö. F. & Ertekin, A. S. (2009). Flora of the protected area at the Tektek Dağları (Şanlıurfa-Turkey). OT Sistematik Botanik Dergisi, Vol. 16, No. 2, 79-96.

Kaya, Ö. F. (2014). Phytosociological analysis on the national park of the Tek Tek mountains, Şanlıurfa, Turkey. Bangladesh Journal of Botany, Vol. 43, No. 1, 27-35.

Mutlu, S. İ. & Albayrak, Y. (2018). Harran ve Soğmatar'da Sin kültünün varlığı. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 37, 133-144.

Neef, R. (2003). Overlooking the steppe-forest: A preliminary report on the botanical remains from Early Neolithic Göbekli Tepe (Southeastern Turkey) The Newsletter of Southwest Asian Neolithic Research, Neo-Lithics 2/03, s.13-16.

Orthmann, W. (1979). Burial customs of the 3rd millenium B. C. in Euphrates valley. J. C. MARGUERON (Ed), Le Moyen Euphrate: Zone de contacts et d’echanges (Actes du colloque de Strasbourg 10-12 Mars 1977). Strasbourg, 97-105.

Önal, M., Güllüce, H. & Tuğlu H. (2004). Resimli kaya mezarı. 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan, Anadolu’da Doğdu, İstanbul, 519-548.

Özgünel, C. (1987). Selçuk arkeoloji müzesinde saklanan bir Myken Pyxis’i ve düşündürdükleri. Belleten LI sa. 200, 530-540.

Pehlivaner, M. & Özçatal, M.F. (1994). Yazılıkaya ve Han’da kazı ve temizlik çalışmaları. 5. MKKS. 65-78.

Pognon, H. (1907). Inscriptions sémitiques de la Syrie, de la Mésopotamie et de la région de Mossoul, Paris, s. 23-38.

Segal, J. B. (1953). Pagan Syriac monuments in the vilayet of Urfa. Anatolian Studies, Vol. 3, 97-119.

Segal, J. B. (1954). Some Syriac inscrptions of the 2nd-3rd century A.D. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 26, 2-36.

Segal, J. B. (1967). Four Syriac ınscriptions. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 30, No. 2, Fiftieth Anniversary Volume, 293-304.

Segal, J. B. (1970). Edessa. “the blessed city” Oxford.

Stewart, J. R. (1962). The early Cypriote bronze age. in P. Dikaios and J. R. Steward, Suedish Cyprus Expedition IV, A. The Stone Age and the Early Bronze Age, 205-391, Lund: The Swedish Cyprus Expedition.

Suleimann, A. (1984). Excavations at Ansari-Aleppo fort he seasons 1973-1980.AKKADİCA, 40: 1-16.

Tokgöz, D. (1976). Şükranlı nekropol kazısı-1974. TAD, C. XXIII, No:2, 117-142.

Van Loon, M. N. (1968). First results of the 1967 excavations at Tell Selenkahiye. Les Annales Archeologiques Arabes Syriennes, 18: 21-36.

Wagner, J. (1976). Seleukeia am Euphrat/Zeugma, Wiesbaden.

Wooley, C. L. (1914). Hittite burial customs. University of Liverpol Annals of Archaeology and Anthropology, VI: 87-98.

Yenisağacı, H.V. (1990). Reyhanlı-Esentepe kaya mezarları kutarma kazısı. Mz. K.K: Sm. I, 210-225.

Zeyrek, T. H. (2007). Besni nekropollerinden kaya mezarları. Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan, Hazırlayanlar. M. Alparslan-M.D. Alparslan-H. Peker, İstanbul, 810-826.

Zoroğlu, L. (1994) Kelenderis I, Ankara