DAS SANDKORN, WAGENBACH UND CO.: ZUR VORGESCHICHTE VON ADOLF ENDLERS AUSSCHLUSS AUS DEM SCHRIFTSTELLERVERBAND DER DDR

Kum Tanesi, Wagenbach ve Ortaklar: Adolf Endler’in ADC Yazarlar Birliğinden İhraç Edilmesinin Önceki Evreleri

Adolf Endler, 7 Haziran 1979 ADC (Alman Demokratik Cumhuriyeti) Yazarlar Birliğinden ihraç edilmiş dokuz yazardan birisidir. Bu ihraç kararı, ADC içindeki kültür politikalarında olduğu kadar ADC’nin dışında da ses getiren bir tedbirdir. Bu çalışmada, Endler’in söz konusu kurumdan ihracının öncesine ışık tutulacaktır. Makalenin merkezinde, Endler’in ihracının birçok nedeni olduğu varsayım olarak yer almaktadır. Şairin Mayıs 1979’da ADC Başkanı Erich Honecker’e yazdığı protesto mektubu bu kapsamda ne kadar etkili olduysa da, makalenin sorunsalını tek bu nedene bağlamak, bu çalışmanın ikinci ağırlık noktasını oluşturan Endler’in eleştirel yazarlığını gözardı etmek anlamına gelir. Provokasyondan çekinmeyen Endler’in ihracına birden çok bakış açısıyla bakmak, konunun arka planını ayrıntılı bir biçimde belirlemeye olanak sağlar. Dolaysıyla bu makalede Endler’in muhalif sanatı ele alınacaktır. Diğer yandan da ADC tarafından sakıncalı görülen kişilerle ilgili yaptığı üç eylem irdelenecektir. Bu eylemlerden ilki Endler’in yayıncı Klaus Wagenbach’la yaptığı iş birliği, diğerleri ise hem şarkıcı Wolf Biermann’ın ADC vatandaşlığından çıkartılmasına ilişkin bir dilekçeye, hem de daha önce bahsedilen romancı Stefan Heym’ın yaşadığı zulüm vesilesiyle yazılmış olan bir protesto mektubuna imza atması durumlarıdır.

___

Berbig, R. u.a. (1994). In Sachen Biermann. Protokolle, Berichte und Briefe zu den Folgen einer Ausbürgerung. Berlin: Ch. Links.

Brandt, S. (04.12.1999). Sticht sternenwärts. Adolf Endlers gedichte. In: Frankfurter Allgemeine Zeitung.

Bühl, H. u.a. (1970). Kulturpolitisches wörterbuch. Berlin/Ost: Dietz. Decker, K. (30.05.2014). 50 Jahre Wagenbach. Ein Verlag mit Programm. In: Der Tagesspiegel.

Der Bundesbeauftragte für die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes: Die DDR im Blick der Stasi. Die geheimen Berichte an die SED-Führung. URL: (22.07.2017).1

Endler, A. (1975). Nackt mit Brille. Gedichte. Berlin: Verlag Klaus Wagenbach.

Geist, P. (2000): Zerbeult, himmelwärts. Laudatio zur Verleihung des Peter-Huchel- Preises an Adolf Endler. URL: (22.07.2017).

Grashoff, U. (2006). „In einem Anfall von Depression...“. Selbsttötungen in der DDR. Berlin: Ch. Links.

Helbig, A. (2006). Anschreiben gegen Festgeschriebenes. Gespräch mit Adolf

Endler 1994 (2006). URL: (22.07.2017).

Jessen, J. (12.10.1999). Adolf Endler serviert zum Jahrhundertende den „Pudding der Apokalypse“: Gründlich vergiftete Leckereien. In: Berliner Zeitung.

Krämer, S. (2012). Medien, Boten, Spuren. Wenig mehr als ein Literaturbericht. In: Was ist ein Medium?, hrsg. von Stefan Münker u.a. Frankfurt a.M.: Suhrkamp.

Kraus, K. (1914). Die Fackel. Heft 400-403. Wien: Fackel-Verlag.

Mehnert, E. (1996). Äsopische Schreibweise bei Autoren in der DDR. In: Zensur und Selbstzensur in der Literatur, hrsg. von Peter Brockmeier und Gerhard R. Kaiser. Würzburg: Königshausen & Neumann.

Opitz, M. (2010). Endler, Adolf. In: Metzler Lexikon Autoren, hrsg. von Berndt Lutz und Benedikt Jeßing. Stuttgart/Weimar: J.B. Metzler.

Schumacher, E. (2007). Ein bayerischer Kommunist im doppelten Deutschland: Aufzeichnungen des Brechtforschers und Theaterkritikers in der DDR 1945-1991. München: R. Oldenbourg.

Ueding, G. (1994). Historisches Wörterbuch der Rhetorik. Tübingen: Max Niemeyer.

Walther, J. (1991). Die Amputation – Zur Vor- und Nachgeschichte der Ausschlüsse. In: Protokoll eines Tribunals. Die Ausschlüsse aus dem DDRSchriftstellerverband 1979, hrsg. von Joachim Walther u.a.. Reinbek bei Hamburg: Rowohlt.

Walther, J. u.a. (1991). Das Tribunal – Protokoll der Mitgliederversammlung des Berliner Schriftstellerverbandes im Roten Rathaus am 7. Juni 1979. In: Protokoll eines Tribunals. Die Ausschlüsse aus dem DDRSchriftstellerverband 1979, hrsg. von Joachim Walther u.a.. Reinbek bei Hamburg: Rowohlt.

Winkler, W. (29.05.2009). „Kann ich mal bei dir pennen?“ Im Gespräch: Klaus Wagenbach. In: Süddeutsche Zeitung.