MÂTÜRÎDÎ’DE İSTİDLÂLİN İŞLEV ALANLARI

Mâtürîdî’nin istidlâle verdiği önem bilinmektedir. Onun düşünce sisteminde istidlâle dayalıyorumlamanın ayrı bir yeri vardır. İstidlâli doğru haber ve sağlam duyularla birlikte bilgi edinmenintemel yolları arasında gören Mâtürîdî’nin düşüncesinde istidlâlin bilgi edinme aracı olarakkullanılmasının reddi mümkün görünmemektedir. Zira istidlâli reddetmek için bile istidlâle ihtiyaçduyulurken, doğru haber ve duyulardan gelen bilginin test edilmesi için de gereken yine istidlâldir.Mâtürîdî’ye göre insanlar için istidlâle dayalı yorumlamaya elverişli alanlar bulunmaktadır. Bualanlarla ilgili istidlâller, genelde duyulur yani doğrudan bilinebilen âlemden hareket ederek duyularötesinin bilgisine ulaşma şeklinde kurgulanır. O, istidlâllerini Allah’ın varlığı ve birliği, ahiretin varlığı,âlemin hudusü gibi konularda görüşlerini delillendirmek maksadıyla kullanmıştır. Bu alanlarınbilgisine duyulur âlemde elde edilen bilgilerin delâletiyle ulaşmak mümkündür. Ancak Mâtürîdî’nindüşüncesinde kişinin olaylara bağlı olarak değişkenlik gösterebilen ruhî yapısı, kimi zaman onunistidlâlde bulunmasını engelleyebilir. İnat ve kibir bu türden ruhî durumlara örnektir.Çalışmamız; literatür taraması, karşılaştırma ve yorumlama yöntemleriyle işlenecektir. Mâtürîdî’ninKitâbü’t-Tevhîd ve Te’vîlât adlı eserleri bu yöntemlerle taranarak onun özellikle bu iki eseri çerçevesindeistidlâli hangi açılardan ele aldığı, görüşlerini temellendirirken ondan nasıl yararlandığı, istidlâlinkapsamını ve işlev alanlarını nasıl belirlediği gibi sorular etrafında şekillendirilecektir.

THE EXTENT OF INFERENCE IN MĀTURĪDĪ

Inference (istidlāl) has a special place in the thought system of Māturīdī. Māturīdī sees it as one of the three sources of knowledge along with true narration (al-khabar al-sādiq) and sense perception. According to Māturīdī, it is not possible to reject the use of inference for obtaining knowledge. Inference is needed to test the information that comes from true narration and senses. Moreover, to reject the use of inference requires inference as well. According to Mādürîdî, it is possible to reach what is beyond the senses by inference. He has used several inferences to prove his views in matters such as the existence and unity of God, the existence of the afterlife, and temporality of the world. It is possible to reach the knowledge of these by the evidence from the observable universe. However, for Māturīdī, psychological fluctuations of the person, which may vary depending on the events, can sometimes intervene his argumentation. Stubbornness and arrogance are examples of this kind of psychological agents. Our work will be processed by literature review, comparison and interpretation methods and the works of Māturīdī, namely Kitāb al-Tawhīd and Ta’wīlāt, will be examined by these methods. Our basic questions follow as: From which perspectives Māturīdī discusses inference? How he utilised it while establishing his thought? How did he determine the extent of inference?

PDF

___

Abdunnâfî Efendi. Mizân-u Şerh-i Mütercim-i Burhân. yy.: 1295.
Ak, Ahmet. Büyük Türk Âlimi Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. İstanbul: Ensar, 2017.
Alper, Hülya. “Mâtürîdî’nin Akıl ve Vahiy Algısı”. Mâtürîdî’nin Düşünce Dünyası. Ed. Şaban Ali Düzgün. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2011.
Altıntaş, Ramazan. “Kelâmî Epistemolojide Aklın Değeri”. Kelâm'da Bilgi Problemi. Bursa: Arasta Yayınları, 2003.
Bâkıllânî, Ebû Bekir. Kitâbü’t-Temhîd, Thk. İmâdüddin Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-sekâfiyye, 1407/1987.
Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı. Ter. Burhan KöroğluHasan Hacak-Ekrem Demirli. 2. Baskı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2000.
Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta’rîfât. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1985.
Debûsî, Ebû Zeyd . Takvîmü’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh. Thk. Halil Muhyiddin el-Meyyis. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2001.
Eşʻarî, Ebû’l-Hasan. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn. Thk. M. Abdulhamid. Beyrut: Mektebetü’l-Asliyye, 1999.
İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. Kâhire: Dâru'l-meârif, 1119.
Karagöz, Nail. Hanefî-Mâtürîdî Gelenekte Kıyâs İçerikli İstidlâl. Ankara: Serüven Yayınları, 2015.
Kutlu, Sönmez. “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâtürîdî”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. Haz. Sönmez Kutlu, Ankara: Otto Yayınları, 2012.
Lâmişî, Muhammed b. Zeyd. “Keşfü’l-elfâz”, Thk. M. Hasan Mustafa Çelebi, Mecelletü’l-Bahsi’l-İlmi ve Türâsi’l-İslâmî. Suudî Arabistan: el-Mektebetü’lArabiyyeti’s-Suûdiyye, 1398.
Mâtürîdî, Ebû Mansur, Kitâbü’t-Tevhîd. Thk. ve Tal. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, Ankara: İsam Yayınları, 2005.
Mâtürîdî, Ebû Mansur. Kitâbü’t-Tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, Ankara: İsam Yayınları, 2002.
Mâtürîdî Ebû Mansur. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. Thk. Mecdî Bâsellum, Beyrut: Dâru’lkütübi’l-ilmiyye, 2005.
Öğük, Emine. Mâtürîdî’nin Düşünce Siteminde Şer-Hikmet İlişkisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Öz, Mustafa. Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
Özalp, Hasan. “Mâtürîdî’nin Dinî Epistemolojisinde Delillerin Doğası Üzerine”. Din Felsefesi Açısından Mâtürîdî Gelen-Ek-i. Der. Recep Alpyağıl, İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
Uluç, Tahir. “Mâtürîdî Düşüncesinde ‘Şâhidin Gâibe Delâleti’ Argümanı”. Din Felsefesi Açısından Mâtürîdî Gelen-Ek-i, Der. Recep Alpyağıl, İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
Özcan, Hanifi. Mâtürîdî’de Dînî Çoğulculuk. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyât Fakültesi Vakfı Yayınları, 1999.
Özcan, Hanifi. “Türk Din Anlayışı”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. Haz. Sönmez Kutlu, Ankara: Otto Yayınları, 2012.
Özcan, Hanifi. Epistemolojik Açıdan İman. 4. Baskı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyât Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
Özdeş, Talip. “Mâtürîdî’nin Tevil Anlayışında Aklın Yeri”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. Haz. Sönmez Kutlu, Ankara: Otto Yayınları, 2012.
Rağıb el-İsfehânî. Müfredâtu Elfâzı’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1992.
Râzî, Fahruddîn. Kelâma Giriş/el-Muhassal. Ter. Hüseyin Atay, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
Rudolp, Ulrich. Mâtürîdî. Trc. Özcan Taşçı, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
Serahsî, Ebû Bekir Şemsü’l-Eimme. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'lİlmiyye, 1993.
Şık, İsmail. Mâtürîdî İnanç Sistemi. 2. Baskı. Ankara: Gece Kitaplığı, 2015.
Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm. Thk. Ali Dahruc, Lübnan: Mektebetü Lübnan, 1996.
Topaloğlu, Bekir-Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
Topaloğlu, Bekir. “Ebû Mansur el-Mâtürîdî’nin Kelâmî Görüşleri”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. Haz. Sönmez Kutlu, Ankara: Otto Yayınları, 2012.