Kırım Hanlığı’nda Muhalefet: Mehmed Geray ve Şahin Geray Kardeşlerin İsyanı

15. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı himayesi altına giren Kırım Hanlığı, sahip olduğu tarihî miras ve dinî kimliği dolayısıyla, Osmanlılara tabi diğer prensliklerden her zaman daha farklı ve ayrıcalıklı bir konumda yer almıştır. Kırım Hanları, Osmanlı Sultan’ına çoğu zaman sadık olmakla beraber, bazen de muhalif bir tutum sergilemişlerdir. Bu muhalefet ise en şiddetli biçimde 17. yüzyılın ilk çeyreğinde meydana gelmiştir. Mehmed Geray ve Şahin Geray kardeşler 1624 senesinde Canıbek Geray lehine tahttan indirilmek istenmiş, ancak kardeşler bu değişikliği kabul etmemiş ve himayesi altında oldukları Osmanlılar ile savaşarak Osmanlıların Kırım’daki kalelerinden biri olan Kefe’yi kuşatmışlardır. 1624-1628 yılları arasında hüküm süren Mehmed ve Şahin Geray kardeşlerin hâkimiyet dönemi Osmanlılara karşı en sert muhalefetin sergilendiği dönem olması itibariyle son derece önemlidir. Dönemin Osmanlı kroniklerine ve yabancı elçilerin mektuplarına da konu olmuş olan hadiseler Kırım Hanlarının Osmanlılara bakış açısını yansıtan güzide bir örnektir. İşbu makalede kardeşleri isyana götüren süreç, isyan ve kuşatma olayları ve son olarak da Mehmed ve Şahin Geray kardeşlerin sonları anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kırım Hanlığı, Osmanlı Devleti, Geraylar, Kefe, İsyan, Tatarlar

Opposition in Crimean Khanate: Insurrection of Mehmed Geray and Şahin Geray Brothers

The Crimean Khanate, which came under the auspices of the Ottoman in the last quarter of the 15th century, has always been in a different and privileged position than the other princes under the Ottomans due to its historical heritage and religious identity. Although, Crimean Khans were mostly loyal to the Ottoman Sultan, they sometimes acted an opposing attitude. This opposition occurred most severely in the first quarter of the 17th century. The brothers Mehmed Geray and Şahin Geray were asked to be dethroned in favor of Canıbek Geray in 1624, but the brothers did not accept this change and fought the Ottomans under their patronage and surrounded Kefe, one of the Ottoman strongholds in Crimea. The reign of the brothers Mehmed and Şahin Geray, who ruled between 1624 and 1628, is extremely important as it is the period of the harshest opposition to the Ottomans. The events, which were also reflected in the Ottoman chronicles of the period and the reports of foreign ambassadors, are explained in every detail. In this article, the process that brought the brothers into rebellion, the events of rebellion and siege and finally the endings of the brothers Mehmed and Şahin Geray are explained.

Keywords:

Crimean Khanate, Ottoman Empire, Gerays, Caffa, Rebellion, Tatars,

PDF

___

Osmanlı Arşivi (BOA), Mühimme Defteri [A.DVNS.MHM.d], 83/64/101.
Osmanlı Arşivi (BOA), Mühimme Defteri [A.DVNS.MHM.d], 83/65/102.
‘Abdullah ibn Rıḍvān, Tevārīḫ-i Deşt-i Ḳıpçaḳ ‘an Ḫıtta-i Ḳırım veya Tevārīḫ-i Tatar Ḫānān-ı Kadīm ve Aḥvāl-i Deşt-i Ḳıpçaḳ, haz. M. Akif Erdoğru-Selçuk Uysal, Ege Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012.
Abd-Allâh b. Rıdvân Paşa, Tevârîh-i Deşt-i Kıpçak, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Bağdat Köşkü, no. 289.
Abdülkadir Efendi, Topçular Kâtibi ‘Abdülkādir (Kadrî) Efendi Tarihi, haz. Ziya Yılmazer, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2003.
Halîm Girây, Gülbün-i Hânân (Kırım Tarihi), haz. İbrahim Gültekin, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2019.
Kâtib Çelebi, Fezleke [Osmanlı Tarihi (1000-1065/1591-1655)], Cilt I, haz. Zeynep Aycibin, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2016.
Kâtib Çelebi, Fezleke [Osmanlı Tarihi (1000-1065/1591-1655)], Cilt II, haz. Zeynep Aycibin, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2016.
Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Na’îmâ (Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn), c. II, haz. Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2007.
Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, c. I, haz. Bekir Sıtkı Baysal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1981.
Başer, Alper, Bucak Tatarları (155-1700), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Afyonkarahisar 2010.
Başer, Alper, “Kırım Hanlığı Tarihini Konu Alan Müstakil Eserler ve Yeni Bir Kaynak, Tarih-i Mevkûfati”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 6/1, Winter 2011, s. 747-762. Büyükaksoy, Ahmet, İngiltere’nin İstanbul Büyükelçisi Thomas Roe’nun Diplomatik Yazışmaları (1621-1628), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2012.
Derin, Derya, Abdülgaffar Kırımî’nin Umdet’ül-Ahbar’ına (Umdet’üt-Tevarih) Göre Kırım Tarihi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2003.
Kırımlı, Hakan, “Kırım Hanlığı Tarihinde “Çoban Geraylar” Meselesi”, Belleten, c. 84, S. 299, Nisan 2020, s. 243-261.
Novoselyskiy, A. A., XVII. Yüzyılın Birinci Yarısında Moskova Devletinin Tatarlarla Mücadelesi, trc. Kemal Ortaylı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2011.
Osmanlı Belgelerinde Kırım Hanlığı, yay. haz. Kemal Gurulkan-Yusuf İhsan Genç-Uğurhan Demirbaş-Turgay Özekici, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, İstanbul 2013.
Ostapchuk, Victor, The Ottoman Black Sea Frontier and the Relations of the Porte with the Polish-Lithuanian Commonwealth and Muscovy, 1622-1628, Harvard University, 1989.
Öztürk, Yücel, Özü’den Tuna’ya Kazaklar – 1, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2004.
Smirnov, V. D., Osmanlı Dönemi Kırım Hanlığı, çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2016.
Söylemez, Yavuz, Es-seb’ü`s-Seyyâr fî Ahbâr-ı Mülûki’t-Tatar (Tenkitli Metin Neşri, İnceleme), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2016.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları, c. I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, c. III, I. Kısım, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2009.