Kazak Teriminin Kölelik Mefhumu ile İlişkisi Üzerine

Kazak teriminin konumuzla ilgili ana kaynak olan şer‘iye sicillerinde hangi fonksiyonları ifade edecek şekilde kullanıldığının dikkatlice ayrıştırılarak analiz edilmesi, terimin aydınlatılması açısından önem taşımaktadır. Mevcut araştırmanın merkezi teması, sicillerde rastlanan ve olaylara göre hususi fonksiyon belirttiği düşünülen verilerin değerlendirilmesidir. Kırım kadı sicilleri üzerinde yürüttüğümüz çalışmalar neticesinde “kazak” terimi ile ilgili yeni verilere ulaştık. Söz konusu kaynaklarda “kazak” teriminin büyük çoğunlukla “esir” veya “köle” anlamında kullanıldığı tespit edilmiştir. Kazak teriminin Osmanlı merkezi idaresine bağlı diğer sancak ve eyaletlerde tutulan kadı sicillerinde de araştırması yapılmış, Kırım’daki kadar sık olmasa da, aynı anlamda kullanıldığı görülmüştür. Kazak mefhumunun birçok anlamlarından birisi “köle”dir. Mevcut araştırmalar çoğunlukla lügat manaları üzerinde yoğunlaşmıştır. Konunun idari tarih ile ilgili literatüre nasıl yansıdığı hususunda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Mevcut literatürde “kazak” ın ihtiva ettiği köle anlamının doğrudan savaş esiri veya zorla alıkonma sonucu ortaya çıkan sosyal veya iktisadi kölelikten ziyade bütün imparatorluklarda hassa birliği olarak istihdam edilen muhafızlık ile ilgili bulunduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kazak, , Köle, , Muhafız, , Kadı Sicilleri, , Kırım, , Osmanlı, , Rus

The Relationship of the Term Cossack with the Concept of Slavery

It is important to analyze carefully which functions the term Cossack is used to express in the Kadi Registers, which is the main source related to our topic, in terms of elucidating the term. The central theme of the current research is the evaluation of the data encountered in the registers and thought to represent a special function according to the events. As a result of the studies on the Crimean Kadi Registries, we have reached new data on the term "Cossack". It has been determined that the term "Cossack" is mostly used to mean "captured person" or "slave" in the said sources. The term "Cossack" has been researched in the Kadi Registers kept in other sanjaks and states under the Ottoman central administration, and it has been found that it is used in the same sense, although not as often as in Crimea. One of the many meanings of theCossack term is "slave". Current research has mostly focused on lexical meanings. There is not enough information about how the issue is reflected in the literature on administrative history. In the current literature, it is understood that the meaning of the slave contained in the "Cossack" is directly related to the guardianship employed as a consensual union in all empires rather than the social or economic slavery resulting from direct prisoner of war or forced detention.

Keywords:

Cossack, , Slave, , Guard, , Kadi Registers, , Crimea, , Ottoman, , Russian,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A. DVN. MHM. D094.; Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İbnü’l-Emin Hariciye No:52.
Ahmed Vefik Paşa, Lehce – i Osmani, II, Tabhane-i Amire 1293; ALLEN, W.E.D, TheUkraine A History, Cambridge 2014.
AKÇA, Sümeyye, Üsküdar Kadılığı 23 Nolu ve H. 968-970 Tarihli Sicilin Diplomatik Yönden İncelenmesi: Metin ve İnceleme, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Bilgi ve Belge Yönetimi Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2005.
AKTAŞ SARI, Sema, 3A-3B Numaralı 1648-1679 Tarihli Kırım Kadıasker Defterlerine Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2019.
BİLAL, Metin, 45 Nolu Kırım Kadı Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2016.
ÇAVUŞ, Mehmet Caner, 67 A 90 Numaralı (Onuncu Cilt), 1077-1080 (1666-1670) Tarihli Kadıasker Defteri’ne Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat (1-70 Varak), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeniçağ Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2019.
ÇELİK, Dilek, 67 A 90 Nolu ve 1017-1022 (1608-1613) Tarihli Kırım Hanlığı Kadıasker Defteri (Tahlil ve Transkripsiyon), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2011.
Evliya Çelebi, Seyahatname, VIII, İstanbul 1985; İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 46 Numaralı Sicil (H.1096-1097/M. 1685-1686), ED: Coşkun Yılmaz, İstanbul2011.
İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 54 Numaralı Sicil (H.1102/M.1691), ED: Coşkun Yılmaz, İstanbul2011.
İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 24 Numaralı Sicil (H.1138-1153/M. 1726-1738), Ed: Coşkun Yılmaz, İstanbul 2011.
İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (H. 924-927/M. 1518-1521), ED: Coşkun Yılmaz, İstanbul 2010.
İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 5 Numaralı Sicil (H. 930-936/M.1524-1530), ED: Coşkun Yılmaz, İstanbul2010.
İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 56 Numaralı Sicil (H. 990-991/ M.1582-1583), ED: Coşkun Yılmaz, İstanbul 2010.
KILINÇ, Şahin, 17 Numaralı Kırım Şer’iyye Sicili ( H.1084-1085 M. 1673-1674) Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2019.
KUBAN, Doğan, İstanbul Bir Kent Tarihi, Çev: Zeynep Rona, İstanbul: 2000.
ÖZEL, Nalan, 23 Nolu Antep Şer’iyye Sicil Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla 2006.
ÖZTÜRK, Yücel, Özü’den Tuna’ya Kazaklar, İstanbul2004.
ŞAHİN, Fatma, 67 A 90 Numaralı (On Birinci Cilt), 1077-1078 (1667-1667) Tarihli Kadıasker Defteri’ne Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeniçağ Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya2019.
VATANSEVER, Erim, 67 A 90 Numaralı (On Dokuzuncu Cilt) 1083-1087 (1672-1676) Tarihli Kadıasker Defteri’ne Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2018.
YAŞA, Fırat, 67 A 90 Numaralı (Dördüncü Cilt), 1061-1062 Tarihli Kadıasker Defteri’ne Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya2014.