Üreme Turizmi Yoluyla Kadınların Nesneleştirilmesi -Dinî Perspektiften Bir Değerlendirme-

Yardımla üreme teknolojileri aracılığıyla başkasına ait rahim ve/veya üreme hücresini kullanmak isteyen kişilerin bu uygulamaların serbest olduğu ülkelere seyahatleri “üreme turizmi” olarak adlandırılmaktadır. Taşıyıcı annelik ya da yumurta satışı üreme turizmi yoluyla ticari bir sektöre dönüşmüş durumdadır. Taşıyıcı annelik yapan ya da yumurtalarını satan kadınlar genellikle ekonomik nedenlerle bu işe girişmektedirler. Üreme turizminin başat aktörü olan bu kadınlar hem fiziksel yönden hem psikolojik ve duygusal açıdan istismar edilmektedir. Taşıyıcı annelik yapan kadınların bebekle duygusal bağ kurulumu istenmemekte, üzerlerinde psikolojik baskı oluşturulmaktadır. Üreme hücresini satan kadınların fiziksel ve mental özelliklerinin ilgili mecralarda reklam aracı olarak pazarlandığı görülmektedir. Uygulamada “alan razı, satan razı” durumu var gibi görünse de yumurta satışı, özünde kadını değersizleştiren, fiziksel özelliklerine göre kıymet biçilen bir nesneye dönüştürmektedir. Ayrıca bu kadınlar rahimlerinin gebeliğe hazırlanması veya yumurtalarının olgunlaşması için yüksek oranda hormona maruz bırakılmaktadırlar. Bunun sonucunda sağlıklarının bozulma riskiyle karşılaşmaktadırlar. Bu çalışmada üreme teknolojileri ve turizmi, kadınların nesneleştirilmesine yol açması açısından ele alınmış ve dinin genel ilkeleri perspektifinden kritiğe tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Yardımla üreme, Tüp Bebek, Üreme Turizmi, Canın Korunması, Mahremiyet, Din.

PDF

___

Almeling, Rene. “Selling Genes, Selling Gender: Egg Agencies, Sperm Banks, and the Medical Market in Genetic Material”. American Sociological Review 72/3 (2007), 319-340.
Anderson, Elizabeth S. “ Is Women’s Labor a Commodity?”. Philosophy & Public Affairs 19/1 (1990), 71-92.
Arif, Ali Arif. “Taşıyıcı Anne veya Kiralanmış Rahim Konusuna İslami Bir Bakış”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. Çev. Esra Rahat Özer. 17 (2011), 389-414.
Aydın, Erdem. “Taşıyıcı Annelikle İlgili Etik Sorunlar”. Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derneği Dergisi 3/1 (2006), 19-25.
Blazier, Jaden, Rien Janssens. “Regulating The International Surrogacy Market: The Ethics of Commercial Surrogacy in The Netherlands and India”. Medicine, Health Care and Philosophy 23/4 (December 2020), 621-630.
Buhûtî, Mansur b. Yûnûs. Keşşâfu’l-kınâ’ an metni’l-iknâ’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Cattapan, Alana. “Risky Business: Surrogacy, Egg Donation, and the Politics of Exploitation”. Canadian Journal of Law and Society 29/3 (December 2014), 361-379.
Çalışkan, Hazar Ungan. “Bırakınız Taşısınlar: Taşıyıcı Anneliğe Güncel Bakış”, MÜHF - HAD 22/1 (2016), 389-509.
Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. es-Sünen. Beyrut: 2004.
Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh, thk. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Demir, Zekiye. Modern ve Postmodern Feminizm. Bursa: Sentez Yayıncılık, 2014.
Demirci, Eda, Türkmeni, Gökçe. “Etik Tartışma Boyutunda Taşıyıcı Annelik”. https://www.okan.edu.tr/hukuk/sayfa/8126/etik-tartisma-boyutunda-tasiyici-annelik/ (erişim 20.09.2022)
Din İşleri Yüksek Kurulu. Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı II (16-18 Kasım 2007). Ankara: DİB Yayınları 2008.
Din İşleri Yüksek Kurulu. Fetvalar. Ankara: DİB Yayınları, 2020.
Diyanet İşleri Başkanlığı, “Din İşleri Yüksek Kurulu” https://kurul.diyanet.gov.tr/Karar-Mutalaa-Cevap/4482/tasiyici-annelik-uygulamasi-ve-boyle-bir-yolla-dogan-cocugun-annesi-nesebi-mirasi-mahremiyeti-ve-velayetinin-dini-hukmu-hakkinda (erişim 3 Eylül 2022).
Everington, Shanta. Other Mothers: Curating and Creating Voices of Adoption, Surrogacy and Egg Donation. PhD thesis. The Open University, 2022.
Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Abdüsselam Abduşşâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Görgülü, Ülfet. “Taşıyıcı Annelik-Fıkhi Bir Bakış”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 15 (2010), 197-208.
Gupta, Jay A. “Reproductive biocrossings: Indian egg donors and surrogates in the globalized fertility market”. International Journal of Feminist Approaches to Bioethics 5/1 (2012), 25-51.
Gürtin, Zeynep B. vd. “Egg-sharing, Consent and Exploitation: Examining Donors’ and Recipients’ Circumstances and Retrospective Reflections”. Reproductive Bio Medicine Online 24/7 (June 2012), 698-708.
Haccâvî, Ebü’n-Necâ Şerefüddîn. el-İknâ’ li tâlibi’l-intifâ’. thk. Abdullatif es-Subkî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
https://www.milliyet.com.tr/gundem/3-defa-cocuk-aldirdim-keske-aldirmasaydim-satardim-tek-tek-anlattilar-parasi-batsin-2836285 (erişim 25 Ağustos 2022)
https://www.hurriyet.com.tr/gundem/kibrista-yumurtalarini-satan-dilaranin-yolculuguna-eslik-ettik-3-cocugum-var-hicbirini-tanimiyorum-40909692 (erişim 5 Eylül 2022)
“IVF and Egg Donation Abroad – 9 most popular destinations in 2021” https://www.eggdonationfriends.com/ivf-egg-donation-abroad-the-most-popular-destinations/ (erişim 8 Şubat 2022)
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muhtâr ale’d-Durri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
İbn Âşur, Muhammed Tâhir. Makâsıdü’ş-şerîati’l-İslâmiyye. thk. Muhammed Tâhir Meysâvî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1999.
İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübra. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
Jorgensen, Henrik Kjeldgaard. “Paternalism, Surrogacy and Exploitation”. Kennedy Institute of Ethics Journal 10/1 (2000), 39-58.
Karadâvî, Yusuf. Fetâvâ Muâsıra. Kahire: Mektebetü’l-İslâmî, 2003.
Karaman, Hayrettin. Aile İlmihali. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
Karaman, Hayrettin. İslâm’da Kadın ve Aile. İstanbul: 1995.
Karârâtü’l-Mecmeı’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. Mekke: 2002.
Karârâtu ve tavsiyyâtu Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî. Doha: Dâru’l-Kütübi’l-Katariyye, 2003.
Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1986.
Kirby, Jeffrey. “Transnational Gestational Surrogacy: Does It Have to Be Exploitative?”. American Journal of Bioethics 14/5 (2014), 24-32.
Klitzman, Robert. “Buying and Selling Human Eggs: İnfertility Providers’ Ethical and Other Concerns Regarding Egg Donor Agencies”. BMC Medical Ethics 17/1 (November 2016), 71.
Kuş, Özgür, Güven, Gamze Özbek. “Üreme Turizmi ile Yaygınlaşan Taşıyıcı Annelik Üzerine Etik Bir Değerlendirme”. Türkiye Biyoetik Dergisi 8/2 (2021), 126-133.
Lieberman, BA, Brison, DR. “Mixed Opinions on Egg Sharing”. The Lancet (British edition) 362/9394 (November 2003), 1502.
Miner, Skye A. “Demarcating The Dirty Work: Canadian Fertility Professionals’ Use of Boundary-Work in Contentious Egg Donation”. Social Science & Medicine 221 (January 2019), 19-26.
Pande, Amripa. “Commercial Surrogacy in India: Manufacturing a Perfect Mother-worker”. Journal of Women in Culture and Society 35/4 (2010), 969-992.
Patel, Naranbhai vd. “Insight Into Different Aspects of Surrogacy Practices”. Journal of Human Reproductive Sciences 11/3 (2018), 212-218.
Payne, Jenny Gunnarsson vd. “Surrogacy Relationships: A Critical Interpretative Review”,.Upsala Journal of Medical Sciences, 125/2 (2020), 183-191.
Pennings, Guido. “Reproductive Tourism As Moral Pluralism in Motion”. Journal Medical Ethics 28 (2002), 337-341.
Peyser, Alexandra. vd. “The Evolving Landscape of Donor Egg Treatment: Success, Women’s Choice and Anonymity”. Journal of Assisted Reproduction and Genetics 38 (2021), 2327-2332.
Rao, Radhika. “Coercion, Commercialization, and Commodification: The Ethics of Compensation for Egg Donors in Stem Cell Research”, Berkeley Technology Law Journal 21/3 (July 2006), 1055-1066.
Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer Fahreddîn. el-Mahsûl. thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Ulvânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
Serahsî, Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Usûl. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
Sılvern, Racheli, Cojocaru, Stefan. “Interaction between Surrogate Mother and Intended Mother: Sociological Aspects in Surrogacy”. Revista de Cercetare si Interventie Sociala 77 (2022), 89-105.
Şâtıbî, İbrahim b. Musa. el-Muvâfakât fî usûli'l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
Şimşek, Ayşe. “İslâm Hukuku Açısından Taşıyıcı Annelikte Meşruiyet Tartışmaları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 24 (2014), 241-266.
Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
Tehran, Hoda Ahmari vd. “Emotional Experiences in Surrogate Mothers: A Qualitative Study”. Iran Journal Reproduction Med. 12/7 (July 2014), 471-480.
Thaldar, Donrich, Lacetera, Nicola. “Egg Donors’ Motivations, Experiences and Opinions: A Survey of Egg Donors in South Africa”. PloS One 15/1 (January 2020), e0226603. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6961873/ (erişim 5 Eylül 2022)
Van Berkel, D. vd. “Becoming a Mother By Non-Anonymous Egg Donation: Secrecy and The Relationship Between Egg Recipient, Egg Donor and Egg Donation Child”. Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology 28/2 (2007), 97-104.
Wertheimer, Alan. “Two Questions About Surrogacy and Exploitation”. Philosophy & Public Affairs 21/3 (1992), 211-39.
Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhu. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1989.