İnsanı Anlamada Farklı Yaklaşımlar: Psikanaliz, Şizoanaliz ve Nefs Kavramı Bağlamında Psikolojik Tahliller

Çalışmanın konusu İslâmî ilimler, psikanaliz ve şizoanaliz yaklaşımlarının insanı tanımlamasıdır. Çalışmanın problemi ise, modern ve postmodern teorilerin insanı ele alma biçimlerinin daha çok bedensel olması ve bu tanımlamaların yetersiz kaldığının görülmesidir. Zira modern ve postmodern bilimler nefs, rûh, akıl ve irade gibi insanın manevî özelliklerini ve kul olma boyutunu ihmal etmektedir. Amacı psikanaliz ve şizoanalizin birey tahlillerinin değerlendirilmesi ile İslâm’daki nefs tanımından yola çıkarak insanın mahiyetinin daha bütüncül bir anlayışla tekrar sorgulanmasıdır. İnsanı tanıma ve anlama konusunda çok önemli veriler sunan modern ve postmodern yaklaşımların eksik kalan spritüel tarafını İslamî ilim anlayışının insan tarifiyle tamamlamak mümkün olacaktır. Böylece insan, farklı bakış açılarıyla ele alınacak, karşılaştırma ve eleştirilerle daha iyi tanımlamalarına ulaşılacaktır. Çalışmanın önemi ise birbirinden farklı üç bilimsel paradigma olan İslâmî, modern ve postmodern teorilerin insan yaklaşımlarının bir arada incelenmesidir. Modern dönemde insanı tanımlamak ve anlamak için yapısalcılık, gestalt, işlevselcilik, davranışçılık ve psikanaliz gibi pek çok yaklaşım geliştirilmiştir. Postmodern dönemde ise bu yaklaşımların eksiklikleri vurgulanarak biyolojik, nörobilimsel, evrimsel, psikodinamik, davranışsal, bilişsel, insancıl, sosyokültürel, eklektik ve şizoanaliz gibi teoriler geliştirilmiştir. İslâm ilim geleneğinde de insanı tanımlamaya ve insanı anlamaya özen gösterilmiş; insan, özellikle nefs, rûh, kalb, akıl, irâde ve müradifleri bağlamında açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Psikoloji, İnsan, Nefs, Psikanaliz, Şizoanaliz, Anlama.

Different Approaches to Understanding Human Being: Psychological Analyses in the Context of Psychoanalysis, Schizoanalysis and the Concept of Nafs

The subject of the study is the definition of human beings by Islāmic sciences, psychoanalysis and schizoanalysis approaches. Its problem is that the ways in which modern and postmodern theories treat people are corporeal, and it seems that these definitions are insufficient. Then, modern and postmodern theories neclect human spiritual traits like nafs, soul, mind will and sevitude aspect. Its aim is to evaluate the individual analyses of psychoanalysis and schizoanalysis and to question the nature of man again with a more holistic understanding based on the definition of the self in Islām. The aim of the study is to complement the missing spiritual side of modern and postmodern approaches that provide very important data on human recognition and understanding with the definition of human understanding of Islāmic science. In this way, human existence will be considered from different perspectives and better human definitions will be reached with comparisons and criticisms. The importance of the work is that human understanding of Islāmic, modern and postmodern theories, which are three different scientific paradigms, being examined all together. Many approaches such as structuralism, gestalt, functionalism, behaviorism and psychoanalysis have been developed in order to define and understand human in the modern period. In the postmodern period, theories such as biological, neuroscientific, evolutionary, psychodynamic, behavioral, cognitive, humane, sociocultural, eclectic and schizoanalysis were developed by emphasizing the shortcomings of the previous approaches. In the tradition of Islāmic sciences, it has been conscientiously taken to define and as a result of these explanations, it has been tried to explain the human being, especially in the context of the self, soul, heart, mind, will and its synonyms.

Keywords:

Psychology, Man, Self, Psychoanalysis, Schizoanalysis, Comprehension.,

PDF

___

Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1351/1932.
Âlûsî, Abdullah b. Mahmûd. Rûhu’l-meânî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1997/1417.
Âsım Efendi, Kāmus Tercümesi. İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1304.
Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılap Kitapevi, 1994.
Beddoes, Diane. “Deleuze, Kant and Indifference”. Deleuze and Philosophy-The Difference Engineer. ed. Keith Ansell Pearson, New York: Routledge, 2002.
Bolay, Süleyman Hayri. “Akıl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
Bürger, Christa. “The Reality of Machines/Notes on the Rhizome -Thinking of Deleuze - Guattari”. Deleuze ve Guattari-Critical Assessments of Leading Philosophers. çev. Simon Srebrny, ed. Gary Genosko, London: Routledge, 2001. (3/1251-1262).
Cemalcılar, Zeynep. “Psikolojinin Tanımı ve Kapsamı”. Psikolojiye Giriş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2015.
Cevherî, İsmail b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ fi’l-lüga. thk. Ahmed Abdülgafur Attar, Kahire: Matabiu Dâri’l-Kitabi’l-Arabî, 1377.
Cevziyye, İbn Kayyim. er-Rûḥ. Riyâd: el-Mektebetü’r-Riyâdi’l-Hadîse, 1386/1966.
Chessıck, Richard D. The Future of Psychoanalysis. New York: State University of New York Press, 2007.
Coward, Rosalind - Ellis, John. Dil ve Maddecilik. çev. Esen Tarım, İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
Deleuze Gilles - Guattarı, Felix. Capitalism and Schizophrenia Anti Oidipus. çev. Robert Hurley, Mark Seem, Helen R. Lane, London: Continuum, 2008.
Deleuze, Gilles - Parnet, Claire. Dialogues. New York: Columbia University Press, 1987.
Deleuze, Gilles. Two Regimes of Madness -Texts and Interviews 1975-1995. ed. David Lapoujade, çev. Ames Hodges ve Mike Taormina, New York: Semiotexte 2007.
Deluze, Gilles. “Dualism, Monism and Multiplicities (Desire-Pleasure Jouissance)”. Seminer of 26 March, 1973. Contremps 2, çev. Daniel W. Smith, May 2001. (92-108).
Draz, Muhammed Abdullah. Kur’ân Ahlâkı. Emrullah Yüksel - Ünver Günay, İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Ata Ofset, ts.
Ersevim, İsmail. Freud ve Psikanalizin Temel İlkeleri. İstanbul: Assos Yayınları, 2004.
Eş‘arî, Ebü’l-Hasan. Maḳālâtü’l-islâmiyyîn ve ihtilâfü’l-müsallîn. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Kahire: Mektebetü’n-Nehda, 1979.
Feldman, Robert. S. Understanding Psychology. Boston: Mc Graw Hill, 2010.
Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn. el-Kāmûṣu’l-muḥîṭ. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1987.
Frank, Manfred. “The World as Will and Representation/Deleuze and Guattari’s Critique of Capitalism as
Schizo-analysis and Schizo Discourse,” Deleuze and Guattari-Critical Assessments of Leading Philosophers. Çev. David Berger, ed. Gary Genosko, vol. 3, pp. 1263-1276, London: Routledge, 2001.
Freud, Sigmund. Toplum Psikolojisi. çev. Kemal Saydam, İstanbul: Düşünen Adam Yayınları, 1993.
Freud, Sigmund. Yaşamım ve Psikanaliz. çev. Kâmuran Şipal, İstanbul: Say Yayınları, 1997.
Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed. İḥyâʾü ulûmi’d-dîn. Kahire: Mustafa el-Bâbi el-Halebî, 1358/1939.
Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed. Meâricü’l-kuds. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409/1988.
Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed. Mişkâtü’l-envâr. nşr. Ebu’l-Alâ Afîfî, Kahire: el-Mektebetü’l-Arabiyye, 1388/1964.
Goodchıld, Philip. Deleuze ve Guattari - Arzu Politikasına Giriş. çev. Rahmi G. Öğdül, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2005.
Guattarı, Felix. Chaosmosis an Ethico-aesthetic Paradigm. çev. Paul Bains ve Julian Pefanis, Bloomington ve Indianapolis: Indiana University Press, 1995.
Guattarı, Felix. Chaosophy, Texts and Interviews 1972-1977. çev. David L. Sweet, Jarred Becker ve Taylor Adkins, ed. Sylvere Lotringer, Los Angeles: Semiotexte, 2007.
Holland, Eugene. “Schizoanaysis-The Postmodern Contextualization of Psychoanalysis”. Deleuze and
Guattari-Crtical Assessments of Leading Philosophers. ed. Gary Genosko, London: Routledge, 2001. (2/759-773)
İbn Teymiyye. “Risâle fi’l-ʿaḳl ve’r-rûḥ”. Mecmûʿatü’r-resâʾili’l-münîriyye. Kahire: İdâretü’t-Tıbâati’l-Münîriyye, 1343.
Lacan, Jacques. Fallus’un Anlamı. çev. Saffet Murat Tura, İstanbul: Afa Yayınları, 1994.
Lacan, Jacques. Ecrits: A Selection. New York: Norton, 1977.
Lechte, John. Fifty Key Contemporary Thinkers. London: Routledge, 1994.
Leledakis, Kanakis. Toplum ve Bilinçdışı, çev. Abdullah Yılmaz, Ankara: Ayrıntı Yayınları, 2000.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Teʾvîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Fatıma Yûsuf el-Haymî, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1425/2004.
May, Toddy. Gilles Deleuze: An Introduction. New York: Cambridge University Press, 2005.
Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2006.
Merter, Mustafa. Psikolojinin Üçüncü Boyutu: Nefs Psikolojisi ve Rüyaların Dili. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2014.
Morris, Charles G. Psikolojiyi Anlamak, çev. H. Belgin Ayvaşık - Melike Sayıl, Ankara: Türk Psikologlar Derneği, 2002.
Muhâsibî, Hâris b. Esed. er-Ri‘âye li-ḥuḳūḳıllâh. nşr. Abdülhalîm Mahmûd - Abdülkādir Ahmed Atâ, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-İlmiyye 1390/1970.
Özcüler, Eren. İsteme ve Akıl İlişkisi Üzerine İki İnsan Görüşü: Freud ve Lacan, Basılmamış Yüksel Lisan Tezi, 2015.
Ragıb el-İsfehânî. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, bs.
Rathus, Spencer A. Psycology. CA: Wadsworth, 2012.
Râzî, Fahreddîn. el-Meṭâlibü’l-ʿâliye. nşr. Ahmed Hicâzî es-Sekkā, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1407/1987.
Râzî, Fahreddîn. el-Muḥaṣṣal. nşr. Tâhâ Abdürrauf Sa‘d, Kahire: Mektebetü’l-külliyati’l-Ezheriyye, ts.
Râzî, Fahreddin. Mefâtîḥu’l-ġayb. İstanbul: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, 1307.
Tura, Saffet Murat. Freud’dan Lacan’a Psikanaliz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1996.
Turkle, Sherry. “French Anti-Psychiatry”. Deleuze and Guattari-Critical Assessments of Leading Philosophers. ed. Gary Genosko, (London: Routledge, 2001. (2/508-538)
Uludağ, Süleyman. “Kalb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
Uludağ, Süleyman. “Nefs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
Yılmaz, Ömer. Edirne Müftüsü Mehmed Fevzi. İstanbul: Hikemiyat Yayınları, 2022.
Yavuz, Yûsuf Şevki. “Rûh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.