Süresiz Yoksulluk Nafakasının İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

Geniş anlamda nafaka, kişinin eşi, çocukları ve yakın akrabalarının barınma, beslenme ve giyinme ihtiyaçlarını karşılamak için yapacağı harcamaları ifade eder. Dar anlamda nafaka ise evlilik birliği devam ederken kocanın eşi ve çocuklarının geçimini sağlamak için yapacağı harcamalar anlamına gelir. İslâm hukukunda evlilik birliği devam ederken zikredilen bütün harcamalardan sadece koca sorumludur. Buna evlilik nafakası denir. Erkeğin eşini boşaması yahut hâkimin evlilik birliğine son vermesi gibi sebeplerle eşler kesin olarak ayrıldığında, kadın hamile değilse üç hayız veya temizlik süresince; hamile ise doğum yapıncaya yahut düşük yapıncaya kadar iddet beklemesi gerekir. Bazı görüş farklarıyla birlikte İslâm hukukuna göre koca, bu zaman zarfında kadının yiyecek, giyecek ve mesken ihtiyacını temin etmekle yükümlüdür. Buna iddet nafakası denir. İddetin bitiminden sonra İslâm’a göre kadının kocasından nafaka talep etme hakkı yoktur. Zira İslâm, bir kadın ister hiç evlenmemiş ister evlenip ayrılmış isterse kocası ölmüş olsun, yoksul ise, onun nafakasını karşılamakla üst soydan gelen akrabaları ile alt soydan gelen akrabalarını sorumlu tutmuştur. İslâm hukukunda buna da hısımlık nafakası denir. İslâm, evlilik birliği herhangi bir şekilde sona ermiş yoksul dul kadının geçim masraflarını yakınlarının üzerine yüklediği için eski kocasını onun nafakası ile yükümlü kılmamıştır. Zira boşanan kadının üzerinde eski kocanın hiçbir hakkı kalmadığı gibi aralarında hiçbir bağ da bulunmamaktadır. Bu sebeple, koca ayrıldığı eşinden hiçbir şekilde faydalanma hakkına (nimete) sahip olmadığı için İslâm hukukuna göre, ona karşı herhangi bir maddî sorumluluğu da bulunmamaktadır. Türk Medeni Kanunu’nun 175. ve 176. maddeleri ise hâkime, boşanan kadının tam kusurlu olması dışında nafakasını süresiz olarak ayrıldığı kocanın üzerine yükleme noktasında takdir hakkı vermiştir. Medeni Kanun’un bu hükmü bağlayıcı olmakla birlikte adalet ve hakkaniyet prensiplerine aykırı bulunmaktadır. Zira adalet ve hakkaniyet ilkelerine göre ayrılıktan sonra koca kadından maddî ve manevî yönden hiçbir şekilde faydalanamadığı için kadının da eski kocasından hiçbir şekilde faydalanmaması gerekir. Nimet-külfet dengesi de bunu gerektirir. Bu ilkeleri göz önünde tutan İslâm hukukuna göre kesinleşmiş bir boşama ile ayrılan kadının, iddet süresini tamamladıktan sonra kocasından nafaka talep etme hakkı yoktur. Buna rağmen bir kadın, bu nafakayı eski kocadan kanun zoruyla alırsa, elde ettiği bu kazanç İslâmî açıdan helâl olarak nitelendirilemez. Zira İslâm’a göre bir kazancın helal olabilmesi için ticaret, miras, vasiyet ve hibe gibi meşru kazanç yollarından biri ile yahut emek karşılığında elde edilmiş olması ya da kişinin gönül hoşnutluğu ile vermiş olması gerekir. Oysa kadın eski kocasından elde ettiği bu geliri, zikredilen meşru kazanç yollarından hiçbirisi ile kazanmamaktadır. Dolayısıyla kadın kesin olarak boşandığı andan itibaren bekleme süresini (iddet) tamamladıktan sonra eski kocasından süresiz olarak nafaka talebinde bulunur ve kanun zoruyla onu alırsa bu nafaka Medeni Kanuna göre yasal olabilir ancak İslâm’a göre helâl olmaz. Bu bakımdan yoksulluğa düşen boşanmış kadın nafakaya muhtaç ise, bunu eski kocadan değil, Medenî Kanun’un 364. ve 365. maddelerinde belirtildiği şekilde, üst soydan ve alt soydan gelen akrabaları ile kardeşlerinden talep etmesi, mahkemelerin de buna göre hüküm vermesi yerinde olur. Buna imkân bulunmadığı hallerde ise devletin sosyal hukuk devleti olmasının bir gereği olarak Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı bünyesinde bir bütçe oluşturup kocasından ayrılmış yoksul kadınlara -mevcut cüz’i ödenek yerine- maaş bağlaması en uygun çözüm olur.

Anahtar Kelimeler:

İslâm Hukuku, Evlilik, Boşama, Nafaka, Yoksulluk

Evaluation of Permanent Poverty Alimony in Terms of Islamic Law

In a broad sense, alimony refers to expenditures to meet the sheltering, nutrition and clothing needs of one’s wife, children and close relatives. In the narrow sense, alimony refers to the expenditures that the husband will make to provide for his wife and children while the marriage union continues. In Islamic law, while the marriage union continues, only the husband is responsible for all the expenses of this union. This is called marriage alimony. When the spouses are separated due to reasons such as the husband’s divorcing his wife or the judge’s termination of the marriage union, if the woman is not pregnant, she has to wait for three menstruation or clean periods; If she is pregnant, she has to wait until she gives birth or has a miscarriage as a waiting period. Despite the existence of some differences of opinion among jurists, according to Islamic law, the husband is obliged to provide the woman’s food, clothing and dwelling needs during this time. This is called alimony of iddah. According to Islam, after the end of the period of iddah, a woman has no right to demand alimony from her ex-husband. Because, if the woman is poor, whether she has never been married, or she is divorced, or her husband has died, Islam has made it obligatory upon her relatives from among her ascendants and her relatives from among her descendants to provide her alimony. In Islamic law, this is called kinship alimony. Since Islam puts the responsibility to provide the living expenditures of the poor widow, whose marital union has been terminated for any reason, on her relatives, it has not made her ex-husband liable for her alimony. Because neither the ex-husband has any rights over the divorced woman, nor there is a bond between them. For this reason, according to Islamic law, since the husband does not have the right to benefit (blessing) from his divorced wife in any way, he does not have any financial responsibility towards her. Articles 175 and 176 of the Turkish Civil Code, on the other hand, give the judge the discretion to impose on the husband the alimony of the ex-wife from whom he has been separated indefinitely, except that the divorced woman is at fault. Although these articles of the Civil Code are binding, it is contrary to the principles of justice and equity. According to the principles of justice and equity, since the husband cannot benefit from his ex-wife in any way materially or morally after the seperation, the woman should not benefit from her ex-husband in any way, either. The balance of blessing and burden also requires this. According to Islamic law, which takes these principles into account, a woman separated by a finalized divorce has no right to demand alimony from her husband after completing the iddah period. However, if a woman receives this alimony from her ex-husband by force of Law, this income cannot be considered halal from the Islamic point of view. Since, according to Islam, in order for an income to be halal, it must be obtained through one of the legitimate ways of earning such as trade, inheritance, bequest and grant, or in return for labor, or it must have been given by the person’s consent. The woman does not earn this income from her ex-husband through any of these legitimate ways of earning. Therefore, if a woman requests alimony from her ex-husband indefinitely after completing waiting period (iddah) from the moment she is divorced and receives it by force of law, this alimony may be legal according to Civil Code but not halal according to Islam. In this respect, if the divorced woman who falls into poverty is in need of alimony, it would be appropriate to demand it not from her ex-husband, but from her relatives from her descendants and ascendants, as specified in Articles 364 and 365 of the Civil Code, and the courts to decide accordingly. In cases where this is not possible, the most appropriate solution would be to create a budget within the Ministry of Family and Social Services and pay a salary to poor women who separated from their husbands -instead of the existing partial allowance-, as a requirement of the state being a state of social law.

Keywords:

Islamic Law, Marriage, Divorce, Alimony, Poverty,

PDF

___

Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Habîbü’r-rahmân el-A‘zâmî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403.
Acar, Halil İbrahim. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Yayınları, 2018.
Acar, Halil İbrahim. “İddet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 466-471. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1995.
Ali Haydar, Hoca Emîn Efendi. Düreru’l-hükkâm fî şerhi Mecelleti’l-ahkâm. thk. Fehmî el-Hüseyin. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991.
Aydın, M. Âkif. İslâm-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: M.Ü. İFAV Yayınları, 1985.
Bedrân, Ebü’l-Ayneyn. el-Fıkhu’l-mukâren li’l-ahvâli’ş-şahsiyye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1967.
Basrî, Arif. Nafakâtü’z-zevce fî’teşrî‘i’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’l-müsnedü’s-sahîh. nşr. Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavkinnecât, 1422/2001.
Çetintaş, Recep. “İslâm Hukukunda Evlenmeden Doğan Haklar Bağlamında Nafaka”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 24 (2014). 185-203.
Çolak, Abdullah. İslâm Aile Hukuku. Ankara: Öncü Basım Yayım, 2017.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’âs es-Sicistânî. Sünenü Ebî Davûd. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
Erbay, Celal. İslâm Hukukunda Evlilik ve Hısımlık Nafakası. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1995.
Erbay, Celal. “Nafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/282-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Gümüş Böke, Emine. “İslâm Hukuku Açısından Kadının İddet Nafakası”. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2(2020). 93-112.
Hassâf, Ebû Bekr Ahmed b. Ömer (Amr). Kitâbü’n-nafakât. nşr. Ruhi Özcan. (Prof. Dr. Tayyip Okiç Armağanı içindedir). Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1978.
İbn Abdilber, Yûsuf b. Abdillah b. Muhammed. el-Kâfî fî fıkhi ehli’l-Medîne el-Mâlikî. thk. Ebû Üsâme Selim el-Hilâlî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2013.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn Alâuddin. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Muğnî. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
İbn Kudâme, Müvaffakuddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Kâfî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. b.y.: Dâru Hicre, 1997.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhamme. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1985.
Kahraman, Abdullah. “İslâm Hukukuna Göre Boşanma Prosedürü ve Ahlakı”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 40 (2022). 27-74.
Karâfî, Şihâbüddin Ahmed b. İdrîs b. Abdürrahman. ez-Zehîrâ. thk. Muhammed Ebû Habze. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul: Nesil Yayınları, 1996.
Kâsânî, Alaaddin Ebû Bekir b. Mes‘ud. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
Kulaklı, Emrah. “Yoksulluk Nafakası ve Yoksulluk Nafakasının Süresi Bağlamında Bir Mukayeseli Hukuk İncelemesi”. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2 (2018), 237-268.
Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Açıklamalı Tercümesi. çev. Ali Özek - Hayrettin Karaman- vdğ. Suudî Arabistan Krallığı Medîne-i Münevvere: Dâru Reyyân, 1987.
Mâlik, ibn Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî. el-Muvatta. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
Mâverdî, Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l- İmâmi’ş-Şâfiî=Şerhu Muhtasari’l-Müzenî. thk. Ali Muhammed Muavvaz- Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
Mergînânî, Ali b. Ebû Bekir b. Abdülcelîl. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. Mısır: Mektebetü’l-İslâmî, ts.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. nşr. Mahmûd Ebû Dakîka. Kahire: y.y.,1937.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc en-Nîsâbûrî. el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar mine’s-sünen bi-nakli’l-adli ani’l-‘adl ‘an Resûlillah. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali b. Sinân b. Bahr. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Şu’ayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
Osmanlı Hukuk-ı Âile Kararnâmesi. nşr. Orhan Çeker. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2017.
Sâbık, Seyyid. Fıkhu’s-sünne. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1977.
Sa’lebî, Ebû Muhammd Abdülvehhâb b. Ali b. Nasr el-Bağdâdî. el-Maûne alâ mezhebi âlimi’l-Medîne “el-İmam Mâlik b. Enes”. thk. Humeyş Abdülhak. Mekketü’l-Mükerreme: Mektebetü’t-Ticâriyye, ts.
Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. thk. Abdullah el-Minşâvî. Kâhire: Dâru’l-Hadis, 2005.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. thk. Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
Şâfiî, Muhammd b. İdris. el-Üm. thk. Rıfat Fevzî Abdülmuttalib. Mansûra: Dâru’l-Vefâ, 2008.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Avaz. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2003.
Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Delilleriyle Büyük Şâfiî Fıkhı Muğnîl-muhtâc Minhâcü’t-tâlibîn Şerhi. çev. Soner Duman. İstanbul: Mirac Yayınları, 2015.
Tekin, Abdülkadir. İslâm Hukuku ve Modern Hukuka Göre Boşanma Sonrası Kadının Mali Hakları (Nafaka, Mesken ve Miras Hakları). Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2020.
Uyanık, M. Zeki. “İslâm Aile Hukukunda Evlilik ve Boşanma Nafakası Bağlamında Süresiz Nafaka Yasası”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2019), 57-87.
Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. Esâsü’l-belâğa. thk. Muhammed Bâsil Uyûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuh. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1985.