Din-Mezhep Bağlamında Memlûk Sultanlığı ile İlhanlı Devleti İlişkisi

Bu çalışmsanın iki amacı bulunmaktadır: Birincisi XIII. yüzyılın ortalarında Memlûk Devleti tarafından tesis edilmeye çalışılan huzur ortamının İlhanlı devleti eliyle hangi temeller üzerine zedelendiğini tespit etmek, ikincisi ise İlhanlı devletinin tutumu karşısında Memlûklerin sergilediği tavrın mezhepsel boyutlarını ortaya koymaktır. Elbette İlhanlı Devleti-Memlûk Sultanlığı münasebetinin esasınssı belirleyen sadece din ve mezhep farklılığı değildir. Açıkçası Memlûkler ve İlhanlı devletleri arasındaki ilişkinin tanımı birbirlerine yönelik istila tehdidi söz konusu olduğunda karşılıklı tutumlarıdır. Bu teorik çerçeve, hakim oldukları tüm coğrafyayı kapsaması itibariyle halifeliği de içermektedir. Halbuki İslam fetih anlayışının temelini teşkil eden cihat teorisine göre gayr-i müslime karşı savaş verilmelidir. Memlûk Devleti’nin İlhanlılara karşı olağan savaş koşullarından bile çok daha fazla güce ihtiyaç duyması normal karşılanmamalı ve bu durumun temelleri irdelenmelidir. Çalışmamızda şartların Memlûkler lehine gelişmesine kadar olan hadiseler tespit edilmekle birlikte dinî ve siyasî etkilerin tesiriyle her iki devletin birbirini tarihten silecek ciddi boyutlara erişmediği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Memlûkler, İlhanlılar, İslamiyet, Mezhep, Din.

The Relationship between the Mameluke Sultanate and the Ilkhanid State in the Context of Religion-Religious Sects

The study has two purposes: Firstly, it is aimed to determine on what foundations the peace atmosphere, which was tried to be established by the Mameluke State in the middle of the 18th century, was damaged by the Ilkhanids and secondly to reveal the sectarian dimensions of the attitudes displayed by the Mamelukes against the attitudes of the Ilkhanids. Undoubtedly, it is not only the religious and sectarian difference which establishes the essence of the relationship between the Ilkhanid State-Mameluke Sultanate. The relationship between the Ilkhanid State-Mameluke Sultanate is obviously defined by their mutual attitudes in case of an invasion threat to each other. This theoretical framework includes caliphate as well, because it comprises the entire geography. However, according to the jihad theory which is the basis of the Islamic understanding of conquest, the non-muslims should be fought. The need of the Mameluke State for more power than the usual conditions of war against the Ilkhanids should not be considered normal and the reasons of that condition should be examined. In our study, it was determined that the conditions developed on behalf of the Mamelukes; however, the aforementioned states did not erase each other from history under the influence of religious and political factors.

Keywords:

Mamelukes, Ilkhanids, Islam, Sect, Religion,

PDF

___

Ayalon, David, (1971), The Great “Yasa” of Chingiz Khân, Studia İslamica, 33, 97-140.
Batur, Ahsen, (2014), Türkler Hakkında Gördüklerim, İstanbul, Selenge Yayınları.
Brockelman, Carl, (2014), History of The Arabic Written Tradition (haz. Joep Lameer), Handbook of Oriental Studies, Volume, 117/ II. Leiden.
Ed-Devâdârî, Ebî Bekir bin Abdullah bin Aybek, (1971), Kenzu’d-Dürer, (tah. U. Haarmann), 1/8. Kâhire, Masâdır-ı Târihu Mısru’l-İslâmiyye.
İbn Cemâat, Bedreddin Ebî Abdullah Muhammed, (1938), Tahrîru’l-Ahkâm fî-Tedbîri Ehli’l-İslâm, (Tah. H. Kofler), Almanya.
Gibb, H. A. R., (1991), İslâm Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, İstanbul, Endülüs Yayınları.
Gumiliev, Lev Nikolayeviç, (2003), Muhayyel İmparatorluğun İzinde, (çev. Ahsen Batur), İstanbul, Selenge Yayınları.
Günaltay, M. Şemseddin, (1991), İslâm Tarihinin Kaynakları-Tarih ve Müverrihler, İstanbul, Endülüs Yayınları.
Hazard, Paul, (1996), Batı Düşüncesindeki Büyük Değişme, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
Hamidullah, Muhammed, (2013), İslâm Müessseselerine Giriş, İstanbul, Beyan Yayınları.
Hitti, Philip. K. (2011), Siyasi ve Kültürel İslâm Tarihi, İstanbul: İ.F.A.V. Yayınları.
Humphreys, R. S., (2004), İslâm Tarihi Metodolojisi, İstanbul, Litera Yayınları.
İbn Abdü’z-Zâhir, Muhyiddîn, (1976), Er-Ravzu’z-Zâhir fî-Sîreti’l-Mülki’z-Zâhir, (tah. Abdülaziz el-Hoytar), Riyad.
Kafesoğlu, İbrahim, (2003), Türk Milli Kültürü, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
Kanat, Cüneyt, (1996), Memlûk-Timurlu Münasebetleri (1382–1447), İzmir, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,(Yayınlanmamış Doktora Tezi).
Kehhâle, Ömer Rıza, (1957), Mu’cemu’l-Müellifin, Dimaşk, Terâcimü’l-Musannifi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
King, David A., (2011), Memlûk Astronomisi, (çev. Ayşe Dudu Kuşçu), Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, 1 (29), 421-460.
Köprülü, Fuad.-Barthold, William, (1963), İslâm Medeniyeti Tarihi, Ankara, T.T.K. Yayınları.
Köprülü, Fuad, (1943), Anadolu Selçuklu Tarihinin Yerli Kaynakları, Belleten, VII/27, Ankara, T.T.K. Yayınları.
Kuşçu, Ayşe Dudu, (2002), “İlhanlı Devleti’nin Kuruluşu ve Memluklerle İlk Teması”, Türkler Ansiklopedisi, 8, 364-375.
Levanoni, Amalia, (2011), The Halqah in The Mamluk Army, Mamluk Studies Review, XV. 37-65.
El-Makrizî, Takıyüddîn Ebi’l-Abbâs Ahmed bin Yusuf, (1853), el-Mevâız ve el-İ’tibâr bi Zikri’l-Hıtat ve’l-A’sâr, (I-II), Bulak.
El-Makrizî, Takıyüddîn Ebi’l-Abbâs Ahmed bin Yusuf, (1972), Kitâbü’s-Sülûk li-Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk, (tah. Muhammed Mustafa Ziyâde), Kâhire.
Merçil, Erdoğan, (2000), Türkiye Selçuklularında Meslekler, Ankara, T.T.K. Yayınları.
En-Nüveyrî, Ahmed b. Abdu’l-Vahhâb, (2004), Nihâyetü’l-Ereb fî-Fünûni’l-Edeb, c.XXIX, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
El-Ömerî, Şehâbeddîn Fazlullah, (1992), Et-Ta’rif bi’l-Mustalahi’ş-Şerif, (Tah. Semir ed-Durûbi), el-Kerek.
El-Ömerî, Şehâbeddîn Fazlullah, (1986), Mesâlikü’l-Ebsâr fî-Memâliki’l-Emsâr, Devletü’l-Memâliki’l-Ûlâ, (neşr. Dorothea Kravulsky), VI.bab, Beyrut, el-Merkez el-İslâmî li’l-Behûs.
El-Ömerî, Şehâbeddîn Fazlullah, (1968), Mesâlikü’l-Ebsâr fî-Memâliki’l-Emsâr, bab II, (tah. Klaus Lech), Weisbaden.
Rásonyı, Laszlo, (1983), Türk Devletinin Batıdaki Varisleri ve İlk Müslüman Türkler, Ankara,T.K.A.E. Yayınları.
El-Hemedânî, Reşîdeddîn Fazlullah, (1957), Câmiü’t-Tevârîh, cüz III. (tah. Abdülkerim Ali oğlu Ali Zâde), Bakü.
El-Hemedânî, Reşîdeddîn Fazlullah, (1959), Câmiü’t-Tevârîh, cüz I/II. (tah. Behmen Kerîmî), Tahran.
Es-Seyyid, Rıdvan, (1984), el-Ümmet ve’l-Cemaat ve’s-Sulta, Beyrut, Dirâsetü fi’l-Fikri’s-Siyâsî el-Arabîyu’l-İslâmî.
Spuler, Bertold, (1987), İran Moğolları Siyasî, İdarî ve Kültür İlhanlılar Devri 1220-1350, (Çev. Cemal Köprülü), Ankara, TTK Yayınları.
Şâkir, Muhammed, (1990), et-Târihü’l-Arabî ve’l-Müerrihûn, c. III, Beyrut, Dâru’l-İlmi’l-Melâyin.
Şeşen, Ramazan, (2012), İslâm Medeniyeti Tarihi, İstanbul, İ.S.A.R. Vakfı Yayınları.
Şeşen, Ramazan , (1998), Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul, İ.S.A.R. Vakfı Yayınları.
İbn Tangrıbirdî el-Atabekî, C., (1984), El-Menhelu’s-Sâfî ve’l-Müstevfi Bağdâdu’l-Vâfi, I. Beyrut: El-Hey’eti’l-Mısrıyyetü’l-Âmmetü’l-Kitâb.
İbn Tangrıbirdî el-Atabekî, C., (1992), En-Nücûmu’z-Zâhire, c. VIII, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Togan, Zeki Velidî, (1985), Tarihte Usûl, İstanbul, Enderun Yayınları.
Turan, Osman, (2011), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi, İstanbul, Ötüken Neşriyât.
Yiğit, İsmail, (2008), İslâm Tarihi, Memlûkler, İstanbul, Kayıhan Yayınları.
Ez-Zâhirî, Garsüddîn Halil Şahin, (1892), Zübdetü Keşfu’l-Memâlik ve Beyânu’t-Turuk ve’l-Mesâlik, Paris.
İbn Zunbul, (1998), Ahiretü’l-Memâlik, Mısır, el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmmeti’l-Kitâb.