Trabzonlu Mehmed Ma‘rûf ve ‘Şerh-i Kasîdetu't-Tâ’iyye’ Adlı Eseri

Klasik Türk edebiyatı ile Arap edebiyatı arasında eski ve köklü alakalar mevcuttur. Bunu gösteren hususlardan biri, pek çok Arapça kasîdenin Türkçe şerhlere kaynaklık etmesidir. Ka‘b b. Zuheyr'in Bânet Su‘âd kasîdesi, İbnu'n-Nahvî'nin Munferice'si, Bûsîrî'nin Burde'si ile İbnu'l-Fâriz'in Hamriyye, Râ’iyye ve Tâ’iyye kasideleri Türkçe olarak şerh edilen metinlerden birkaç tanesidir. Dinî Arap edebiyatının en önemli temsilcilerinden olan İbnu'l-Fâriz'in Türk edebiyatında şerh geleneğine kaynaklık eden kasidelerinden biri, “Tâ” kafiyesiyle yazıldığı için kaside-i Tâʼiyye diye bilinen kasidesidir. İbnu'l-Fâriz'in manevi miracını, ruhani seyrini tasvir eden ve et-Tâ’iyyetu'l-Kubrâ veya Nazmu's-sulûk olarak da bilinen bu kasidenin Türkçe olarak ilk şerhi XVI. yüzyılda yaşamış olan Trabzonlu Mehmed Ma‘rûf'un Şerh-i Kasîdetu't-Tâ’iyye adlı eseridir. Başlıca iki bölümden müteşekkil olan bu makalenin ilk bölümünde Trabzonlu Mehmed Ma‘rûf'un hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiş, ikinci bölümde ise bahsi geçen şerh metot, muhteva ve kaynaklar bakımından incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Edebiyat, Mehmet Marûf, Ârifî, Reşehât Tercümesi, İbn-i Fâriz, Tâiyye Şerhi, İbnu'ş-Şerîf, Tâiyye Şerhi

Muhammad Ma‘rûf al-Trabzonî and His Work ‘Sharh al-Qasîdah al-Tâ’iyyah’

There are longstanding and rooted relations between Classical Turkish literature and Arabic literature. One of the cases to show this is the fact that many qasidahs were the source of sharhs in Turkish. The Turkish literature has so many qasidahs explained from Arabic language as sharhs; such as: “Bānet Su‘ād" by Ka‘b b. Zuheir, "al-Munfarijah" for Ibn al-Naḥwī, "al-Burda" for al-Būṣīrī. This obviously indicates the deep relation between the Arabic and the Turkish literature. The first commentary was for the poem "al-Tā’iyyah al-Qubrā" or "Nazm al-solūk" which is considered as one of the most important qasidahs explained in Turkish language and it is called "al-Tā’iyyah" because its verses ended with the rhyme "Tā". This poem is written by Ibn al-Fāriḍ, who is one of the most famous poets in the Arab Islamic literature. There are some other poems by Ibn al-Fāriḍ that were also explained in Turkish language such as: "al-Khamriyyah" and "al-Rā’iyyah". The first commentary was "Sharḥ al-Qaṣīdah al-Tā’iyyah" by Muḥammad Ma‘rūf al-Ṭrābzonī who lived in the 16th century. In the first part of this article, which is mainly divided into two chapters, information is given about Muḥammad Ma‘rūf's life and works. In the second one, the mentioned sharh is examined in terms of the methods, the contents and the references of "Sharḥ al-Qaṣīdah al-Tā’iyyah".

Keywords:

Muḥammad Ma‘rūf, Ibn al-Sharīf, al-‘Ārifī, The Translation of al-Rashaḥāt, Ibn al-Fāriḍ, Literature, al-Tā’iyyah’s Sharh,

PDF

___

Abdelmaksoud, Belâl. İbnü'l-Fâriz ve İsmâil Ankaravi'nin Kasîde-i Hamriyye Şerhi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2000.
Ankaravî, İsmâil Rusûhî. Osmanlı Tasavvuf Düşüncesi (Makāsıd-i Aliyye fî şerhi’t-Tâ’iyye). Haz. Mehmet Demirci. 2. Baskı. İstanbul: Vefa Yayınları, 2008.
Atâî, Nev‘izâde Atâullah Efendi. eş-Şeḳāiḳu'n-nu‘mâniyye ve Zeyilleri: Ḥadâ’iḳü'l-ḥaḳā’ik fî tekmileti'ş-Şeḳā’ik. Haz. Abdülkādir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
Beyânî, Mustafa. Teẕkiretü’ş-şu‘arâ. Thk. İbrahim Kutluk. Ankara: Türk Ta-rih Kurumu Yayınları, 1997.
Bolelli, Nusrettin. Arapça Dilbilgisi Nahiv Sarf ve Terimleri. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2006.
Bursalı, Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. Haz. M. A. Yekta Saraç. 3 Cilt. Ankara: TÜBA Yayınları, 2016.
Celepoğlu, Ayşegül. “Ârifî”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. 1: 439-440. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2002.
Ergun, S. Nüzhet. Türk Şairleri. 4 Cilt. İstanbul: y.y., 1936.
Erverdi, Ezel – Kutlu, Mustafa – Doğan, Mehmet – Erdem, Abubekir. “Ârifî (Trabzonlu)”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi: Devirler, İsimler, Eser-ler, Terimler. 1: 158-159. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977.
Güllüce, Fatih. Mehmed Nâzım Paşa'nın İbn Fâriz Tercümesi ve Şerhi: Metin ve İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2008.
Hasan Çelebi, Kınalızâde. Teẕkiretü’ş-şu‘arâ. Thk. İbrahim Kutluk. 2. Baskı. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1978.
İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtu'l-a‘yân ve enbâ’u ebnâ’i'z-zamân mimmâ sebete bi’n-naḳli evi’s-semâ‘ ev esbetehu’l-‘ayân. Thk. Ih-sân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1398/1978.
İbnu'l-İmâd, Abdulhayy b. Ahmed. Şeẕerâtu'ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. Thk. Mahmûd Arnaût. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
İbnu'ş-Şerîf, Mehmed Ma‘rûf. Şerh-i Kasîdetu't-Tâ’iyye. Nuruosmaniye, 4007/1: 1b-151b. Süleymaniye Kütüphanesi.
İbnu'ş-Şerîf, Mehmed Ma‘rûf. Tercüme-i Reşeḥât. Selimiye, 4637: 1b-347b. Edirne Selimiye Kütüphanesi.
Karabulut, Ali Rıza. el-Maḫṭûṭâtü'l-mevcûde fî mektebâti İsṭanbul ve Anado-lu = İstanbul ve Anadolu Kütüphanelerinde Mevcut El Yazması Eserler An-siklopedisi. 3 Cilt. Kayseri: y.y., 2005.
Kāşânî, Abdurrazzâk. Keşfu’l-vucûhi’l-gurr li-me‘ânî naẓmi’d-durr. Thk. Ahmed Ferîd el-Mezyedî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2005.
Kâtib Çelebi, Hâcı Halîfe Mustafâ. Feẕleke-i Kâtib Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Ceride-i Havâdis Matbaası, 1287/1870.
Kâtib Çelebi, Hâcı Halîfe Mustafâ. Keşfu’ẓ-ẓunûn ‘an esâmi'l-kutub ve'l-funûn. Nşr. Mehmet Yaltkaya – Rifat Bilge. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i't-Turâsi'l-Arabî, 1941.
Kayserî, Dâvûd b. Mahmûd. Şerḥu Tâ'iyyeti İbni’l-Fāriż el-kubrâ. Thk. Ah-med Ferîd el-Mezyedî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2004.
Muhibbî, Muhammed Emîn. Ḫulâṣatu'l-eser fî a‘yâni'l-ḳarni'l-ḥâdî ‘aşer. 4 Cilt. Mısır: el-Matba‘atu'l-Vehbiyye, 1868.
Öteleş, Zeliha. Abdülganî en-Nâblusî Şerhi Bağlamında İbnü'l-Fârız'ın Kasîde-i Tâ’iyye'sinde Seyr u Sülûk. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2014.
Sami, Şemseddin. Kāmûsü’l-a‘lâm. 6 Cilt. İstanbul: Mihran Matbaası, 1308/1891.
Sibt İbni'l-Fâriz, Şeyh Alî b. Yusuf. “Dîbâcetu’d-dîvân”. Dîvânu İbni’l-Fâriż. Thk. Abdulhâlik Mahmûd. 2-35. 3. Baskı. Kāhire: Mektebetu’l-Âdâb, 2007.
Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmânî. Haz. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
Tuman, Mehmet Nâil. Tuhfe-i Nâilî: Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografile-ri. Haz. Cemal Kurnaz – Mustafa Tatçı. 2 Cilt. Ankara: Bizim Büro Yayın-ları, 2001.
Uludağ, Süleyman. “İbnu'l-Fâriz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21: 40-42. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Yazar, Sadık. Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011.
Yüksel, Murat. Geçmişten Günümüze Trabzon Şairleri. 3 Cilt. Trabzon: Yu-nus Dergisi Yayınları, 1993.
Zehebî, Şemsuddîn. Siyeru a‘lâmi’n-nubelâ. Thk. Muhammed eş-Şebrâvî. 18 Cilt. Kāhire: Dâru'l-Hadîs, 2006.
Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm: Ḳāmûsu't-terâcimi li-eşheri'r-ricâli ve'n-nisâ mine’l-‘arabi’l-mubta‘rribîne ve’l-musteşriḳīn. 8 Cilt. 15. Baskı. Beyrut: Dâru'l-‘İlm li'l-Melâyîn, 2002.