Tasavvufî Sembolizm Açısından Mevlevî Semâ Âyini

Semâ, daha çok Mevlânâ ve Mevlevîlik ile tanınmış olsa da Mevlânâ’dan asırlar önce hatta tasavvuf tarihinin en eski zamanlarından itibaren uygulanagelen bir sûfî geleneğidir. Mevlevîliğin kurumsallaşmasıyla birlikte semâ, bir âyin formuna ulaşmış ve zaman içinde yoğun bir metaforik anlam muhtevası kazanmıştır. Allah’a iyi kul olarak yakınlaşmayı hedefleyen manevî yolların her biri insanın çeşitli aşamalardan geçerek kendini eğitmesini tavsiye etmektedir. Semâ âyini ise bu eğitimin hem ana hedefini hem de sürecini, fiilî ve maddî birtakım sembollerle dile getirmektedir. Makale, Mevlevî semâ âyinindeki fiilî ve maddî unsurların sembolik anlamlarını konu edinmektedir. Çalışmanın amacı, bahsi geçen sembollere ait anlamların Türk tasavvuf geleneğindeki arka planını, kökenini tespit etmek ve bu suretle semâdaki sembollerin arkeolojisini tasavvuf kültürü ışığında ortaya koymaktır. Semânın taşıdığı sembolik anlamların, Mevlevîlik usûllerinin yanı sıra geleneksel tasavvuf kültürünün ve bilhassa Anadolu manevî geleneklerinin etkisiyle şekillendiği görülmüştür. Bu çerçevede makaleye esas alınan kaynaklar, tasavvuf tarihinin klasik eserleri ile semâyı tarih boyunca şekillendiren Mevlevî büyüklerinin yazdıkları âdap kitapları ve modern çalışmalardır.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Mevlânâ, Semâ Âyini, Tasavvufî Sembolizm, Manevî Eğitim

Mawlawī Samā Ritual from the Perspective of Sufi Symbolism

Although it is mostly known for Mawlānā and Mawlawiyya, Sama is a sufi tradition that has been practiced centuries before Rumi and even from the earliest times of the history of sufism. With the institutionalization of Mawlawī order, sama has reached a ritual form and gained an intense metaphorical meaning over time. As a matter of fact, each of the spiritual ways that aim to get closer to Allah as a good servant recommends that people train themselves by going through various stages. The sama ritual, on the other hand, expresses both the main goal and the process of this education with some actual and material symbols. The article deals with the symbolic meanings of the actual and material elements in the Mawlawī sama ritual. The aim of the study is to determine the background and origin of the meanings of the aforementioned symbols in the Turkish sufi tradition and thus to reveal the archeology of the symbols in sama in the light of sufi culture. It has been seen that the symbolic meanings of the sama are shaped by the influence of the traditional sufi culture and especially the Anatolian spiritual traditions, as well as the Mawlawī methods. In this context, the sources based on the study are the classical works of the history of sufism, the etiquette books and modern studies written by the Mawlawī sheiks who have shaped the sama throughout history.

Keywords:

Tasawwuf, Mawlānā, Sama Ritual, Mystical Symbolism, Spiritual Training,

PDF

___

Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’ l-Küt übi’l -İlmi yye, 1997.
Aliyyü’l-Kârî, Ali b. Muhammed. Esrâru’l-merfûa. Beyrut: Dârü’ l-Küt übi’l -İlmi yye, 1985.
Ankaravî, İsmail. Minhâcü’l-fukarâ. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
Ankaravî, İsmail. Nisâbü’l-Mevlevî. haz. Bekir Şahin. İstanbul: Damla Yayınevi, 2007.
Arpaguş, Safi. “Hüccetü’s-Semâ’ XVII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Mûsıkî, Semâ’ ve Devran Hakkındaki Dini Tartışmalar ve İsmâil Ankaravî’nin Semâ’ Müdâfaası”. Marife Dergisi 7/3 (2007), 369-399.
Arpaguş, Safi. “Post”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/332-333. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Azmî Dede, Hüseyin. Nuhbetü’l-âdâb. haz. Safi Arpaguş. İstanbul: İFAV Yayınları, 2004.
Baykara, Resûhi. “Mevlevî Mukabelesi Nasıl Yapılırdı?” Tasavvuf Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2003.
Beytur, Ahmed Mithat Bahari. Mevlevîler. haz. Hikmet Atik. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2017.
Çelebi, Celaledin Bakır. “Mevlânâ’nın Sözleri İle Semâ”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 52 (1988), 29-31.
Çetinkaya, Yalçın. “Gezegenlerin Hareketinden Mûsikî Nağmelerine”. Rast Müzikoloji Dergisi 6/1 (2018), 1788-1804.
Demirci, Mehmet. “Hakîkat-i Muhammediyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/179-180. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Doğruöz, Muattar Demet. “Mevlevî Âyinlerinin Yüzyıllara Göre Dağılımı”. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi 6/14 (2016), 1-13.
Eflâkî, Ahmed. Âriflerin Menkıbeleri. çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1973.
Erginli, Zafer ve ark. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınları, 2006.
Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. Ankara: İnkılap ve Aka, 1983.
Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlevî Âdab ve Erkânı. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2017.
Gönül, Mehmet. “Mevlevîlik ve Mûsikî”. İstem Dergisi 10 (2007), 75-89.
Gürer, Dilaver. Abdülkadir Geylani. İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
Hücvirî, Ebu’l-Hasan Ali. Keşfü’l-mahcûb. çev. Mahmûd Ahmed el-Mazî. Kahire: Mekte betü’ s-Sek âfeti ’d-Dî niyye , 2007.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
İbnü’l-Arabi, Muhyiddin Muhammed b. Ali. Fusûsu’l-hikem. Kahire: Dâru İhyâi’l-kütübi’l-Arabî, 1946.
İnançer, Ömer Tuğrul. Dinle Neyden. İstanbul: Sufi Yayınları, 2009.
Kartal, Abdullah. Abdülkerîm Cîlî. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
Kelâbâzî, Muhammed b. İshak. et-Taarruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. Beyrut: Dâru’ l-Küt übi’l -İlmi yye, 2001.
Kılıç, Mahmud Erol. Şeyh-i Ekber İbn Arabî Düşüncesine Giriş. İstanbul: Sufi Kitap, 2. Baskı., 2010.
Kılıç, Mahmut Erol. “Bu Toprakları Büyük Bilgelerin Nefesi Mayalamıştır”. Anadolu’yu Mayalayanlar. İstanbul: H Yayınları, 2010.
Konuk, Ahmed Avni. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. 13 Cilt. İstanbul: Kitabevi, 2008.
Kuşeyrî, Ebu’l-Kasım Abdülkerîm. er-Ri sâlet ü’l-K uşeyr iyye. thk. Abdülhalîm Mahmûd. Kum: İntişârât-ı Bîdâr, 1995.
Küçük, Sezai. “Tarihten Günümüze Genel Hatlarıyla Mevlevîlik”. Mevlânâ Ocağı. Konya: Kombassan Vakfı Yayınları, 2007.
Küçük, Sezai. “Mevleviyye”. Türkiye’de Tarikatlar: Tarih ve Kültür. ed. Semih Ceyhan. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
Macit, Mustafa. “Türk Mûsikî Tarihinde Mevlevî Mûsikîsinin Yeri, Önemi ve Etki Alanı Hakkında Genel Bir Değerlendirme”. Balkan Müzik ve Sanat Dergisi 3/1 (2021), 37-54.
Mevlânâ, Celâleddin Rûmî. Dîvân-ı Kebîr-i Şems. thk. Bedîüzzaman Firûzanfer. Tahran: İntişârât-ı Tayale, 2005.
Mevlânâ, Celâleddin Rûmî. Mesnevî-i Ma’nevî. haz. Tevfîk Sübhânî. Tahran: İntişârât-ı Rûzne, ts.
Meyerovitch, Eva De Vitray. Konya Hz. Mevlânâ ve Semâ. çev. Abdullah Öztürk - Melek Öztürk. Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2003.
Özcan, Nuri. “Mevlevî Âyini”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/464-466. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
Serrâc, Ebû Nasr. el-Lüma’ fi’t-Tasavvuf. thk. Reynold Nicholson. Leiden: Brill Press, 1914.
Sipehsâlâr, Mecdüddin Feridun. Risâle-i Sipehsâlâr. çev. Ahmed Avni Konuk. İstanbul: Rumi Yayınları, 2005.
Soylu Bağçeci, Fulya. Günümüz Anlayışında Mevlevîlik ve Mevlevî Ayinleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Doktora Tezi, 2017.
Sultan Veled, Bahâüddin. İbtidâ-nâme. çev. Abdülbaki Gölpınarlı. Ankara: Güven Matbaası, 1976.
Sühreverdî, Şihâbüddîn Ebu Hafs. Avârifü’l-Maârif. Kahire: Mekte betü’ s-Sek âfeti ’d-Dî niyye , 2006.
Tanrıkorur, Cinuçen. “Âyin (Musiki)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/251-252. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Top, Hüseyin. Mevlevî Usûl ve Âdâbı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2001.
Trusted, Jennifer. Fizik ve Metafizik -Uzay ve Zaman Teorileri-. çev. Seval Yılmaz. İstanbul: İnsan Yayınları, 2021.
Uludağ, Süleyman. İslâm Açısından Mûsıkî ve Semâ. İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
Uludağ, Süleyman. “Nefis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/526-529. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001.
Uygun, M. Nuri. “Ney”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/68-69. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Yılmaz, Hasan Kamil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 2004.
Yunus Emre. Yunus Emre Dîvân ve Risâletü’n-Nushiyye. İstanbul: Sahhaflar Kitap, 2006.