İhvân-ı Safâ Risalelerinde Akıl ve Aklîlik

İhvân-ı Safâ İslam düşünce tarihinin en önemli figürlerinden biridir. Felsefe ve tasavvufun, akıl ile sezginin buluştuğu noktada İhvân-ı Safâ’nın düşünceleri etkili olmuştur. Yeni Eflâtuncu felsefeyi İslam düşüncesine uyarlamış ve kendinden sonraki felsefî ve tasavvufî düşünceyi derinden etkilemiştir. İhvân-ı Safâ her ne kadar meseleleri yüzeysel ele alan ve özgün olmayan kişiler olarak değerlendirilse de tüm düşünce sisteminin tutarlı bir kozmoloji ve epistemoloji ilişkisine dayanması başlı başına bir başarıdır. Bu makalenin amacı İhvân-ı Safâ’nın akıl kavramına nasıl yaklaştığını ele almaktır. Bir kavram olarak akıl, kozmoloji, ahlak ve epistemoloji bağlamlarında ele alınabilir. İhvân-ı Safâ da akıl kavramını bu bağlamları göz önüne alarak dikkatli bir şekilde kullanmıştır. İnsan ile Tanrı arasındaki en önemli iletişim ağını ifade eden akıl, ruhun en insanî yönüdür. En önemli bulgumuz ise İhvân-ı Safâ düşüncesinde sezginin dahi aklî olarak değerlendirilmesidir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Felsefesi, İhvân-ı Safâ, Akıl, Kozmoloji, Ahlak, Epistemoloji

Reason and Rationality in the Epistles of Ikhwān al-Ṣafā’

Ikhwān al-ṣafā’ are one of the most significant groups of authors of Islamic thought. Their teachings became influential where philosophy and Sufism and reason and intuition came together. Ikhwān al-ṣafā’ adopted Neoplatonic philosophy to Islamic thought and affected the course of events and developments of Islamic philosophy and Sufism. Nevertheless, some researchers claim to have Ikhwān al-ṣafā’ evaluated issues superficially and not had original ideas and approaches. However, the fact that Ikhwān al-ṣafā’ throughout their thoughts constituted a consistent relationship between cosmology and epistemology is a valuable success. This article aims to examine how Ikhwān al-ṣafā’ approached their concept of reason (al-ʿaql). It is possible to evaluate the concept, reason, in the contexts of cosmology, morality, and epistemology. Ikhwān al-ṣafā’ also used this concept carefully and consistently by taking those contexts into consideration. Reason, which refers to an important communication channel between God and human beings, is the most human side of the soul. At the end of this research, we reached the conclusion that Ikhwān al-ṣafā’ accept even the intuition and revelation as rational activities.

Keywords:

Islamic Philosophy, Ikhwān al-ṣafā’, Reason, Cosmology, Morality, Epistemology,

PDF

___

Al-asadi, Hamza Jabir. “Mafhūm al-ʿaql fī falsafa Ikhwān al-ṣafā”. Journal of Kufa Studies Center 1/3 (2004): 71-79.
Aydın, Hasan. “Kozmolojik Temelleri Işığında İhvân Es-Safâ’da Astroloji ve Astrolojinin Meşruluğu Sorunu”. Kelam Araştırmaları 9/1 (2011): 179-198.
Corbin, Henry. History of Islamic Philosophy. Trans. Liadain Sherard. London: Kegan Paul International, 1993.
Çetinkaya, Bayram Ali. “İhvân-ı Safâ Düşüncesinde Temel Tasavvufî Kavramlar ve Meseleler”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 9/2 (2005): 205-261.
Çetinkaya, Bayram Ali. İhvan-ı Safa’nın Dini ve İdeolojik Söylemi. İstanbul: Elis Yayınları, 2003.
Dalkılıç, Necip. İslam Felsefesinde Akılcı Bir Ekol: İhvan-ı Safa (Can Kardeşliği). Ankara: Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Derneği İktisadi İşletmesi, 2015.
De Callatay, Godefroid. Ikhwan al-Safa’: A Brotherhood of Idealists on the Fringe of Orthodox Islam. Oxford: Oneworld, 2005.
De Callatay, Godefroid. “The Classification of Knowledge in the Rasâ’il”. The Ikhwân al-Safâ’ and their Rasâ’il: An Introduction. Ed. Nader El-Bizri. 58-82. Oxford: Oxford University Press - The Institute of Ismaili Studies, 2008.
Dombrowski, Daniel A. A Platonic Philosophy of Religion. New York: State University of New York Press, 2005.
Ebstein, Michael. Mysticism and Philosophy in al-Andalus: Ibn Masarra, Ibn al-ʿArabī and the Ismāʿīlī Tradition. Leiden: Brill, 2014.
Fakhry, Majid. A History of Islamic Philosophy. 3. Edition. New York: Columbia University Press, 2004.
Filiz, Şahin. “İhvan-ı Safa (X. yy)’ya Göre İnsanın Biyolojik ve Psikolojik Yapısı”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2001): 101-124.
Filiz, Şahin. İlk İslam Hümanistleri: İhvanı- Safa Topluluğu ve İnsan Felsefesi. İstanbul: Bilim ve Ütopya Kitaplığı, 2011.
Guenon, Rene. The Reign of Quantity and the Signs of the Times. Trc. Lord Northbourne. New York: Sophia Perennis, 2001.
İhvânu’s-Safâ. İhvân-ı Safâ Risâleleri. Trc. Kollektif. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017.
Ikhwan al-safa’. ar-Risāla al-jāmiʿa. Ed. ʿArif Tamir. Beirut: ʿUwaydat, 1995.
Ikhwan al-safa’. Rasāilu Ikhwān al-ṣafā’ wa khullān al-wafā’. 4 Vols. Qum: Maktab al-iʿlam al-İslami, 1985.
Kedourie, Elie. Afghani and Abduh: An Essay on Religious Unbelief and Political Activism in Modern Islam. 2. Edition. London: Frank Cass, 1997.
Meçin, Mahmut. “İhvân-ı Safâ’da Bilgi, Bilim ve İlimlerin Sınıflandırılması”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2014): 427-458.
Mohamed, Yasien. “The Cosmology of Ikhwān al-Ṣafā’, Miskawayh and al-Iṣfahānī”. Islamic Studies 39/4 (2000): 657-679.
Nasr, Seyyed Hossein. Islamic Philosophy from its Origin to the Present: Philosophy in the Land of Prophecy. New York: State University of New York Press, 2006.
Nasr, Seyyed Hossein. Science and Civilization in Islam. Chicago: ABC International Group, 2001.
Netton, Ian Richard. Muslim Neoplatonists: An Introduction to the Thought of the Brethren of Purity (Ikhwān al-Ṣafā’). Edinburgh: Edinburgh University Press, 1991.
Onay, Hamdi. İhvân-ı Safâ’da Varlık Düşüncesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
Öztürk, Mustafa. “İhvân-ı Safâ’nın Felsefî Düşünce Sisteminde Kur’an ve Yorum”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 14-15 (2003): 283-309.
Uysal, Enver. İhvân-ı Safâ Felsefesinde Tanrı ve Âlem. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1998.
Yakıt, İsmail. İhvan-ı Safa Felsefesinde Bilgi Problemi. 2. Edition. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1992.
Zubaida, Sami. Beyond Islam: A New Understanding of the Middle East. New York: I. B. Tauris, 2011.