PERS İMPARATORLUK GELENEĞİNİN ABBÂSÎ SİYASAL DÜZENİNE ETKİSİ VE İBNÜ’L- MUKAFFA‘IN ROLÜ ÜZERİNE ELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM

İnsanlık tarihi boyunca birçok medeniyet doğdu, gelişti, düşüşe geçti ve bazen de karşılıklı olarak birbirlerini etkiledi. İslâm Medeniyeti de Emevîler ve Abbâsîler döneminde Bizans ve Pers kültür havzasıyla karşı karşıya geldiğinde özellikle felsefi ve teolojik açıdan bir karşılıklı etkileşim süreci başladı. Bu etkileşim, entelektüel sahada kalmayıp devlet bürokrasisi ve düzenine de sirayet etti. Abbâsîlerin Pers kültüründen daha çok etkilendikleri ve Pers ideolojisinin İbnü’l- Muḳaffa‘ (ö. 142/759) tarafından devlete aktarıldığına dair yaygın bir kanı vardır. Fakat Pers kültür ve ideolojisinin İslâm medeniyetini etkilemesi sadece Abbâsîler dönemine has bir olgu değildir ve hilafet pratiği ölçeğinde düşünüldüğünde Emevî ve Abbâsî tecrübesi arasında büyük bir fark yoktur. İbnü’l-Muḳaffa‘ın Pers düşüncesini İslâm'a uygun hale getirdikten sonra Abbâsî devlet düzenine aktarmak istediği de unutulmamalıdır.Bu çalışma Emevî ve Abbâsîler dönemi boyunca Pers kültürü ve ideolojisinin İslâm medeniyetini nasıl etkilediğini ve İbnü’l-Muḳaffa‘ın buradaki rolünün gerçek niteliğini ortaya koyacak.

A CRITICAL APPROACH TO THE IMPACT OF PERSIAN IMPERIAL CUSTOMS ON THE ABBÂSÎD POLITICAL ORDER AND THE ROLE OF IBN AL-MUQAFFA

Throughout the history of humanity, many civilizations were born, developed, declined, and sometimes mutually influenced each other. When the Islamic civilization faced the Byzantine and Persian cultural factors during the Umayyads and Abbâsîds, a process of intellectual and philosophical interaction began. This interaction was not intellectual territory but spreaded to the state bureaucracy and system. There is a widespread belief that Abbâsîd’s state system is more influenced by the Persian culture and ideology, also the Persian ideology is transferred to the state by Ibn al-Muqaffa. But the influence of the Persian culture and ideology on the Islamic civilization is not unique to the Abbâsîd period alone and when considered in the point of caliphate practice there is not a big difference between the Umayyads and Abbâsîds experiences. It should not be forgotten that Ibn al-Muqaffa wanted to transfer Persian thought into Abbâsîd’s state system after adapting the Persian thought to Islam. This study will reveal how the Persian culture and ideology affected the Islamic civilization during the Umayyad and Abbâsîds period and the real quality of İbn al-Muqaffa’s role in that.

PDF

___

ADALIOĞLU, Hasan Hüseyin. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5/2 (2004): 1-21.
AKYÜZ, Vecdi. Hilafetin Saltanata Dönüşmesi. İstanbul: Dergah Yayınları, 1999.
CABİRÎ, Muḥammed Abid. Arap Ahlakî Aklı. Trc. Muḥammed Çelik. İstanbul: Mana Yayınları, 2015.
CABİRÎ, Muḥammed Abid. Arap-İslâm Siyasal Aklı. Trc. Vecid Akyüz. 2. Baskı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
CEHŞİYÂRÎ, Ebu Abdullâh Muḥammed b. Abdus. Kitâbü’l-vüzerâ’ ve’l- küttâb. thk. Mustafa el-Saka, İbrahim el-Ebyari-Abdulhafiz Şibli. 2. Baskı. Kahire: Şirketu Mustafa el-Bâbi, 1980.
CHOKR, Melhem. İslâm’ın Hicri İkinci Asrında Zındıklık ve Zındıklar. Trc. Ayşe Meral. İstanbul: Anka Yayınları, 2002.
CRONE, Patricia – Hinds, Martin. The God’s Caliph, Cambridge: Cambridge University Press, 1986.
CRONE, Patricia – Hinds, Martin. Ortaçağ İslâm Dünyasında Siyasî Düşünce. Trc. Hakan Köni. İstanbul: Kapı Yayınları, 2007.
ÇELEBİ, İlyas. “Hüsün ve Kubuh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1999, 19: 59-63.
ÇELİKEL, Bülent. “Ulemanın İhaneti: Gazali’nin Ulema Eleştirisi”. TYB Akademi: Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi 1/1 (2011): 137- 153.
ÇETİN, Halis, “Egemenlik ve Hukuk İlişkisi Üzerine”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3/2 (2002): 1-16.
ÇETRES, Recai. “Aslilik-Fer’ilik Bağlamında Kelam-Fıkıh İlişkisi”. Kelam Araştırmaları Dergisi 13/2 (2015): 411-422.
ÇİL, Halit. “İslâm Tarihinde İlk Düzenli Ordunun Kuruluşu”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2/3 (2013): 78-108.
DEMİRCİ, Mustafa. “Abdullâh İbnü’l-Muḳaffa‘ın Risâletü’s-sahabe Adlı Risâlesi: Takdim ve Tercüme”. İSTEM Dergisi 7 (Konya: 2008): 217- 240.
DEMİRCİ, Mustafa. “Emevîlerden Abbâsîlere Geçiş Sürecinin Bir Tanığı: Abdullâh İbn’ul-Muḳaffa‘ ve Risâletu’s-Sahabesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2005): 117-148.
DURMUŞ, İsmail. “İbnü’l-Muḳaffa‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2000, 21: 130-134.
EVOLA, Julius. Modern Dünyaya Başkaldırı. Trc. Fevzi Topaçoğlu. İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.
GOİTEİN, S. D. Studies Islamic History and Institutions. Leiden&Boston: Brill, 2010.
HAFNAVİ, Mustafa. Fikretü’d-devle fi’l-İslâm. Mısır: Matbaatu’l-Ezher, 1959.
HAMZA, Abdullatif. İbnü’l-Muḳaffa‘. Kahire: Daru’l-Fikri’l-Arabi, trz.
HUNTİNGTON, Samuel. Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması. trc.
İBN EBÎ USAYBİA. Islamic Medicine, Uyûnu'1-enbâ fi tabakâti'l-etıbbâ. edt: Fuat Sezgin & August Müller. Frankfurt am Main: Goethe University, 1995.
İBN HALLİKAN, Ebu’l-Abbas b. Ahmed . Muḥammed. Ibn Khallikan’s Biographical Dictionary (Vefayatu’l-a’yan ve enbau ebnai’z-zaman). Arapça’dan İngilizceye trc. MacGuckin de Slane. Beyrut: Libraire du Liban, 1970.
İBN HAZM, Ebu Muḥammed Ali b. Ahmed ez-Zahirî el-Kurtubî. el-Faṣl fi’l- milel ve’l-ehvâʾ ve’n-niḥal. nşr. Ahmed Naci el-Cemali - Muḥammed Emin el-Haneci. Kahire: Matbaatu’t-temeddun, 1904.
İBNÜ’L-MUKAFFA‘, Abdullâh. “el-Edebü’ṣ-ṣaġīr”. İslâm Siyaset Üslubu. 17-50. Trc. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergah Yayınları, 2004.
İBNÜ’L-MUKAFFA‘. “Risâletü’s-sahabe”. İslâm Siyaset Üslubu. 103-123. Trc. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergah Yayınları, 2004.
İBNÜ’L-MUKAFFA‘. Risâletü’ṣ-Ṣaḥâbe. Thk. Muḥammed Kürd Ali. Beyrut: Daru’l- Muktebes, 2014.
İNOSTRANZEV, M. Iranian Influence on Moslem Literature. Rusça’dan İngilizce’ye çev. G. K. Nariman. Bombay: D.B. Taraporevala Sons & Co., 1918.
KÂTİP, Ahmed. Demokratik Hilafete Doğru. trc. Muḥammed Çoşkun. İstanbul: İlim Yurdu Yayınları, 2010.
KILIÇ, Hulusi. “Ebü’l-Ferec el-İsfâhânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1994, 10: 316-318.
KRAMER, Samuel Noah. Tarih Sümer’de Başlar. 2. Baskı. Trc. Hamide Koyukan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2002.
MAHMEṢÂNÎ, Subhî. “İslâm Hukukunun Tedvini”. Trc. İbrahim Kafi Sönmez. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1985): 313-328.
MAḲRİZÎ, Taḳıyyüddîn Ahmed. “Emevî Risâlesi”. İdeolojik Tarih Okumaları. Haz. İrfan Aycan, Mahfuz Söylemez. Trc. İrfan Aycan, Abdulhalık S. Bakır. 151-210. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1998.
MASPERO, Henri. Les Religions Chinoines Cvilisations du Sud, Paris: S.A.E.P, 1950.
EN-NEDÎM, Ebu’l-Ferec Muḥammed b. İshaḳ. el-Fihrist, Beyrut: Daru’l- Marife, 1978.
NİYAZİ, Mehmed. İslâm’da Devlet Felsefesi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1999.
RODİNSON, Maxime. Muḥammed: Yeni Bir Dünyanın, Dinin ve Silahlı Peygamberin Doğuşu. Trc. Atilla Tokatlı. İstanbul: Özne Yayınları, 1998.
ROSENTHAL, Erwin J., Ortaçağda İslâm Siyaset Düşüncesi. Trc. Ali Çaksu, İstanbul: İz Yayınları,1996.
SCHACHT, Joseph – Bosworth, C. E. The Legacy of Islam. Oxford: Clanderon Press, 1974.
SHARON, Moshe. Revolt The Social and Military Aspects of the Abbâsîd Revolution. Kudüs: Institute of Asian and African Studies, 1990.
SÜT, Abdunnasır. İslâm düşüncesinde İlk Muhalifler. Ankara: Fecr Yayınları., 2014.
TURHAN, Mehmet - Y. Z. Cem Soydemir. 3. Baskı. İstanbul: Türk Demokrasi Vakfı, 2004.
WİESEHÖFER, Josef. Antik Pers Tarihi. Trc. Mehmet Ali İnci. İstanbul: Telos Yayıları, 2003.
YILDIRIM, Ramazan. “Sünni Siyaset Düşüncesinin Tarih İçindeki Gelişimi ve Etkinliği”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXIV (2011): 5-24.
YOUSEFİ, Najm el-din. Islam Without Fuqaha. Taylor & Francis (Routledge): Society for Iranian Cultural and Social Studies, 2015.
ZAMAN, Muḥammed Qasim. Religion and Politics in Early Abbâsîds. Leiden: Brill, 1997.
ZERRİNKUB, Abdulhuseyn. “The Arap Conquest of Iran and Its Aftermath”. The Cambridge History of Iran, edt. R. N. Frye, Cambridge University Press, Cambridge, IV, 1993.