İSTANBUL KADI SİCİLLERİNE GÖRE GAYR-İ MÜSLİMLERİN SOSYAL VE HUKUKİ KONUMLARI (XVI. ve XVII. Yüzyıllar)

Osmanlı Devletinde gayr-i müslimlerin yaşayışları, adalet sisteminde tabi oldukları hukuk öteden beri araştırmacılar nezdinde tartışılagelmiştir. Temel olarak konuya iki ayrı yaklaşım tarzı bulunmaktadır. Birincisi Osmanlı’daki Müslüman olmayan unsurların otonom bir yapıya sahip oldukları ve her türlü hukuki anlaşmazlıkta kendi ruhani kurum ve reislerinin hukuklarına tabii oldukları kanaatidir. Bir diğer yaklaşım ise Müslüman tebaa gibi Osmanlı hukukuna tabi oldukları, ancak iltizam sistemine benzer bir uygulama ile kendilerine belli ölçüde serbestiyet tanındığı ifade edilen görüştür. Bu görüşe göre gayr-i müslimlerin özellikle idarî, adlî, malî ve cezai alanlarda Osmanlı hukukuna tabi oldukları ifade edilir.Bu çalışmada XVI. ve XVII. yüzyıllara ait İstanbul ve bilâd-ı selâse (Üsküdar, Galata, Eyüp) bölgelerindeki mahkeme sicil kayıtları içerisinde gayr-i müslimler hakkındaki dava kayıtları incelenerek, dönemin mahkemelerine yansıyan problemler tetkik edilip, gayr-i müslimlerin sosyal ve hukuki yapıları gün yüzüne çıkarılmaya çalışılmıştır.

SOCIAL AND LEGAL POSITIONS OF NON-MUSLIM ACCORDING TO ISTANBUL SHARIA COURT REGISTERS (XVI. AND XVII. CENTURIES)

In Ottoman State the life of non-muslim and their legal rights in justice system were always a subject of debates between researchers. Basically there are two different approaches for this subject. The first approach suggest that, non- muslim elements in Ottoman Empire have got their own autonomous justice system and all legal conflicts were subject to their religious institutions and leaders. According to other approach, non-muslims had to comply with Ottoman laws as muslim society. However they had kind of privilege similar to iltizam practice (rights to collect specific taxes). According to this point of view non- nuslims were subject to Ottoman justice system, especially regarding to administrative, legal, financial and criminal cases. This research aimed to unveil social and legal structure of minorities by examining the case records (registers) of Istanbul Sharia Court and investigating record of experienced problems in this court.

PDF

___

-Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Atik-Şikâyet Defteri 1
-Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Atik-Şikâyet Defteri 2
AHMET CEVDET PAŞA. Tarih-i Cevdet. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1974.
AHMET CEVDET PAŞA. Tezakir 40-Tetimme. yay. Cavid Baysun. 3. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
AKDAĞ, Mustafa. Türkiyenin İktisadi ve İctimai Tarihi II. 2. Baskı. Ankara:Tekin Yayınevi, 1979.
AKGÜNDÜZ, Ahmet. Belgeler Gerçekleri Konuşuyor 3. 5. Baskı. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1997.
AKGÜNDÜZ, Ahmet.. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri. İstanbul: Fey Vakfı, 1990. 1, 2.
AYDIN, M. Âkif v.dğr., İstanbul Kadı Sicilleri. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 2010.
BEYDİLLİ, Kemal. “Osmanlı Döneminde Kilise Siyasetinden Bir Kesit”. Osmanlı Devletinde Din ve Vicdan Hürriyeti”. Ed. Azmi Özcan. İstanbul: İSAV, 2000, 255-266.
DÜZDAĞ, Mehmet Ertuğrul. Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1972.
ERKAN, Nevzat. “XVIII. Yüzyılda Üsküdar’da Şer’iyye Sicilleri Işığında Gayr-i Müslimlerin Meslekleri”. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI, 6-8 Kasım 2008. Ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2009, II:443- 456.
ERKAN, Nevzat. Osmanlı Üsküdar’ında Toplumsal Hayat. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2015.
HAMİDULLAH, Muhammed. İslam Peygamberi. trc. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan yayınları, 2004.
İNALCIK, Halil. Fatih Devri Üzerine Tetkikler ve Vesikalar. 5. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları: 2014.
KENANOĞLU, M. Macit. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Dinlerarası İlişkiler (14-20. Yüzyıllar)”. Milel ve Nihal. 6/2 (Ağustos 2009). 103-164.
KENANOĞLU, M. Macit. Osmanlı Millet Sistemi (Mit ve Gerçek). 4. Baskı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
MANSEL, Philip, Dünyanın Arzuladığı Şehir 1453-1924 Konstantinopolis, trc. Şerif. Erol, İstanbul: Gençlik Yayınları, 1996.
ORTAYLI, İlber. “Yaşayan Türkologlar: XVII, İçimizden Biri Robert Anhegger”. Tarih ve Toplum. 8/46, (Ekim 1987). 53-55.
PANTAZOPOULOS, N. J.. Church and Law in the Balkan Peninsula during the Ottoman Rule. Selanik: Institute for Balkan Studies, 1967.
REFİK, Ahmet. Onikinci Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı (1689-1785). İstanbul: Enderun Kitabevi, 1988.
REFİK, Ahmet. Onuncu Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1988.
SAKAL, Fahri. “Osmanlı Devletinde Zimmiler Hakkında Bazı Bilgiler”. Akademik Açı, (Samsun, 1996), /1: 164
ZEYDAN, Abdülkerim. Ahkâmü’z-Zimmiyyîn ve’l-Müstemenin fi Dari’l İslam. Bağdat; Mektebetü’l-Küds, 1982.
ZİROJEVİC, Olga. “Prizren Şehri, İslamiyet ve Hristiyanlığın Beraber Yaşamının Bir Örneği”. XI. Türk Tarih Kurumu Kongresi, Ankara 5-9 Eylül 1990. Ankara, 1994, V:2115-2123.