1560-1590 Yıllarında Osmanlı Devletine Karşı Arnavut İsyanlarının Sebepleri

Bu makale 1560-1590 yılları arasında Arnavutların Osmanlı Devletine karşı isyanlarının sebeplerini yeni arşiv belgeleri ışığında incelemektedir. Arnavut halkının hangi sebeplerle isyan ettiği konusunda farklı iddialar ileri sürülmüştür. Birçok Arnavut tarih araştırmacısı Osmanlı Devletinin Arnavutluk’u işgal ettiğini, halka aşırı vergiler koyduğu ve buna karşı çıkanları öldürüp kadın ve çocuklarını esir ettiği, bu nedenle Arnavutların birçok ilim adamını, tüccarını ve esnafını kaybettiğini ileri sürerler. Bunların birçoğu komünizm rejiminin 1945-1990 yıllarında uyguladığı sert ideolojik politikalar neticesinde ortaya çıkmıştır. Binaenaleyh bu tür çalışmalar isyanların gerçek sebeplerini ortaya koymaktan uzaktır. Ayrıca dönemle ilgili Osmanlı arşiv belgeleri incelendiğinde bu iddiaların yanlış ve taraflı olduğunu, Arnavutların siyasi bir amaçla isyan etmedikleri, zulme karşı koyma ve kendi bağımsız devletini kurma çabasında olmadıkları anlaşılmaktadır. Bu isyanların en önemli sebebi yüksek ve dağlık bölgelerde yaşayan Arnavutların vergilere ve devletin koyduğu kanunlara ayak uydurmamalarından kaynaklandığı tespit edilmiştir. Zira vergi vermek ve devlet yetkililerinin talimatlarına uymak Arnavutların doğasına aykırı bir özellikti.

Anahtar Kelimeler:

Tarih, Arnavutluk, Osmanlı Devleti, İsyan, İsyanların Sebepleri

THE REASONS OF ALBANIAN REBELLIONS AGAINST OTTOMAN EMPIRE OCCURRED BETWEEN 1560-1590

This article analyzes the reasons why Albanians rebelled against the Ottoman Empire between 1560 – 1590 in the light of the new Ottoman Archive documents. Various claims exist on the underlying causes. One prominent claim explains that rebellion was due to the colonization of Albania by the Ottomans with some injustice practices such as high taxes and the oppression of opponents of the government. This such false claims were forced on many historians between 1945-1990 by the communist regime. Consequently, this kind of studies are far from revealing the true reasons of rebellion. When the documents of the Ottoman Archives have been examined, such claims were found wrong and biased. In fact, Albanians didn’t rebel for any political purpose, didn’t seek to resist oppression nor to establish their own independency. The core reason for the rebellions was that Albanians living in high and mountainous region and were not able to adapt to the taxes and laws imposed by the Ottomans.

Keywords:

History, Albania, Ottoman Empire, Rebellion, The Reasons of Rebellions,

PDF

___

Kaynakça Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 14 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 30 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 31 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 33 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 35 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 36 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 42 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 46 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 48 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 52 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 53 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 58 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 64 Numaralı Mühimme Defteri.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 70 Numaralı Mühimme Defteri.
AKÇELİK, Erhan. 39 Numaralı Mühimme Defteri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s.1 -118). Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2013.Başbakanlık Osmanlı Arşivi. 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570–1572) Özet-Transkripsiyon ve İndeks, 2 Cilt, Proje Yöneticisi İsmet Binark, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 1996.Başbakanlık Osmanlı Arşivi. 5 Numaralı Mühimme Defteri (973/1565–1566) Özet ve İndeks. Proje Yöneticisi İsmet Binark, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 1994.Başbakanlık Osmanlı Arşivi. 6 Numaralı Mühimme Defteri (972/1564–1565) Özet-Transkripsiyon ve İndeks, 2 Cilt, Proje Yöneticisi İsmet Binark, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 1995.Başbakanlık Osmanlı Arşivi. 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567–1569) Özet-Transkripsiyon ve İndeks, 3 Cilt, Proje Yöneticisi İsmet Binark, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 1998.BOSTANCI, Muharrem. 19 Numaralı Mühimme Defteri: Tahlil-Metin. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2002.ÇAKIR, İbrahim Eten. 10 Numaralı Mühimme Defteri'nin (s.179-356) Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2006.ÇELİK, Sıtkı. 21 Numaralı Mühimme Defteri: Tahlil ve Metin. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1997.ÇİÇEK, Fatih. 69 Numaralı Mühimme Defteri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s.169-336). Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2011.EREN, Yunus. 34 Numaralı Mühimme Defteri (s.1-164) (986-1578): İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2011.KAHVECİ, Gülay. 29 Numaralı Mühimme Defteri (984-1576): Tahlil-Özet-Transkripsiyon. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1998.KAYA, Muhammed Samet. 69 Numaralı Mühimme Defteri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s.1-168), Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2013.KAYGUSUZ, Zülfiye. 10 Numaralı Mühimme Defteri'nin (s.1-178) Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2006.NACAK, Süleyman. 34 Numaralı Mühimme Defteri (s.164-326) (986-1578): Transkripti ve Değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2011.TAŞ, Özlem. 3 Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558–1560) Tasnif ve Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2004.YILDIZ, Cevat. 60 Numaralı Mühimme Defteri: Tahlil ve Metin. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1998.YILDIZ, Hasan. 49 Numaralı Mühimme Defteri: Tahlil ve Metin. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1996.YÜCEL, Kazım Kürşat. 18 Numaralı Mühimme Defteri: Tahlil-Metin. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1996.
Venedik Arşiv BelgeleriA.S.V., Cons, X, Lett. Rett Ecc., B. 274, Nr. 77.Biblioteka Marciana, Venezia-MSS İtaliani CL. 8 no 6, Provenienza Svajer Amedeo 1013, Collocazione 5931.DIARII – I Diarii di Marino Sanuto. Editöri: Barozzi Nicolo, Berchet Guglielmo, Fulin Ribaldo, Stefani Federico, - Marco Visentin, tipografo, Tomo I-VI, MDCCCLXXIX-MDCCCLXXXI.MORMORA. Hist. Corfu - Della Historia di Corfu Decritta ad Andrea Marmora etc., Venetia, Curti, M.DC.LXXII.Rapporti della Republica Veneta coi Slavi Meridionali Brani tratti dei Diarii manoscritti di Marino Sanudo. 1496-1533; Red. Ivan Kukuljevic Sancisnski, ARKIV za Povjestnicu Jugoslavensku, knj. VI.THENIER V. M., Vetera Monumenta Slavorum Meridionalium Historiam Illustrantia etc. Deprompta et collecta ab Augustiona Theiner; Tomus Secundus etc. (1524-1800) – Edidit Academia Scientiarum et Artium Slavorum Meridionalium, Zagrabiae, 1875, II, Dok. LXVII.VERS. GES. PARGA. Versuch Einer Geschichte von Parga.VIAGGIO, Sforza G. Diovanni Sforza, Un Viaggio Attraverso i Balcani nel 1575. Seina, Stab. Ar. Gr. Lazzeri, 1915.AKADEMİK ÇALIŞMALARAFYONCU, Erhan. “Sipahi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 256-258. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.AGOSTON, Gabor. & MASTERS, Bruce. Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Facts on File, 2009. AKGÜNDÜZ, Ahmed. İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı: Kamu Hukuku (Anayasa - İdare - Ceza - Usul - Vergi - Devletler Umumi). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2011.AKGÜNDÜZ, Ahmed. Osmanlı Kanunnameleri. İstanbul: Fey Vakfı, 1991. ANAMALİ, Skënder v.dğr. Historia e Popullit Shqiptar. Tiranë: Botimet Toena, 2002.ÂŞIK PAŞAZADE, Ahmed. Osmanoğulları’nın Tarihi. haz. Kemal Yavuz – Yekta Saraç. İstanbul: K Kitaplığı, 2003.AŞIKPAŞAZADE, Ahmed. Tevârîh-i Âl-i Osmân’dan Aşıkpaşazade Târîhi. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1332/1913.BARLETI, Marin. Historia de Vita et Gestis Scanderbegi Epirotarum Principis, y.y.: yay. y., 1494. BARLETI, Marin. Historia e Skënderbeut. Üsküp: NGB “Vatra”, 2004.BELLO, Hasan. “1945-1990 Yılları Arasında Arnavut Tarihi Yazımına Göre Osmanlı’nın Değerlendirilmesi”. Balkan Tarihi Araştırmalarına Metodolojik Yaklaşımlar, ed. Abidin Temizler. İstanbul: Libra Kitap, 2014.BOZBORA, Nuray. Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk. İstanbul: Boyut Kitapları, 1997.DAŞÇIOĞLU, Kemal. “Osmanlı’da Eşkıyalık Hareketlerini Cezalandırma Yöntemi Olarak Sürgünler”. Osmanlıdan Günümüze Eşkıyalık ve Terör. ed. Osman Köse. Samsun: Samsun İlkadım Belediyesi, 2009EMECEN, Feridun M. Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, 2. Baskı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.FRASHERI, Kristo. “Karakteri i Rezistences se Fshataresise Gjate Shekujve te Pare te Sundimit Osman”, Studime Historike, 2/2 (1984): 171-174.FRASHERI, Kristo. Skenderbeu Jeta dhe Vepra. Tiran: Toena Yayınları, 2002.GÖKBİLGİN, M. Tayyib. Osmanlı Müesseseleri Teşkilatı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bir Bakış. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1977.HASA, Maliq. İskender Bey İsyanı Sırasında Arvanid Sancağının Siyasi ve Sosyal Durumu. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2010.HEYD, Uriel. Studies in Old Ottoman Criminal Law. Oxford: Oxford University Press, I973.HEYET, Studime Për Eepoken e Skënderbeut. Tiranë: İnstituti i Historisë, 1989.HEYET. George Kastriot-Scanderbeg and the Albanian-Turkish War of the XV Century. Tiranë: Tiranë University Press, 1967.HODGKINSON, Harry. Scanderbeg. London: The Centre for Albanian Studies, 1999.İNALCIK, Halil. “Adâletnâmeler”, BELGELER, 2/3-4, (1965): 49-142.İNALCIK, Halil. “İskender Bey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 561-563. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.İNALCIK, Halil. “TİMAR”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41: 168-173. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.İNALCIK, Halil. Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar. Ankara: Türk Tarihi Kurumu, 1954.İNALCIK, Halil. Osmanlı İmparatorluğu (Klasik Çağ, 1300-1600), trc. Rüşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.KALESHI, Hasan. “Türklerin Balkanlara Girişi ve İslamlaştırma”. Tarih Enstitüsü Dergisi, trc. Kemal Beydilli, 10-11 (1979-1980).KENANOĞLU, M. Macit. “Vergi”. DİA, XLIII,. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 52-58. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.LAMANSKY, Vladimir. Secrets d’Etat de Venise, Documents, extrais, notices et etudes etc. Saint-Petersbourg, 1884.MALCOLM, Noel. Agents of Empire. New York: Oxford University Press, 2015.McCARTHY, Justin. Osmanlı’ya Veda: İmparatorluk Çökerken Osmanlı Halkları. trc. Mehmet Tuncel. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2006.McCARTHY, Justin. The Ottoman Peoples and the End of Empire. London: Arnold, 2001. MILLAR, Gilbert John. “The Albanians: Sixteenth-Century Mercenaries”. History Today. 26/7 (1976): 468.MUMCU, Ahmet. Osmanlı Devletinde Rüşvet. 3. Baskı, İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2005.MUZAKA, Gjon. Memorje. trc. Dhori Qiriazi. Tiran: Toena Yayınları, 1996.NEŞRİ, Mehmed. Kitâb-ı Cihân – Nümâ, haz. Faik Reşit Unat & Mehmed A. Köymen. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1949.NOLI, Fan. Gjergj Kastrioti Skënderbeu, 1405-1468, Boston: y.y. 1921. ORAL, Ertuğrul. 993-994 (1585-1589) Tarihli Rumeli Kadıaskeri Ruznamesi, İstanbul Şer‘î Siciller Arşivi. Rumeli Kadıaskerliği No. 3, Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Kürsüsü, 1980.ORTAYLI, İlber. “Kadı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 69-73. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.ORTAYLI, İlber. Osmanlı Devleti’nde Kadı. 3. Baskı. İstanbul: Kronik Yayınları, 2017.PAKALİN, Mehmet Zeki .“Medre”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.PEPO, Petraq. “Mbi Qendresen e Fshataresise ne Viset Juglindore ne Fund te Shek. XV.”. Studime Historike, 2/2 (1984): 167-168.PULAHA, Selami. “Mbi Periodizmin Dhe Tiparet e Qendreses se Fshataresise nga Fundi i Shek. XV Deri ne Fillim te Shek. XVIII”, Studime Historıke, 2/2 (1984): 153-165.PULAHA, Selami. Lufta Shqiptaro-Turke ne Shekullin XV: Burime Osmane. Tiranë: Universiteti Shteteror i Tiranës, 1968.PULAHA, Selami. Pronësia Feudale në Tokat Shqiptare. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, 1988.PULAHA, Selami. Qëndresas e Popullit Shqiptar Kundër Sundimit Osman nga Shekulli XVI Deri në Fillim të Shekullit XVIII, Tiranë: Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë Instituti i Historisë, 1978.SCHMITT, Oliver Jens. Das Venezianische Albanien (1392-1479), München: Oldenbourg, 2001.SHKODRA, Zija. “Mbi Periodizmin e Qendreses se Fshataresise”. Studime Historike. 2/2 (1984): 169-170.SWIRE, Joseph. Albania the Rise of a Kingdom. New York: Arno Press, 1971.ŞAHİN, İlhan. “Sancak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 97-99. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.THËNGJILLI, Petrika. Historia e Popullit Shqiptar (395-1875). Tiranë: Botime Toena, 2000.THËNGJILLI, Petrika. Shqiptarët Midis Lindjes dhe Perëndimit (1506-1750). Tiranë: Botimet Toena, 2003.UZUNÇARŞILI, İsmail H. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1965.VEIZI, Fane. “Mbi Qendresen e Fshataresise se Lire te Krahines se Himares Sipas te Dhenave Folklorike”. Studime Historike, 2/2 (1984): 175-177.WERNER, Ernst. Büyük Bir Devletin Doğuşu: Halk Ayaklanmaları ve Askeri Feodalizm (1300-1481). trc. Yılmaz Öner. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1988.ZAMPUTI, Injac. Dokumente të Shekujve XVI-XVII Për Historinë e Shqipërisë. Tiranë: Akademia e Shkencave, İnstituti i Historisë, 1989,ZAVALANI, Tajar. Histori e Shqipnis. 2. Baskı. Tiranë: Phoenix, 1998.