Son Dönem İlim Adamlarının Mâna İle Rivayet Konusuna Yaklaşımları: Muhammet Avvâme Örneği

Şifâhî naklin tabii sonucu olarak ortaya çıkmış bir uygulama olan hadislerin mâna ile rivayetinin önemi, onun hadislerin doğrudan anlamına yönelik bir tasarruf olmasından kaynaklanmaktadır. Hadis metinleri üzerindeki râvi tasarruflarının en yoğun olduğu alanı teşkil eden bu konuya akademik çevrelerin ilgisinin arttığı görülmektedir. Genel olarak son dönem ilim adamlarının, özel olarak da Muhammed Avvâme’nin mâna ile rivayet meselesine yaklaşımını incelemeyi amaçlayan bu makalede önce son otuz beş yılda bu alanda müstakil çalışma yaptığı tespit edilen yirmi sekiz ilim adamının konuyu nasıl ele aldıkları incelenmiş, ardından günümüz hadis âlimlerinden Muhammed Avvâme’ye geçilerek onun mâna ile rivayetin önemi, sınırları, hükmü, şartları, selef âlimlerinin tutumu, taabbüdî ve me’sûr rivayetlerin durumu, hata ihtimali dolayısıyla akla düşebilecek bir şüpheye verilebilecek cevap, hadislerin çoğunun mânayla mı yoksa lafızla mı nakledildiği gibi öne çıkan görüşleri ile bu alana yaptığı katkılar tespit edilip sunulmuştur. Konunun tasvirî bir yöntemle ele alındığı bu çalışma, ulaşılan sonuçlar ve bunların değerlendirilmesiyle son bulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Hadis Problemleri, Mâna ile Rivayet, Avvâme, Son Dönem

PDF

___

ABDULLAH, Yüsrî Sa‘d. “er-Rivâye bi’l-ma‘nâ: eseruhâ ve tatbîkātuhâ inde’l-muhaddisîn”. Mecelletü Ma‘hedi buhûs ve dirâsâti’l-âlemi’l-İslâmî 9 (2012): 193-226.
ABDÜLMENÂS, Süyûtî. “er-Rivâye bi’l-manâ: Devâîhâ ve zavâhiruhâ fî mütûni’s-sünneti’n-nebeviyye”. el-Hadîs 4/7 (Şaban 1435/Haziran 2014): 45-70.
ATÂ, Vâil Kemâl Hâmid. İhtilâfu’d-delâle fi rivâyeti’l-hadîs bi’l-ma‘nâ –dirâse lugaviyye-. Yüksek Lisans Tezi, İskenderiyye Üniversitesi, 2012.
ATAN, Abdullah Hikmet. Mâna ile Hadis Rivâyeti. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1999.
ATIYYE, Muhyiddîn. Verrâkiyye ani’s-sünneti’n-nebeviyye ve ulûmi’l-hadîs min 1997-2007. Kahire: el-Ma’hedü’l-‘âlî li’l-fikri’l-İslâmî, 1429/2008.
AVVÂME, Muhammed. “Hadislerin Mâna İle Rivayeti Meselesine Dair Görüşleri” konulu kişisel görüşme. İstanbul: 17 Nisan, 2018.
----------. Rivâyetü’l-hadîsi’ş-şerîf bi’l-ma‘nâ beyne’l-hükmi’n-nazarî ve’l-vâkı‘ı’l‘amelî (yazarın Hutuvât menheciyye fî isbâti adâletis-sahâbe’si ile birlikte). Medine: Darü’l-Yüsr; Cid-de: Darü’l-Minhâc, 2017/1438.
AYDINLI, Abdullah. “Rivâyet bi’l-ma‘nâ”. Hadis Istılahları Sözlüğü. 261. İstanbul: Hadisevi, 2006.
BAŞARAN, Selman. “Hadislerde Lafız ve Mana Olarak Rivayeti Meselesi”. Uludağ Üniver-sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1991): 51-64.
----------, Selman. “Hadislerin Mana Rivayetinin Sonuçları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Dergisi 3/3 (1991): 65-76.
BEYRÂM, Abdülmecîd. er-Rivâye bi’l-ma‘nâ fi’l-hadîsi’n-nebevî ve eseruhâ fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-hikem; Dımaşk: Dâru’l-ulûm ve’l-hikem, 1424/2004.
BROWN, Daniel W.. İslam Düşüncesinde Sünneti Yeniden Düşünmek. Trc. Sabri Kızılkaya - Salih Özer. Ankara: Ankara Okulu, 2002.
CÂSİM, Abdülazîz Ahmed. “Hükmü rivâyeti’l-hadîsi’n-nebevî bi’l-ma‘nâ”. Mecelletü Merkezi buhûsi’s-sünne ve’s-sîre 10 (1422/2001): 531-569.
DAYHAN, Ahmet Tahir. “İlk Dönem Hadis Tarihinde “Mânâ ile Rivâyet” Meselesi”. İslâmî Araştırmalar 13/1 (2000): 93-100.
DUHRÎ, Abdülazîm Halîl Abdurrahman. “Eseru rivâyeti’l-hadîs bi’l-ma‘nâ fî takrîri’l-ahkâmi’ş-şer‘iyye: ‘keyfiyyetü salâti’l-mesbûk unmûzecen’. Mecelletü’l-Hicâzi’l-âlemiyyeti’l-muhakkeme li’d-dirâsâti’l-İslâmiyye ve’l-Arabiyye 9 (1436/2014): 1-36.
EBÛ SUAYLİK, Süleyman. “İtticâhâtü’l-bâhisîn fi’l-hadîsi’ş-şerîf fi’l-ebhâsi’l-menşûra fi Mecellet-i Dirâsât (eş-Şerîa ve’l-kānûn)”. İslâmî İlimler Dergisi 13/2 (Güz 2018): 383-404.
Egyytian Universities Libraries Cansortium (EULC). “Mukteniyâtü’l-mektebât”. Erişim: 19 Ocak 2019. http://srv4.eulc.edu.eg/eulc_v5/libraries/Start.aspx?ScopeID=1.&fn=ApplySearch&SearchId-Form=&ScopeIDSelect=1.&ItemType=24.2.5.&SearchText1=%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%8A%D8%A9+%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%89&criteria1=0.&opr1=and&SearchText2=%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%8A%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%D9%8A%D8%AB+%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%89&crite-ria2=0.&opr2=and&SearchText3=&criteria3=1.&SearchTextFT=&Generation_Term=&BibID=&PublishYear=&OrderKey=&PageSize=100.
GÜL, Mutlu. “Hadislerin Ma‘nen Rivayeti Bağlamında Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatında Siyerin Kurgusal Anlatımı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/2 (2016): 59-80.
----------, Mutlu. “Hadislerin Ma’nen Rivayeti Bağlamında Siyerin Kurgusal Anlatımı”. Türki-ye’de Tüm Yönleri ile Siyer Çalışmaları Sempozyumu Tebliğler Kitabı. 2/241-253. İs-tanbul: Meridyen Destek Derneği, 2016.
HANBERCÎ, Muhammed Abdülkerîm – Cevâbire, Bâsim. “Da‘va’t-ta‘lîk fî Sahîhi’l-Buhârî bi-dâ‘i’l-ihtisâr ve’r-rivâye bi’l-ma‘nâ –dirâse nakdiyye tahlîliyye-”. Mecelletü Dîrâsât 38/2 (2011): 606-620.
HARRÂK, Hüdâ – Kureyşî, Midhat. “Tasarrufu’r-ruvât fi’r-rivâyâti’t-tefsîriyye ve eseruhû ale’t-tefsîr (er-rivâye bi’l-ma‘nâ unmûzecen)”. Mecelletü’l-Mi‘yâr 23/45 (2019): 340-370.
İBN HUZEYME, Ebû Bekr en-Neysâbûrî. Kitâbü’t-Tevhîd ve isbâti sıfâti’r-rab. Thk. Abdü-lazîz b. İbrâhim eş-Şehvân. Riyad: Dâru’r-Ruşd, 1414/1994, 1:2.
İBNÜ’S-SALÂH, eş-Şehrezûrî. Ulûmü’l-hadîs. Thk. Nûreddin Itr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1986/1406.
İBRÂHİM, Hamdî Abdülazîm Ferhât. “Rivâyetü’l-hadîs bi’l-ma‘nâ inde’l-muhaddisîn –dirâse te’sîliyye-”. Mecelletü’d-Dirâsâti’l-Arabiyye 3/26 (2012): 1437-1493.
KIZIL, Fatma. “Türkiye’de Hadis Çalışmaları ve Oryantalizm”. Türkiye Araştırmaları Litera-tür Dergisi 11/21 (2013): 303-331.
KUDÂT, Emîn Muhammed. “Hükmü rivâyeti’l-hadîs bi’l-ma‘nâ”. Dirâsât 11/3 (1984): 9-24.
MA‘BÛT, Ahmed. “Eseru rivâyeti’l-hadîsi’n-nebevî bi’l-ma‘nâ fî isbâti’l-luga ve kavâidihâ”. Mecelletü’s-Sırât 13/23 (1432/2011): 141-168.
Magris. “es-Sekâfiyye”. Erişim: 15 Şubat 2019. https://www.maghress.com/attajdid/2187.
MÂLİK, Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî. Muvatta’. Nşr. Muhammed Fuâd Ab-dülbâkī. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâit-turâsi’l-Arabî, 1406/1985.
Mektebetüna’l-Arabiyye. “Nakdü’l-metn bi-illeti’r-rivâye bi’l-ma‘nâ”. Erişim: 15 Şubat 2019. http://www.almaktabah.net/vb/showthread.php?t=48894.Merkezü’l-bahs fi’l-i‘lâmi’l-ilmî ve’t-tiknî. “el-Fihrisü’ş-şâmil el-Cezâirî”. Erişim: 14 Ocak 2019. https://www.ccdz.cerist.dz/admin/notice.php?id=00000000000000188409000000.
MÜSLİM, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-hadîs, 1412/1991.
NUÂS, Abdülbâsıd el-Hâdi. “Tehallüfü şarti’l-ilmi bi’l-elfâzi ve meânîhâ ve eseruhû fi’l-ehâdîsi’l-merviyyeti bi’l-ma‘nâ min haysü’l-kabûlü ve’r-red”. Dirâsât Kānûniyye 16: 179-207.
ÖZDEMİR, Veysel. “Hadîslerin Rivâyetinin Mahiyeti: Lafzen ve Mânen Rivâyetlerin Oranı İle İlgili Değerlendirmeler”. Turkish Studies – Comperative Religious Studies 13/25 (2018): 359-372.
RUVEYTİ‘, Hâlid b. Müsâid b. Muhammed. “Rivâyetü’l-hadîs ve’l-eser bi’l-ma‘nâ –dirâse nazariyye tatbîkiyye-”. Mecelletü’l-Cem‘iyyeti’l-fıkhiyyeti’s-Suûdiyye 23 (1436/2015): 101-246.
SÜYÛTÎ, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. Tedrîbu’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî (Ahmed b. Ahmed el-Acemî’nin Hâşiye’siyle birlikte). Thk. Muhammed Avvame, Medine: Darü’l-Yüsr; Cidde: Darü’l-Minhac, 2016/1437.
ŞAYCÎ, Abdürrezzâk b. Halîfe – Nûh, es-Seyyid Muhammed es-Seyyid. “Menâhicü’l-muhaddîsîn fî rivâyeti’l-hadîs bi’l-ma‘nâ”. Mecelletü’ş-Şerî‘a ve’d-dirâseti’l-İslâmiyye 13/34 (1419/1998): 15-85.
----------, Abdürrezzâk b. Halîfe – Nûh, es-Seyyid Muhammed es-Seyyid. Menâhicü’l-muhaddîsîn fî rivâyeti’l-hadîs bi’l-ma‘nâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1419/1998.
ŞİMÂLÎ, Yâsir. “el-İlelü’n-nâşie ani’r-rivâye bi’l-ma‘nâ”. Mecelletü Câmiati Dımaşk 192 (2003): 423-453.----------, Yâsir. “İlelü’r-rivâye bi’l-ma‘nâ ve eseruhâ fî ba‘zi ahâdîsi’l-i‘tikād –dirâse takbîkiy-ye-”. Mecelletü Külliyeti’ş-Şerî‘a ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye 28 (2010): 20-54.
The Internet Archive. “Collection opensource”. Erişim: 14 Şubat 2019. https://archive.org/details/amalzahrani2002_hotmail_20170204_2051.
TÜRCAN, Zişan. “Bazı Hanefi Usulcülerin Mana ile Rivayet Meselesine Yaklaşımları”. Sü-leyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (2011/2): 109-126.
UTEYBÎ, Nâyif b. Kublân b. Rîf b. Kuseyyân es-Süleyfî. “Akvâlü’l-ulemâ’ fî hükmi rivâye-ti’l-hadîs bi’l-ma‘nâ”. Mecelletü Buhûsi Külliyyeti’l-âdâb 34 (1998): 3-31.
YATKIN, Nihat. Hadislerin Mâna İle Rivayeti ve Neticeleri. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1992.
YILDIRIM, Enbiya. “Hadislerin Mana İle Rivayeti”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi 1 (1996): 279-314.
YÜCEL, Ahmet. Hadis Usûlü. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
ZERKEŞÎ, Bedreddin. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 4 Cilt. Thk. Muhammed Muhammed Tâmir, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1421/2000.