İBN HÂLEVEYH’İN EL-MUHTASAR FÎ ŞEVÂZZİ’L-KUR’ÂN ADLI ESERİ ÇERÇEVESİNDE KIRAATLERE YAKLAŞIMININ İNCELENMESİ (DUHÂ-NÂS SÛRELERİ BAĞLAMINDA)

Bu çalışmada, İbn Hâleveyh’in (ö. 370/980) Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân adlı eserinde Duhâ ve Nâs sûreleri arasındaki âyetlerde zikredilen kıraat vecihlerine yaklaşımı tespit edilecektir. İbn Hâleveyh, IV/X. asırda yaşamış âlimlerden biridir. Lügat, nahiv ve kıraat sahalarında derinleşen müellif, bu alanlarla ilgili birçok eser telif etmiştir. Bu eserlerden biri olan Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân, kıraatler konusunda temel kaynaklardan biridir. Müellif, bu eserinde Fâtiha sûresinden Nâs sûresine kadarki âyetlerde geçen şâz kıraatleri nakletmiştir. İbn Hâleveyh, kıraatlerin naklinde genel olarak okuyuşun nispet edildiği kişileri zikretmiştir. O, bu okuyuşlarda Nebî (s.a.s.), sahabe ve tabiûndan nakledilen kıraatleri aktarmıştır. Bunların yanında müellif, aşere kurrâsından olan kıraat âlimlerine ve onların râvilerine nispet edilen şâz okuyuşlara da yer vermiştir. Genel olarak kıraatleri okuyanlara nispet etmekle yetinen İbn Hâleveyh, bazen kıraatlerin tevcihini dilsel hüccetlerle yapmıştır. Müellif, bu bağlamda Arap kelamı ve şiiri, sarf ve nahiv kuralları ile lehçelerden faydalanmış; bazen de dil âlimlerinin görüşlerine yer vererek kıraatlerin tevcihini yapmıştır. Müellif, bazen de naklî delillerden Hz. Peygamber’in sözleri ve sahabe okuyuşlarından delil getirerek kıraatlerin tevcihini yapmıştır.

THE EXAMINATION OF IBN HALAWAYH'S APPROACH TO QIRAAT IN HIS WORK WHICH IS ENTITLED AL -MUHTASAR FI SHAWAZZ AL-QUR'AN (IN THE EXAMPLE OF SURAHS AL-DUHA AND AL-NAS)

In this study,Ibn Halawayh's approach to the Qıraat angles which were mentioned the verses between Surahs al-Duha and al-Nas will be determine in his work which was named al-Muhtasar fi Shawazz al-Qur'an. Ibn Halawayh is one of the scholar who live in the period of 4th/10th. The author who was deeping in the fields of Wordbook, Syntax and Qıraat was compiled a lot of works with the relevant in this fields. Al-Muhtasar fi Shawazz al-Qur'an which is one of that works is the one of the main sources on the subject of Qıraat. The author was narrated the shazz qıraat which were passed the verses from Surah al-Fatihah to the al-Nas in this work. Ibn Halawayh was alluded the persons who were generally attributed to that reading in the transmission of Qıraat. He was transmitted the Qıraat which were narrated from Prophet(pbuh) , Companion and Successor in this readings. In addition to these the author was gave a place Qıraat scholars of ashare qurras and their narrators which were attributed shazz qıraat to them. The author who was sufficient generally attributed to Qıraat who read them did not any evaluate with the relevant of Qıraat. However; sometimes , Ibn Halawayh who is one of the prominent scholars of Wordbook and Language was inclined to Qıraat with the linguistic angles. In this context, he was benefitted from Arabic Word and Poem, the rules of Grammar and Syntax, Dialects , and sometimes inclined to Qıraat giving a place the opinions of Language Scholars. And sometimes the author was inclined to Qıraat with the naqli proofs giving proof of Prophet's sayings and Companion's reading.

PDF

___

EBÛ HAYYÂN, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî (ö. 745/1344). Bahru’l-muhît (IVIII). thk. Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavvîd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1993.
FERRÂ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd (ö. 207/822). Me‘âni’l-Kur’ân (I-III). Beyrût: Âlemü’l-kütüb, 1983.
GÜLER, İsmail. “İbn Hâleveyh’in Gramer Açısından Tartışmalı Kur’ân Kıraatlerine Yaklaşımı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2000).
İBN CİNNÎ, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî (ö. 392/1002). el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kırâât ve’l-îzâhi anhâ (I-II). thk. Ali en-Necdî Nâsıf, Abdülhalîm en-Neccâr, Abdülfettâh İsmâil Şiblî. Kahire: Meclisü’l-A’la li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1994.
İBN HÂLEVEYH, Ebû Abdillâh Hüseyin b. Ahmed. Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân min Kitâbi’l-Bedî‘. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, tsz.
İBN HALLİKÂN, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâu ebnâi’z-zamân thk. İhsan Abbâs, Beyrût: Dâru Sâdır, 1398/1978.
İBN MANZÛR, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1119.
İBNÜ’L-CEZERÎ, Şemsüddîn Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Ali. Gâyetü’nnihâye fî tabakâti’l-kurrâ. thk. G. Bergstraesser, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
İBNÜ’L-ENBÂRÎ, Kemalüddin Abdurrahman b. Muhammed. Nüzhetü’l-elibbâ fî tabakâti’l-üdebâ, thk. İbrâhim Samerrai. Zerka: Mektebetü’l-Menâr, 1405/1985.
İBNÜ’L-KIFTÎ, Ebü’l-Hasan Cemaleddîn Ali b. Yusuf b. İbrâhîm. İnbâhü’r-ruvât alâ enbâhi’n-nühât. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-‘Arabî, 1406/1986.
KURTUBÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li ahkâmi’l- Kur’ân ve’l-mübeyîn limâ tedammenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-Furkân. thk. Abdullâh b. Abdü’l- Muhsin et-Türkî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
KİRMÂNÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Nasr. Şevâzzü’l-kırâât. thk. Şimrân el- Acelî, Beyrût: Müessesetü’l-Belâğ, ts.
MUHSİN el-EMÎN, Ebû Muhammed el-Bâkır Muhsin b. Abdilkerîm b. Alî el-Hüseynî el-Âmilî. A‘yânü’ş-Şî‘a. thk. Hasen el-Emin. Beyrut: Dâru’t-Taâruf, 1406/1986.
RÂZÎ, Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb=et-Tefsîru’l- Fahri’r-Râzî. Lübnan: Dârü’l-Fikr, 1981.
SÜYÛTÎ, Celâlüddîn Ebû Bekr b. Muhammed. Buğyetü’l-vu‘ât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’nnuhât. thk. Muhammed Ebü’I-Fazl İbrahim. Beyrut: ts.
TABERÎ, Ebû Ca‘fer b. Cerîr Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân = Tefsiru’t-Taberî. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dârü’l-Hicr, 2001.
TEMEL, Nihat. Kıraat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
TURAL, Hüseyin. “İbn Hâleveyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
UKBERÎ, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn Abdullâh b. Hüseyin b. Abdullâh (ö. 616/1219). İ‘râbü’l-kırââti’ş-şevâz (I-II). thk. Muhammed es-Seyyid ‘Azzûz. Beyrût: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1417/1996.
YÂKÛT el-HAMEVÎ, Şihâbüddîn Ebû Abdillâh b. Abdillâh er-Rûmî. Mu‘cemü’l-üdebâ. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1414/1993.
YILDIZ, Cafer. “İbn Hâleveyh’in el-Hücce fi’l-Kırââti’s-Seb‘a İsimli Eseri Bağlamında Yedi Kıraatte Hüccet Olgusu”. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
ZEMAHŞERÎ, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed. el-Keşşâf ‘an hâkâiki ğavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavviz. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.