1757 Yılında Şam Hac Kafilesi ve Hicaz: Tedbirler ve Olaylar

Hac, Hicaz ve Arap coğrafyasının en mühim sosyal, dini ve ekonomik olgularından biridir. Zaman ve mekân olarak sınırlandırılması nedeniyle günümüzde olduğu gibi geçmişte de yolculuklar, güvenlik, idare ve menâsikin ifası bölge yöneticilerinin en mühim uğraşlarından olmuştur. Şam Şehri, Hac kervanlarının sevki, güvenliği ve Mekke ile Medine şehirlerine ulaştırılacak para ve ayni malzemenin ulaştırılması noktasında önemli bir rol oynamıştır. İslam’ın Anadolu, Balkanlar, Kafkasya ve Orta Asya’ya yayılmasından itibaren ise en mühim toplanma ve çöl şartlarına hazırlanma merkezi olmuştur. Şam ve çevresinin Osmanlı hâkimiyetine geçmesinden sonra ise Şam şehri hem yukarıda belirttiğimiz bölgelerden gelen kafilelerin buluşma noktası, hem de Osmanlı sultanını temsilen şehre ulaşan Surre alaylarının, askeri birliklerin ve Hac emirinin harekât merkezi olmuştur. 1517’den başlayan bu süreç 1671’de farklı bir alana evirilmiş, 1708’de Şam valilerinin Hac emiri olmaları güç ve itibarlarını artırmıştır. Bu çalışmada Osmanlı Arşiv belgeleri, kronikler ve telif çalışmalar temel alınarak miladi 1757 yılında Şam’dan yola çıkan hac kervanının idaresi, gidiş ve dönüş yolunda karşılaştığı güvenlik problemleri ve 1758 yılı haccında alınan önlemler ele alınacaktır. Şam’dan Mekke ve Medine’ye nakledilen nakit para ve eşyanın miktarı ele alınacaktır. Bu yapılırken anılan zaman diliminde Şam’dan Mekke’ye kadar uzanan ana kervan yolunun ahvali, yol civarında yaşayan kabilelerin Hac emiri ve hacılarla ilişkileri detaylı olarak tahlil edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Hac, Kafile, Saldırı, Şam, Osmanlı İmparatorluğu

In The Context Of The Securıty Of The Damascus Pılgrımage Caravan And Hıjaz In 1757: Measures And Events

Hajj is one of the most important social, religious and economic phenomena of the Hijaz and Arab geography. Due to its temporal and spatial limitations, just like in the present day, in the past as well, journeys, security, administration, and the performance of rituals have been the most important endeavors of the regional authorities. The city of Damascus has played an important role in the transportation, security, and delivery of monetary and material resources to the cities of Mecca and Medina for the transportation of Hajj caravans. Since the spread of Islam to Anatolia, the Balkans, the Caucasus, and Central Asia, it has become the most important center for gathering and preparation for desert conditions. After the Ottoman Empire gained control over Damascus and its surroundings, the city of Damascus became both the meeting point for caravans coming from the aforementioned regions and the operational center for the Surre processions, military units, and the Hajj commander, representing the Ottoman Sultan. This process, which began in 1517, took a different direction in 1671, and in 1708, the appointment of Damascus governors as the Hajj commanders increased their power and prestige. This study will focus on the management of the pilgrimage caravan departing from Damascus in the year 1757, based on Ottoman Archive documents, chronicles, and literary works. It will examine the security problems encountered during the outbound and return journeys, as well as the precautions taken during the 1758 Hajj. The quantity of cash and goods transported from Damascus to Mecca and Medina will be addressed. While doing so, the conditions of the main caravan route extending from Damascus to Mecca during the mentioned time period will be thoroughly analyzed, along with the relationships between the tribal communities residing along the route and the Hajj commander and pilgrims.

Keywords:

Hajj, Convoy, Attack, Şam, Ottoman Empire,

PDF

___

Arşiv Vesikaları Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Divan-i Hümayun Mühimme Defterleri (A.DVN.MHM), Defter No: 159, s. 15 Hn, 31; 160, s.25, HN.60; 160, 93.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Ali Emiri Tasnifi Sultan III. Mustafa Belgeleri (AE. SMST. III)., 247, 19690.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Ali Emiri Tasnifi Sultan III. Osman Belgeleri (BOA. AE. SOSM III) 7116.
Telif Eserler
Ahmet Vasıf Efendi, (1804). Vasıf Tarihi, C. I-II, İstanbul.
Doğan, F. (2013). “18 ve 19. yüzyıllarda Şam Medine hac yolu ve güvenliği Cerde başbuğluğu,” Tarih Okulu Dergisi (TOD), XV, 127–157.
El-Bediri Hallak, A. (1959). Havadisu dımaşkel-yevmiyye 1154-1175/1741-1762, Kahire.
El-Berzenci, C. (1999). En nefhu’l-ferci fi fethi’l- çeteci, Hazırlayan: Mazen Yusuf el Guneymi, Şam 1999.
Erken, A. (2017) XVIII. yüzyıl Osmanlı Şam valilerinin emirü’l-hac olarak hizmetleri, Afyon Kocatepe Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış doktora tezi, Afyonkarahisar.
Eş Şera, İ. D. (2002). “Mevkıfu kabaili’l bedeviyye min kafileti’l-hacci’ş-şami fi karneyni’s-sabi aşar ve samin aşar miladiyeyn”, Dirasatu mecelletü ılmiyye muhakkeme, Amman, Sayı 29, 335-350.
Güler, M (2018). “XVIII. yüzyıl Suriye hac yolunda urban kaynaklı güvenlik problemleri ve çözüm yolları” içinde Suriye: tarih, siyaset, dış politika, Ed. Mustafa Eravcı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 17-44.
Güler, M. (2013). Cezzar Ahmed Paşa ve Akka savunması, Çamlıca Yayınları, İstanbul.
Güler, M. (2016) “XVIII. asırda hac yolunun güvenliği kapsamında Ürdün’deki menziller ve kaleler,” Yeni Türkiye, 4/82, Ankara, 704–711.
Karaca, A. (1995). “Esad Paşa Azmzade", DİA, C. XI, İstanbul, 350-351.
Mehmed Hâkim Efendi, (2019) Hâkim Efendi Tarihi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
Rafik, A. (1981). “Kafiletü’l-hacci’ş-şami ve ehemmiyetüha fi’d-devleti’l osmaniyye”, Dirasatü Tarihiyye Mecelletü’-ılmiyye Fasile, Şam, Sayı 6, 5-28.
Sakaoğlu, N. (2015). Bu mülkün kadın sultanları, Alfa Yayınları, İstanbul.
Shamır, S. (1960). The Azm walis of Syria (1724-1785), Ph. D., Princeton University, Michigan.
Süreyya, M. (1996). Sicill-i osmani yahud tezkire-i meşahir-i osmaniyye, C. II, Haz: Mustafa Keskin vd. İstanbul.
Süreyya, M. Sicill-i Osmani yahud tezkire-i meşahir-i osmaniyye, C. III, Haz: Ali Aktan vd. İstanbul.
Uluçay, Ç. (1985). Padişahların kadınları ve kızları, Türk Tarih Kurumu, İstanbul.