VA'D VE VA'İD EKSENİNDE İLAHİ ADALET

Adalet kavramı insanların üzerinde tartıştıkları önemli konulardan biridir. Bu kavram genellikle ilahi düzlemde Allah’ın adaleti ve Allah’ın adaletinin hangi boyutlarda değerlendirilmesi gerektiği şeklinde ele alınmış ve yargı - hesaplaşma ile birlikte Allah’ın varlığını ve ahiret hayatının imkânını çağrıştıran unsurlardan biri olmuştur. Bu çerçevede insanı yaşamı boyunca ahlaklı ve erdemli kılmayı amaçlayan ilahi mesaj / Kur’an da sürekli olarak zulüm, haksızlık ve büyüklenmeye karşı Allah’ın intikamını, gazabını, cezasını ve adaletini gündeme getirmiştir. Kur’an-ı Kerim, adalet sıfatından yoksun olan kişinin dilsiz, aciz ve hiçbir işe yaramayan bir köleye benzeterek böyle birinin, adalet faziletini kazanmış ve doğru yolu bulmuş olanla bir tutulamayacağı bildirmiş, adaletin bir kemal sıfatı olduğuna işaret etmiştir. Birçok ayet hak ve adaletin mutlaklığına öylesine vurgu yapmıştır ki bizzat Allah’ın ahirette hiçbir haksızlığa mahal vermeyecek şekilde adaletle hükmedeceği ve onun bu va’dinin kesin olduğunu ifade etmektedir. Nitekim bu ayetler bağlamında Allah’ın asla hiç kimseye zulmetmeyeceği konusundaki sözü O’nun va’dinden başka bir şey olmayıp bu konuda herhangi bir değişikliğin olmayacağı da söylenmektedir. İslam âlimleri Allah’ı‎n olumsuz hiçbir s‎ıfat‎ını‎n bulunmad‎ığı‎ gibi yarattı‎klar‎ına kötülük yapma veya adaletsiz davranma anlamı‎na gelebilecek her türlü fiilden münezzeh olduğu fikrinde ittifak etmiş‏lerdir. Nitekim zulüm; bilgisizlik ve eksiklik ihtiyaçtan kaynaklanan bir fiil olup Allah bu tür sı‎fatlardan da uzaktır. Bununla birlikte Allah’ı‎n zulme kadir olması‎, insanları‎ dinî bakı‎mdan sorumlu tutması‎, onları‎n günah i‏şlemesine iradesinin taalluk etmesi, insanlara ait iyi ve kötü fiilleri yaratması‎, insanları sapt‎ırması‎ ve ahirette kâfir çocukları‎na azap edip etmeyeceği gibi konular da farklı‎ kelâm ekollerine mensup âlimlerin görüş‏lerince Allah’a zulüm isnat etme anlam‎ına gelip gelmediği bağlamında tartışıl‎mış‎tır. Ayrıca Allah’ın dinine inanmayan veya emirlerine karşı gelenlere dünyada ve ahirette vereceği ceza da O’nun adaleti ve fiillerindeki hikmetle bağlantılı biçimde ele alınmış ve inananla inanmayanın, itaat edenle etmeyenin bir veya eşit tutulmamasının ilâhî adalet ve hikmetin gereği olduğu kabul edilmiştir. Sonuç itibarıyla her ne kadar bazı kelamî meseleler bu düzlemde tartışılsa da Cenâbı‎ Hakk’‎ın zulümden münezzeh olduğu ve fiillerinden dolayı‎ O’na zulüm isnat edilemeyeceği inancı‎ naslarla sabittir. Bu sebeple ilâhî fiiller hakkı‎nda değerlendirme yapılırken Allah’ın fiillerinin yarattıklarının fiilleriyle mukayese edilmesi oldukça sıkıntılı sonuçlar doğuracaktır.  
Anahtar Kelimeler:

Allah, Va’d, Va’id, Adalet

___

  • Abdulbaki, M. Fuat, Mu’cemü’l-Müfehres li-Elfazi’l-Kur’anî’l-Kerim, Darü’l-Kütübi’l- Mısriyye, Kahire 1364.Ay, Mahmut, Kelamda Adalet, Kudret ve Hikmet Bağlamında Tanrı Tasavvurları, Eski Yeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi, 2015, sayı: 31, s. 25-50.Bağdadî, Abdulkadir, Usuli’d-Din, Darü’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut 2002.Cüveynî, İmamu’l-Haremeyn, Kitabu’l-İrşad, Mektebetü’l-Haneci, Mısır 1950.Çağrıcı, Mustafa, “Adalet” mad., DİA, İstanbul 1988.Eş’arî, Ebu’l-Hasan, el-İbane an-Usuli’d-Diyane, Mektebetü Dari’l-Beyan, Mısır 1990.Eş’arî, Ebu’l-Hasan, Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin, tah. Ahmed Cad, Darü’l-Hâdis, Kahire 2008.Genel, Fatma, “Adalet Teriminin Tekâmülü Ve Kazandığı Anlamlar”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 10.2 (2012), SS.121-128.İbn Furek, Muhammed b. Hasan, Mücerredü’l-Makalat, tah. Ahmed Abdurrahim Sayih, el-Mektebetü’s-Sekafi’d-Diniyye, Kahire 2005.İbn Manzur, Lisanü’l Arab, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1971.Kadı Abdulcabbar, el–Muğni fi Ebvabi’t-Tevhid ve’l-Adl, Neşr. İbrahim Medkur-Taha Hüseyin, Kahire 1962. Kâdî Abdulcabbâr, Fadlu’l-İʽtizâl ve Tabakâtu’l-Muʽtezile, Nşr. Fuad Seyyid, Darü’t-Tunusiyye, Tunus 1974, s. 140.……………..,,,, Şerhu’l-Usuli’l-Hamse Giriş, çev. İlyas Çelebi, Türkiye Yazma eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2016.………………., Muhtasar fi Usuli’d-Din, Darü’l-Hilal, Kahire 1971.……………..,,,, Şerhu’l-Usuli’l-Hamse, Mektebetü’l-Vehbe, Kahire 1996.Kutlu, “va’d ve vaid” mad., DİA, İstanbul 2012.Kutluay, Yaşar, İslam ve Yahudi Mezhepleri, Anka Yay., İstanbul 2001.Matta 25/46.Mâturîdî, Ebu’l-Mansur, Kitabu’t-Tevhid, tah. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi, İrşad Yay., İstanbul 2001. Mezmurlar 1/5.Nesefî, Ömer, Metnu’l-Akaid, Fazilet Neşriyat, İstanbul trs..Oral, Osman, “Kelam İlminde İlahi Adalet”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 11:1 (2013), SS.443-458.Özsoy, Ömer – Güler, İlhami, Konularına Göre Kur’an (Sistematik Kur’an Fihristi), Fecr Yay., Ankara 2016.Râgıb el-İsfahanî, el-Müfredat Elfazü’l-Kur’an, tah. Saffan Adnan Davudî, Darü’l-Kalem, Dımeşk 2009.Salimî, Ebu’ş-Şekür, et-Temhid fi Beyanı’t-Tevhid, tah. Ömer Türkmen, TDV. Yay., Ankara 2017.Sinanoğlu, Mustafa, “ta’dil ve tecvir” mad., DİA, İstanbul 2010.Şehristanî, Ebu’l-Feth, el-Milel ve’n-Nihal, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1971.Tehânevî, Muhammed Hamid, Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünun ve’l-Ulum. yrs., trs.Tritton, Arthur Stanley, İslam Kelamı, çev. Mehmet Dağ, AÜİF. Yay., Ankara 1983.Yavuz, Yusuf Şevki, “Zulüm” mad., DİA, İstanbul 2013.
IBAD Sosyal Bilimler Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 2016
  • Yayıncı: Hayrullah KAHYA
Sayıdaki Diğer Makaleler

ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNE YÖNELİK ÖZEL DERS EĞİLİM ÖLÇEĞİNİN GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI

Azmi TURKAN, Nadir ÇELİKÖZ

TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ VE TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ YERİ: OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ GÖZÜNDEN

Mine KOYUNCU ŞAHİN, Aysel ESEN ÇOBAN, Aysel KORKMAZ

OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLİĞİ LİSANS PROGRAMININ ÖZEL ALAN ÖĞRETMEN YETERLİKLERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Özlem ÇAMLIBEL ÇAKMAK

ÇOCUK AÇISINDAN KURUM BAKIMININ OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİ

Tugba ERDOĞAN, Barış TUNCER

ÖĞRETMENLERİN KÜLTÜRLER ARASI DUYARLILIK DÜZEYLERİ İLE EMPATİK EĞİLİMLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ: HALK EĞİTİMİ MERKEZİ ÖRNEĞİ

Akif GÜNER, A. Faruk LEVENT

DÜNYADA ADINDAN SÖZ ETTİREN İKTİSADİ SİSTEMLER VE KISA DEĞERLENDİRMESİ

Fethi YILDIRIM

ENGELLİ BİREYLERE YÖNELİK TUTUMLARA İLİŞKİN TÜRKİYE’DE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALARIN İNCELENMESİ

Gökçen İLHAN ILDIZ, Dilber TEZEL

MARSHALL-LERNER KOŞULU ÇERÇEVESİNDE REEL DÖVİZ KURU DEĞİŞİMLERİNİN TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARET PERFORMANSINA ETKİLERİ: YAPISAL KIRILMALI BİR ANALİZ

Hüseyin USLU

VA'D VE VA'İD EKSENİNDE İLAHİ ADALET

Hamdi AKBAŞ, Ömer SADIKER

TÜRKİYE’DE 2000-2018 YILLARI ARASINDA KADINLARDA BOŞANMA NEDENLERİNE YÖNELİK YAPILMIŞ ÇALIŞMALARIN İNCELENMESİ: SİSTEMATİK DERLEME

Sena KAPLAN, Halime ABAY, Esra BÜKECİK, Sevil ŞAHİN, Ayten ARIÖZ DÜZGÜN, Aysun BAY KARABULUT