Eski Alışkanlıklar, Yeni İmkânlar: Perde Kayıtlı Bir Âyin Mecmuası

19. yüzyılın ortalarına kadar Osmanlı musiki geleneğinde nota yaygınlık kazanmamış, eserler genelde meşk yoluyla öğretilmiş ve aktarılmıştır. Bu sistemde yazıya geçirilenler güfteler olmuştur. İçeriğine göre farklı türleri olan güfte mecmuaları, besteleri hafızalarında taşıyan icracılara eserlerin sözlerini hatırlatan kişisel ve fonksiyonel defterlerdi. Bu çalışmada incelenen yîn-i Şerîf Mecmuası’nda ise Mevlevî âyinlerinin güfteleriyle yetinilmemiş, bazı noktalara melodiyi çağrıştırmak üzere perde adları ilave edilmiştir. Mezkûr âyin mecmuası İstanbul Atatürk Kitaplığı Belediye Yazmaları Koleksiyonu’nda O 0130 numarada kayıtlıdır. Hâfız Mehmed Rifat Sa‘dî el-Mevlevî tarafından 30 Rebîülevvel 1323 [4 Haziran 1905] tarihinde tamamlanmıştır. Mecmuada eserlerin listelendiği fihrist, âyinlerde kullanılan usullerin darpları, muhtelif na’t metinleri, 35 adet âyinin güftesi, niyaz ilahisi ve Nâyî Osman Dede’ye ait Mi’râciyye yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türk Din Musikisi, Mevlevî âyini, Güfte mecmuası, Yazma eser, Perde, Nota

Old Habits, New Dimensions: A Pitch-Registered Âyin Collection

Notation had not become widespread in the Ottoman music tradition until the middle of the 19th century, and the works were generally taught and transmitted through meşk. In this system, only the lyrics were recorded. Lyrics collections (güfte mecmuası), which have different types according to their content, were personal and functional notebooks that reminded the performers carried the compositions in their memories of the lyrics of the works. In the yîn-i Şerîf Mecmuası, which was examined in this study, the compiler was not satisfied with writing the lyrics of the Mawlawī rites (âyin) but added pitch (perde) names to evoke the melody at some points. The aforementioned lyrics collection is registered at O 0130 in the Istanbul Atatürk Library Municipal Manuscripts Collection. It was completed by Ḥāfıẓ Meḥmed Rifʿat Saʿdī al-Mawlawī on 30 Rabīʿ al-Awwal 1323 [4 June 1905]. The index in which the works are listed, the beats of the rhythmic cycles (usûl) used in the âyins, various naʿt texts, the lyrics of 35 âyins, the niyaz ilahi, and the Mirajiyya belonging to Nāyī Osman Dede are included in the collection.

Keywords:

Turkish Religious Music, Mawlawī rite, Lyrics collection, Manuscript, Pitch, Musical notation,

PDF

___

Arısoy, Mithat. Abdülkadir Töre’nin Elyazması Mevlevî Âyinleri Defterleriyle, Suphi Ezgi ve Saadettin Heper’in Nota Neşriyatındaki Âyinlerin İnceleme ve Karşılaştırması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2012.
Behar, Cem. Aşk Olmayınca Meşk Olmaz: Geleneksel Osmanlı/Türk Müziğinde Öğretim ve İntikal. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 7. Basım, 2019.
Behar, Cem. “Metin Bir Hâfıza: Geleneksel Osmanlı-Türk Musikisi”. Osmanlı/Türk Musikisinin Kısa Tarihi. 161-176. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
Benlioğlu, Selman. “Derkenarda Der-makâm: Bir İntikal Aracı Olarak Makam Kayıtlı Mi‘râciyye Yazmaları”. İstem 18/35 (2020), 73-95.
Benlioğlu, Selman. “Mevlevî Usulü Teravih: Çeşitlilik Bağlamında Kasımpaşa Mevlevîhânesi’nden Teravihe Mahsus Âyin Mecmuası”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/45 (2022), 117-140.
Benlioğlu, Selman. “Mevlid Nasıl Okunurdu? Yazma Nüshalardaki Makam Kayıtları Üzerine Bir Değerlendirme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/1 (2022), 191-211.
Doğrusöz Dişiaçık, Nilgün - Uruş, Demet. “Meşk ile İntikalde Müzik Eseri: III. Selim’in Suzidilara Mevlevi Ayini”. International Journal of Human Sciences 9/2 (2012), 427-445.
Edirneli Ömer Efendi. Ramazân-ı Şerîfe Mahsûs Âyîn-i Şerîf Mecmûası. İstanbul: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, A-1258, 1a-31b.
Hâfız Mehmed Rif‘at Sa‘dî el-Mevlevî. Âyîn-i Şerîf Mecmuası. İstanbul: Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları, O 0130, 1a-174b.
Haug, Judith. “Güfte Mecmuaları, Eser Kavramı ve Notasız Aktarım”. Osmanlı-Türk Müziğine Bakışlar: Tarih, Teori ve İcra. ed. Fikret Karakaya. 189-204. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2021.
Heper, Sadettin. Mevlevî Âyinleri. Konya: Konya Turizm Derneği, 1974.
Kerovpyan, Aram - Yılmaz, Altuğ. Klasik Osmanlı Müziği ve Ermeniler. İstanbul: İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı ve Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Vakfı, 2010.
Korkmaz, Harun. The Catalog of Music Manuscripts in Istanbul University Library (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’ndeki Musiki Yazmalarının Kataloğu). Cambridge: Harvard University, 2015.
Korkmaz, Harun. Türk Musiki Tarihinin Kaynağı Olarak Güfte Mecmuaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
Neyzen Emin Dede. Mevlevi Âyinleri Mecmuası. haz. Osman Kırklıkçı vd. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2021.
Örenç, Merve. Nâyi Osman Dede’nin Rast Mevlevî Ayini’nin Karşılaştırmalı İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Soylu, Emre. Cazim Efendi-Raif Dede Nüshasındaki Nayi Osman Dede Ayinlerinin Konservatuvar ve Saadettin Heper Nüshaları ile Karşılaştırılması. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
Şeyh Galip. Mevlevi Âyinleri Mecmuası. ed. Murat Serdar Saykal. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2021.
Tanrıkorur, Cinuçen. “Âyin (Mûsiki)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/251-252. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Tura, Yalçın. Kantemiroğlu: Kitâbu İlmi’l-Mûsîkî alâ vechi’l-Hurûfât. 2 Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
Mecmû’a-i Âyîn-i Şerîf. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, A 2726, 1a-70a.
Türk Musikisi Klasiklerinden - Mevlevî Âyinleri. İstanbul: İstanbul Konservatuvarı Neşriyatı, 1934-1939.