Cessâs'ın Şerhu Muhtasari't-Tahâvî İsimli Eserindeki Asıl Teriminin Mâhiyeti ve Asılların İşlevleri Üzerine Bir İnceleme

Asıl, İslam Hukukunda farklı anlamlarda ve amaçlar için kullanılan merkezi terimlerdendir. Hanefi fıkıh tarihinde ferî hükümlerin dayanağı kabul edilen asılları belirleme faaliyetinin ilk müstakil ürünleri IV./X. asırda ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu konuda elimize ulaşan ilk eser Ebu’l-Hasen el-Kerhî’nin usûl ve fürûa ilişkin bazı kâide ve zâbıtları ihtiva eden Risâle fi’l-usûl’üdür. Kerhî’nin öğrencisi Cessâsʼın fıkhî mesâisinde de asılları belirlemenin merkezî bir mesele olduğu görülmektedir. Onun el-Füsûl fi’l-usûl’ü Hanefi mezhebinin asıllarını tespit eden ilk fıkıh usûlü kitabıdır. Cessâs fürûa dair eserlerinde de asılları tespit etmeye büyük önem vermiş, asıllara sık sık müracaat etmiş ve onu etkili şekilde kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Hanefi Mezhebi, Cessâs, Asıl, Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî

A Study on the Nature of the Term Aṣl and Functions of Uṣûl in al-Jaṣṣāṣ’s Sharḥu Muḫtaṣar al-Taḥâvî

Aṣl (plural: uṣûl) is one of the central terms used in Islamic Law with different meanings and purposes. The first works identifying and compiling the uṣûl accepted as the basis of the provisions of the Hanafi madhhab began to appear in the 4th/10th century. The first work we have on this subject is Abû al-Ḥasan al-Karkhî’s Riṣâla fi'l-Uṣûl, which contains some general principles regarding uṣûl and furû. It is seen that determining the uṣul is a central issue in the works of Jaṣṣāṣ, who was a student of al-Karkhî. His work al-Fuṣûl fi'l-uṣûl is the first book to identify the uṣul of the Hanafi madhhab in the context of islamic legal methodology. Jaṣṣāṣ gave great importance to determine the uṣûl of the madhhab in his works on furû, for example, he used the “aṣl” effectively and intensively in Sharḥu Muḫtaṣar al-Taḥâvî.

Keywords:

Islamic law, Hanafi madhab, Caṣṣâṣ, Aṣl, Sharḥu Muḫtaṣar al-Taḥâvî,

PDF

___

Bâ Hüseyin, Yakub b. Abdülvehhâb. el-Kavâidü’l-fıkhiyye. Riyad: Mektebetü’-Rüşd, 1998.
Baktır, Mustafa. “Kaide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/205-210. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefi. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed. 8 Cilt. Beyrut/Medine: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye/Dârü’s-Sirac, 2010.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Usûlü’l-fıkh el-müsemmâ bi el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslamiyye, 2. Basım, 1994.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Muhammed b. Ömer. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. nşr. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Te’sîsü’n-nazar. nşr. Mustafa Muhammed ed-Dımeşkî. Beyrut: Dâru İbn Zeydun, ts.
Hâdimî, Ebû Saîd. Mecâmi’u’l-hakâik. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1308.
Hamevî, Ahmed b. Muhammed. Gamzü uyûni’l-besâir Şerhu Kitâbi’l-Eşbâh ve’n-nezâir. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1985.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid. Sünen. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1952.
İbn Melek, Abdüllatîf. Şerhu’l-Menâr fi’l-usûl. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, ts.
İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1983.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velid. Bidâyetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesıd. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 6. Basım, 1982.
Karâfî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed. el-Furûk = Envârü’l-burûk fi envai’l-furûk. 4 Cilt. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, ts.
Kızılkaya, Necmettin. Hanefi Mezhebi Bağlamında İslam Hukukunda Külli Kaideler. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
Kızılkaya, Necmettin. İslam Hukukunda Farklar: Furuk Literatürü Üzerine Bir Inceleme. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
Kızılkaya, Necmettin. “Serahsî’nin (V. 483/1090) el-Mebsût’undaki Ceza Bahisleri Çerçevesinde Fıkhî Kâidelerin Fonksiyonu”. Uluslararası Serahsi Sempozyumu. 493-499. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2013.
Koca, Ferhat. “Hilâf (Mukayeseli İslam Hukuku) İlminin Mahiyeti, Doğuşu, Gelişmesi ve Literatürü”. Mukayeseli İslam Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi. 13-70. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2009.
Korkmaz, Tuba Hacer. Şerhu’l-Cessâs A’le’l-Câmi’i’l-Kebîr Adlı Eserin Tahkiki. İstanbul Üniversitesi Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2018.
Merginânî, Burhânüddin Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Bekr el-Ferğânî. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. nşr. M. Adnan Derviş. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, ts.
Nacar, Tayip. el-Füsûl Bağlamında Hanefî Usûl Kâideleri. Ankara: İlahiyat Yayınevi, 2020.
Özel, Ahmet. “Asıl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/473. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Özen, Şükrü. “Furûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/223-227. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Özen, Şükrü. “Hilâf”. 17/527-538. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Özen, Şükrü. “Te’sîsü’n-nezâir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/545-547. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Peşe, Ahmet Muhammet. “Asıllarla İstidlâl’in Klasik Hanefî Usûl Düşüncesindeki Yeri”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 27 (2017), 349-365.
Sadruşşerîa, Ubeydullah b. Mesud el-Mahbûbî. et-Tavzîh şerhu’t-Tenkîh. nşr. M. Adnan Derviş. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, ts.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-Eşbâh ve’n-nezâir. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 2. Basım, 1997.
Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Muhtasarü’t-Tahâvi. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Haydarabad, ts.
Teftazâni, Sa’deddin Mesud b. Ömer. et-Telvîh ila keşfi hakâiki’t-Tenkîh. nşr. M. Adnan Derviş. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, ts.
Tehânevî, Muhammed b. Ali. Mevsû’atu Keşşâfu ıstılahâti’l-fünûn ve’l-ulûm. ed. Refîk el-Acem. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1996.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Sünenü’t-Tirmizî. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü Msutafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1975.
Yaman, Ahmet. “Bir Kavram Olarak ‘Fıkıh Kâideleri’ Ya Da İslam Hukukunun Genel İlkeleri”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 1/2 (2001), 49-75.
Zebidi, Ebü’l-Feyz Murtaza. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. 40 Cilt. Kuveyt: Vizaretü’l-İ’lam, ts.