Gınâdan Semâ’ya: Fakihlerin Tasavvuf Mûsikisine Bakışı

Müzik, tasavvuf ve fıkıh gibi iki farklı şer‘î ilmin İslam dinine olan bakışını ve yaklaşımını ortaya koymak bakımından oldukça uygun bir konudur. Kimi fakihler tarafından dini kaygılar gözetilerek uzak durulması ve hatta yasak/haram olduğu düşünülen müzik, mutasavvıflar tarafından yine dini saiklerle zikir ve tesbih halkalarına dahil edilmiştir. Hatta müziğin sûfîye yaşattığı, ispatlanamayan ancak tecrübe ile bilinen mânevî deneyimler mutasavvıflarca dikkate alınarak semâ eşliğinde yapılan zikir informel bir ibadet kabul edilmiştir. Tasavvufçular açısından semâ haktan gelen bir haberdir. Haber vermek ancak gaip olan bir şey hakkında mümkün olur. Sâlik de hakka vasıl olamadığı zaman ondan haber almak ister. İşte ona bu haberi veren şeylerden birisi de semâdır. Ne zaman ki gaip olan âyan olur artık habere ihtiyaç kalmaz.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Tasavvuf, Semâ, Şarkı, Gınâ, Tasavvuf Mûsikisi

From Gınā to Semā: Approaches of Faqīhs towards Sūfī Music

Music is a very suitable subject in terms of revealing the view and approach of two different religious sciences, mysticism and Islamic law, in the religion of Islam. Music, which is considered ḥaram by some faqīhs (legal scholars) due to religious concerns, is included in dhikr (mystical ceremonies?) to increase the religious motives. The Sūfīs caring esoteric feelings in worship, accepted dhikr accompanied by semā as informal worship since they consider the spiritual experiences that music gives to the Sūfī. For Sūfīs, semā is a piece of news from God. It is possible to inform only about something that is not revealed. The sālik also wants to get news from God when He cannot be reached. Semā provides an opportunity to the Sūfīs to obtain this news? When the missing becomes visible, there is no need for news anymore.

Keywords:

Fiqh, Sufism, Semâ, Song, Gınâ, Sufi Music,

PDF

___

Ahmet, Savran. “Kâ‘b b. Züheyr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/7-8. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Âlûsî, Ebü’s-Senâ Mahmûd b. Abdillâh. Rûhu’l-meʻânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-ʻAzîm ve’s-sebʻi’l-mesânî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
Apaydın, H. Yunus. “Mûsiki”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/261-263. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Ateş, Süleyman. “Cüneyd-i Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/119-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1420.
Buhârî, Muhammed b. İsmâ‘îl. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafâ Dîb el-Buğâ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr-Yemâme, 1993.
Ceyhan, Semih. “Semâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 455-457. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Ceyhan, Semih. “Vecd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/583-584. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünenü Ebî Dâvud. thk. Şu‘ayb el-Arnaût vdğ. Dımaşk: Dâru’r-risâleti’l-âlemiyye, 2009.
Erkaya, Mahmud Esad. Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları. Ankara: Otto, 2017.
Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-lüga. thk. Muhammed Avd Mur‘ab. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 2001.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâʾü ʿulûmi’d-dîn. çev. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1974.
Gökcan, M. Mansur. Kuşeyrî’nin “el-Cevâhiru’l-Mensûre” İsimli Eseri Bağlamında Tasavvufî Görüşleri. Ankara: Harf Yayınları, 2019.
Gökcan, M. Mansur. Temel Ahlâkî Prensipleriyle Tasavvuf. Ankara: Harf Yayınları, 2017.
Gönül, Mehmet - Yıldırım, Mustafa. “İslâm Dîninde Mûsikîye Karşıt Görüşlere Mûsikî Penceresinden Bir Bakış”. İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi XV/30 (2017), 257-270.
Ğıryânî, Sadık Abdurrahman. el-Ğuluv fi’d-dîn zevâhirun mine’t-tetarruf ve ğuluvvu’t-tasavvuf. Kahire: Dârü’s-selâm, 2004.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. thk. Muhammed Bekir İsmail. Riyad: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, 1960.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî. Medâricü’s-sâlikîn beyne menâzili “iyyâke naʿbüdü ve iyyâke nesteʿîn”. thk. Muhammed Mu’tasımbillah el-Bağdâdî. Lübnan: Dârü’l-kütübi’l-Arabî, 2003.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed. Zemmü mâ ʿaleyhi müddeʿu’t-tasavvuf mine’l-gınâ ve’r-raks. thk. Züheyr eş-Şâvîş. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
İbn Receb, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ahmed. Câmi‘u’l-‘ulûm ve’l-hikem. thk. Muhammed el-Ahmedî Ebü’n-Nûr. Kahire: Dârü’s-selâm, 2004.
İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Mecmûʻu’l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım en-Necdî. Medine: Mecmaʻu’l-Meliki Fehd, 2004.
İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Minhâcü’s-sünneti’n-Nebeviyye. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. Riyad: Câmi‘atü’l-İslâmiyye, 1986.
İmrânî, Ebü’l-Huseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr. el-Beyân fî mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiʻî. thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. Cidde: Dârü’l-minhâc, 2000.
İnanır, Ahmet. “Osmanlı’da Semâ, Raks ve Devrân Tartışmaları Bağlamında Şeyhülislâm Zenbilli Ali Cemâlî Efendi’ye İsnat Edilen ‘Risale fi Hakkı’d-Devrân ve’r-Raks’ın Aidiyet Sorunu”. Usûl: İslam Araştırmaları 14 (2010), 155-178.
İzzeddîn b. Abdüsselâm, Ebû Muhammed Abdülazîz. Kavâʻidü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm. thk. Tâhâ Abdürraûf Saʻd. Kahire: Mektebetü’l-külliyâti’l-Ezheriyye, 1991.
İzzeddîn b. Abdüsselâm, Ebû Muhammed Abdülazîz. Kitâbü’l-fetâvâ li’l-imâm İzz b. Abdisselâm. thk. Abdurrahman b. Abdülfettah. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, 1986.
Kayaoğlu, İsmet. “Raks ve Devran Etrafında Tartışmalar”. III. Uluslararası Mevlâna Kongresi Bildirileri (Konya 5-6 Mayıs 2003). ed. Nuri Şimşekler. 291-302. Konya: Selçuk Üniversitesi, 2004.
Kizilabdullah, Şahin. “Hıristiyan Gelenekte Müzik: Amerikan Hıristiyan Müziğinde Gospel Müzik, Bluz ve Caz Örneği”. Dini Araştırmalar 22/56 (10 Aralık 2019), 307-326. https://doi.org/10.15745/da.652875
Koç, Turan. İslâm Estetiği. Ankara: İsam Yayınları, 2017.
Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2006.
Kurtubî, Ebü’l-Abbâs Ziyâüddîn Ahmed b. Ömer b. İbrâhîm el-Ensârî el-Kurtubî. Keşfü’l-Kınâʿ ʿan hükmi’l-vecd ve’s-semâʿ. Tanta: Dârü’s-sahâbe li’t-türâs, 1992.
Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. er-Risâletü’l-Kuşeyrî. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 1940.
Leaman, Oliver. İslam Estetiğine Giriş. çev. Nuh Yılmaz. İstanbul: Küre Yayınları, 3. Basım, 2012.
Levh, Muhammed Ahmed. Takdîsü’l-eşhâs fi’l-fikri’s-sûfî ardun ve tahlîlün alâ dav’i’-l-Kitap ve’s-Sünnet. Riyad-Kahire: Dâru İbn Kayyım-Dâru İbn Affân, 2002.
Messick, Brinkley. “Hukuki Fiillerde Niyet ve İfade”. çev. Necmettin Kızılkaya - Necmeddin Güney. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 17, İmam-ı Azam Ebu Hanife özel sayısı (2011), 145-166-166.
Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1991.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nuri. el-Minhâc şerhu Sahîhi Müslim b. Haccâc. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1392.
Polat, Murat. “Amasya Müftüsü Hüsam Çelebi’nin (Ö.926/1520) ‘Risâle fî Raksi’l-Mutasavvıfa’ adlı Eserinde Mûsikî ve Semaya Fıkhî Açıdan Bakış”. Geçmişten Günümüze Uluslararası Dinî Mûsikî Sempozyumu, 597-612.
Râfiʻî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed. el-ʻAzîz şerhu’l-Vecîz. thk. Ali Muhammed Muʻavviz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
Sarmini, Mohamad Anas. “İbn Cemâ‘a’nın (ö. 819/1416) ‘Müzik Dinlemenin Hükmü’ Risâlesinin Hadis ve Fıkıh İlimleri Açısından İncelenmesi: Neşir ve Değerlendirme”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 1/2 (31 Aralık 2018), 49-81. https://doi.org/10.5281/zenodo.3474594
Sühreverdî, Ebû Hafs Şihâbüddîn Ömer b. Muhammed b. Abdillâh b. Ammûye. Avârifü’l-maʿârif. thk. Abdülhalim Mahmud - Mahmud b. eş-Şerîf. Kahire: Dârü’l-meârif, ts.
Şahin, Hasan - Sevim, Seyfullah. Tasavvuf. Ankara: İlâhiyât, 2002.
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî. el-İʿtisâm. thk. Süleyman b. Ahmed el-Hilâlî. Suudi Arabistan: Dâru ibn Affân, 1992.
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî. Fetâvâ’l-imam eş-Şâtıbî. thk. Muhammed Ebü’l-Ecfân. Beyrut: Matbaatü’l-kevâkib, 1985.
Şavlı, Medeni. “Literatürde Meşhur Olan Niyet Hadisinin İslam Hukuku Açısından Ehemmiyeti”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 42 (2018), 305-320.
Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-Minhâc. thk. Ali Muhammed Muavvız ve Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiye, 2000.
Taberî, Ebü’t-Tayyib Tâhir b. Abdillâh b. Tâhir. er-Red ʿalâ men yuhibbü’s-semâʿ. thk. Mecdî Fethî es-Seyyid. Tanta: Dârü’s-sahâbeti’t-türâs, 1990.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vdğ. Mısır: Şirketü mektebeti ve matba‘ati Mustafa el-Bâbî, 1962.
Uludağ, Süleyman. “Şathiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/370-371. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Venşerîsî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ. el-Miʿyârü’l-muʿrib ve’l-câmiʿu’l-muġrib ʿan fetâvâ ʿulemâʾi İfrîkıyye ve’l-Endelüs ve’l-Maġrib. thk. Muhammed Haccî. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 1981.
Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed. Esne’l-metâlib şerhu Ravzi’t-tâlib. Kahire: Dârü’l-kitâbi’l-İslâmî, 1313.
“Kitabı Mukaddes”. Erişim 30 Eylül 2021. https://incil.info/kitap/Zebur/150