Sultan Nûreddîn Zengî’nin Yaşamında Sûfîlerin Yeri ve Onun Dönemindeki Tasavvufî Faaliyetler

Sünnî kimliğiyle bilinen Zengîler devletine en parlak dönemini yaşatan hiç kuşkusuz Nûreddîn Zengî (ö.569/1174.)'dir. Babasının ölümünden sonra devletin başına geçen Nûreddîn Zengî, o dönemde mezhep ve siyasi mücadelelerle sarsılan İslâm dünyasını Haçlı saldırılarına karşı koruyarak Müslümanların lideri olmuştur. Nûreddîn Zengî, başarılı bir devlet adamı olduğu gibi, aynı zamanda bir teşkilat adamı olarak hâkim olduğu yerlere medreseler, ribâtlar, hânkâhlar, camiler, imâretler, kervansaraylar ve hastaneler yaptırmıştır. Toplumu Sünnî kimlik etrafında buluşturup güçlendirmiş, toplumla devlet arasında sağlam bir bağ inşâ etmiş ve Kudüs’ün fethini sağlayan ortamı hazırlamıştır. Büyük bir mücahit ve üstün niteliklere sahip bir devlet adamı olan Nûreddîn Zengî, aynı zamanda samimi dindarlığı, tevazu ve adaleti ile herkesin takdirini kazanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Nureddin Zengi, Haçlı, Hankâh, Zâhid

The Place of Sufis in the Life of Sultan Nuraddin Zangi and their Activities in his Period

The Zengi state, known with its Sunni identity, had its heyday during the Nureddin Zengi period. Nûreddîn Zengî became the head of the state after the death of his father and became the leader of the Muslims by protecting the Islamic world, which was shaken by sectarian and political struggles at that time, against the attacks of the Crusaders. Nûreddîn Zengî was a man of organization as well as a successful statesman. He built madrasahs, ribats, khânkahs, mosques, imârets, caravanserais and hospitals. It united and strengthened the society around Sunni identity, built a strong bond between the society and the state, and prepared the environment that enabled the conquest of Jerusalem. Nûreddîn Zengî, was a great mujahid and a statesman with superior qualities, and at the same time he earned the admiration of everyone with his sincere piety, humility and justice.

Keywords:

Sufism Nureddin, Zengi, Hânkâh, Zâhid, Sufi,

PDF

___

Altan, Ebru. Geçmişin İzi Sürülürken Tarih Bilincine Adanan Bir Ömür Prof. Dr. Abdülkadir Donuk Armağanı. ed. Muallâ Uydu Yücel - Fatma Aysel Dıngıl Ilgın. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2017.
Bezer, Gülay Öğün. “Tuğteginliler”. 41/349-351. İstanbul: Diyanet İslâm Ansiklopedisi, 2012.
Bündârî, el-Feth b. Alî. Sene’l-Berkı’ş-Şâmî. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1979.
Ebû Şâme, Şihâbuddin Abdurrahman b. İsmail el-Makdisî. er-Ravdeteyn fî-Tarihi Devleteyn: en-Nuriye ve’s-Selâhiye. Kahire: Darü’l-Kütûbu’l-Mısriyye, 1998.
Gökbulut, Süleyman. “Ebu’n-Necîb Ziyâüddîn es-Sühreverdî ve Âdâbü’lMürîdîn Adlı Eseri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2008), 135-152.
Hafız, Muhammed Muti. ‘Câmi’ûl- Henabîle. Beyrut: Darû’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 2002.
Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-. Muʿcemü’l-Büldân. Beyrut: Dârü Sâdr, 1977.
Haşiş, Riyâd Sâlih Ali. el-Hareketü’s-Sûfiyye fî Bilâdi’ş-Şâm Hilâle’l Hurûbi’s-Salîbiyye. Gazze: Câmiatü’l-İslâmiyye Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
Hatîb, Asâd. el Bütûletu ve’l- Fidau Înde’s- Sûfiyeti. Dımaşk: Daru’t-Takva, 1995.
İbn Cübeyr, Ebu’l-Hasan Muhammed b. Ahmed el-Kefafi. Rihletu İbnû Cübeyr. Beyrut: Daru Mektebi’l-Hilal, 1981.
İbn Hallikân, Ebu’l-’Abbȃs Şemsuddȋn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâ’u Ebnâ’i’z-Zamân. Beyrut: Daru Sadr, 1949.
İbn Kâdî Şühbe, Ebu Bekir b. Ahmed b. Muhammed b. Ömer el- Esedî. Tabakâtü’ş-Şâfi’iyye. Beyrut: Alemü’l- Kütüb, 1987.
İbn Kesîr, ‘İmadü’d-Din Ebu’l-Feda İsmail b. Ömer. el-Bidaye ve’n-Nihaye. Beyrut: Mektebetü’l-Mea’rif, 1966.
İbn Mûlâkkîn, Siracûddin Ebu Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed. Tabakâtü’l-Evliyâ. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1973.
İbn Şeddâd, İzzeddîn. el-A’lâku’l-Hâtîre fî- Zikri Ûmerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. Dımaşk: Vezâretü’s-Sekâfe, 1991.
İbnû’l-Âdim, Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Ebi Cerâde. Büğyetü’t-Taleb fî Târîhi Haleb. Dimaşk: Darü’l-Fikr, 1989.
İbnu’l-Esîr, İzzuddin Ali b. Ebi’l- Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerim eş-Şeybanî. et-Târîhu’l-Bâhir fî’d- Devleti’l-Atâbikiyye. Kahire: Dȃru’l-Kutubi’l-Hadîse, 1963.
İbnu’ş-Şûhne, Ebu’l- Fadl Muhammed. ed-Dürrü’l-Müntahib fî Târîhi Memleketi Haleb. Dımaşk: Darü’l-Kitab’l-‘Arabî, 1982.
İbnü’l Kâdi Şûhbe, Bedruddin Muhammed b. Ebu Bekr. el- Kevâkibû’d- Dûrîyye fî- Sîreti’n- Nûriyye. Beyrut: Mektebetü’l- Ürdüniyye, 1971.
İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh b. Muhammed el- Ukaylî el-Halebî. Zübdetü’l-Haleb min târîhi Haleb. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, 1996.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Târîħ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1978.
İbnü’l-Furât, Nâsırüddîn Muhammed b. Abdirrahîm b. Alî el-Mısrî el-Hanefî. Târîħu İbnü’l-Furât. Basra: Matbaatü Haddad, 1967.
İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şezerâtu’z-Zeheb fȋ- Ahbâri men Zeheb. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
Keyanî, Muhsin. Hânkâhlar Tarihi. çev. Ali Ertuğrul, Süleyman Gökbulut. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2013.
Kök, Bahattin. “Nûreddin Zengî Mahmud”. 33/259-262. İstanbul: Diyanet İslâm Ansiklopedisi, 2007.
Kürd Ali, Muhammed. Hıtatu’ş-Şâm. Dımaşk: Matbaatü’l-Müfîd, 1928.
Nebhânî, Yusuf b. İsmail. Câmi’u Kerâmâti’l-Evliyâ. Beyrut: Dârü’l-Fikir, 1989.
Necîb, Muhammed. es-Siyasetü’d-Dâhiliyye Li Nûreddîn Mahmud Zengî. Gazze: Câmiatü’l-İslâmiyye Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
Nu’aymî, Abdulkadir b. Muhammed ed-Dimaşkî. ed-Daris fi Tarihi’l-Medaris. Kahire: Mektebetü’s-Sekafetü’d-Diniyye, 1988.
Sallâbî, Ali Muhammed. ed-Devletü’z-Zengîyye. Beyrut: Darü’l Mâ’rife, 2010.
Sallâbî, Ali Muhammed. Selâhaddîn-i Eyyûbî ve Kudüs’ün Yeniden Fethi. çev. Şerafettin Şenaslan. İstanbul: Ravza Yayınları, 2010.
Sallâbî, Ali Muhammed. Zengîler Dönemi. çev. Şerafettin Şenaslan. İstanbul: Ravza Yayınları, 2016.
Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî el-Avnî el- Bağdâdî. Mirʾâtü’z-zamân fî târîħi’l-aʿyân. Mekke: Umm Al-Qura University, 1978.
Subkî, Tacüddin es-. Mu‘idu’n-Ni‘am ve Mübidu’n-Nekam. Kahire, 1993.
Şa’ranî, Abdülvahhab b. Ahmed. et-Tabakakatu’l-Kübra el-Musemmatu bi Levakib’l-Envar fi Tabakati’l-Ahyar. Mısır, 2010.
Tay, Ömer. Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin Tasavvufî Yönü ve Tarikatlar ile Münasebeti. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı Tasavvuf Bilim Dalı, Yüksek Lisans, 2017.
Turan, Abdulkadir. Nûreddin Mahmud Zengî ve Devri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
Ulaş, İbrahim Halil. Selâhaddin-i Eyyûbi ve İslam Birliği Politikası. Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
Yılmaz, Harun. “‘Meşîhatüşşüyûh’un Doğuşu ve Mısır’da İki Hankah: Sa‘îdü’s-Sü‘adâ ve Siryâkûs”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 34 (2014), 1-21.
Zâmilî, Fâyiz İbrahim-Yusuf İbrahim. “el-Evkâfü fi Ahdi Nûreddîn Mahmud b. İmâdüddin Zengî”. Mecelletü Dirâseti Beyti’l-Makdisî 3/18 (2018), 125-142.
Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Osman. Siyeru A’lami’n-Nubela. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1988.