“Zeytin” Vakfi Mütevelliyesi Zeliha Hatun'un Edremit'ten Dersaadet'eUzanan Hak Arayışı (1853-1859)

Osmanlı döneminde kadınlar kendi adlarına vakıflar kurabilmekte, mütevelliyesi olarak da vakfın işleyişini yürütebilmektedir. Çalışmada bahsi geçen Zeliha Hatun Tanzimat’tan sonra oluşturulan yeni hukuk yapısı içerisinde Edremit kazasında evladiyelik vakıf olan Hacı Mustafa Ağa Vakfı’nın mütevelliyesi olarak XIX. yüzyılın ikinci yarısında Edremit-İstanbul arasında verdiği hukuk mücadelesi ile kayıtlara geçmiştir. Mütevelliyesi olduğu vakfın, mülk ve gelirlerinin gasp edildiği iddialarını ilk başta eşi Hacı Mehmet’i vekil kılarak mahkemeye taşıyan Zeliha Hatun, ilerleyen süreçte bahsi geçen iki şehir ve resmî kurumlar arasında deyim yerindeyse mekik dokumuştur. Bu süreçte gerek Edremit’te yerel meclise ve merkezde İstanbul’da Meclis-i Vâlâ’ya sunduğu arzuhalleri aracılığı ile gerek meclis mahkemesindeki beyanları ile her fırsatta haklılığını dile getirmiş ve mücadelesini sonuna kadar sürdürmüştür. 1853-1859 yılları arasında altı yıl devam eden bu mücadelenin belgeler ışığında izlenebilmesi taşra ile merkez arasındaki sistemin işleyişi ve kadının bu sistem içerisinde durduğu noktayı göstermesi açısından önemlidir.

“Olive” Foundation Currency Zeliha Hatun's Search of Rights From Edremit to Dersaadet (1853-1859)

In the Ottoman period, women can establish foundations in their own name, and they cancarry out the functioning of the foundation as their trustee. Zeliha Hatun mentioned in thestudy within the newly created legal structure after Tanzimat, as the trustee of the HacıMustafa Ağa Foundation, which is the foster child foundation in Edremit accident. In thesecond half of the XIX century, it was recorded with the legal struggle between Edremit andIstanbul. Zeliha Hatun, who brought the claims that the foundation of which she was atrustee, her own property and income were seized, by acting as the deputy of Hacı Mehmet,in the process that followed, she took the ropes and got a shuttle between the two mentionedcities and official institutions. In this process, she expressed her justification at everyopportunity, both through her desires to the local assembly in Edremit and to the Assembly in Istanbul, and through her statements in the court of parliament and she continued herstruggle until the end. This struggle, which continued for six years between 1853-1859, canbe followed in the light of documents is important for the functioning of the system betweenthe country and the center and for showing the point where the woman stands in this system.

PDF

___

Edremid Şer‘îyye Sicili, (EŞS), No: 1250.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Evkâf Detferi, No: 18427.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Meclis-i Vâlâ (MVL), No: 145-75, 153-7.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Evrakı (MKT.MHM.) No: 91-64.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Sadaret Mektubî Kalemi Deâvi Evrakı (MKT.DV.), No: 118-95, 131-65, 135-21.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Sistemi, 2. Baskı, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul 1996.
ALKAN, Mustafa, “Osmanlı Vakıf Sisteminde Bozulma Üzerine Bazı Düşünceler”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 166, Şubat 2007, s. 67-83.
ARSLAN, İsmail, XIX. Yüzyılda Balıkesir'de Tarımsal Üretim ve Köylüler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, 2004.
ARSLANBOĞA, Kadir, “Osmanlı Devleti’nde Vakıf Yönetiminde Tevliyet: İstanbul Örneği”. Yönetim Bilimleri Dergisi/ Journal of Administrative Sciences. Cilt/Volume 16, Sayı/N: 32. 2018, 551-558.
BARKAN, Ömer Lütfi, “Şehirlerin Teşekkül ve İnkişâfi Tarihi Bakımından: Osmanlı İmparatorluğu’nda İmâret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt: 23, Sayı: 1-2 (1962-1963), İstanbul 1962, s. 239-243.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Yay. Haz.: İskender Türe-Salim Kaynar, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 147, İstanbul 2007.
CAN, Sevim, “Osmanlı Mahkemelerinde Kadın”, Prof. Dr. Yavuz Ercan Armağanı, Turhan Kitabevi, Ankara 2008, s. 197-223.
ÇINAR, Hüseyin, “Osmanlı Toplumunda Vakıf Kuran Kadınlar”, Tanzimat Öncesi Osmanlı Toplumunda Cinsiyet, Mahremiyet ve Sosyal Hayat”, Ed. Miyase Koyuncu Kaya, Bedriye Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2018.
EKİNCİ, Ekrem Buğra, Osmanlı Mahkemeleri (Tanzimat ve Sonrası), Arı Sanat Yayınları, İstanbul 2004.
DOĞAN, Faruk, “Ondokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Taşrasında Bir Kadının Hukuk Mücadelesi: Midilli Nazırı Kulaksızzade Mustafa Ağa’nın Mirası Davası”, History Studies İnternational Journal of History, Cilt: 3/2, 2011, s. 163-190.
FAROQHI, Suraiya, “Erken Modern Osmanlı İmparatorluğu’nda Zeytin ve Zeytinyağı Tüketimi”, Zeytinin Akdeniz’deki Yolculuğu, Konferans Bildirileri, Yay. Haz.: Ayşegül Sabuktay, İzmir Akdeniz Akademisi, İzmir 2018.
FAROQHI, Suraiya, “Wealth and Power in the Land of Olives: the Economic and Political Activities of Müridoğlu Hacı Mehmed Ağa, Notable of Edremit [died in or befor 1823]”, Landholding and Commercial Agriculture in the Middle East içinde; Yay. Haz.: Çağlar Keyder, Faruk Tabak, SUNY Pres, Albany 1991, s. 77-97.
GENÇ, Serdar, “1821 Mora İsyanı Sırasında Edremit Körfezi ve Zeytincilik”, Tarihin Peşinde, -Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmaları Dergisi-, Yıl: 2017, Sayı: 17, s. 283-305.
Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: 9. Kitap, 1. Cilt, Haz: Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013.
GÜRAN, Tevfik, “Tanzimat Döneminde Tarım Politikası (1839-1876)”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1929), Ed.: Osman Okyar, Halil İnalcık, Meteksan Limited Şirketi, Ankara 1980, s. 271-277.
KARAGÖZ, Senem, 1 No’lu Ayıntab Şer‘iyye Sicili Defteri Transkripsiyonu, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla 2012.
KARAGÖZ, Senem, “Şer‘îyye Sicillerinin Türk Dili ve Kültürü Açısından Kaynak Değeri, Yeni Türkiye Dergisi (Türkçe Özel Sayısı) Kasım-Aralık 2013, Yıl 9, S. 55, Ankara 2013, s. 452- 460.
KARS, Rümeysa, Şer‘iye Sicilleri Işığında Osmanlı Toplumunda Kadın Olmak Kayseri Örneği (1700-1720), Gazi Kitabevi, Ankara 2019, s. 159-163.
KELEŞ, Erdoğan, “Hayriye Tüccarı Elhac Mehmed Ağa’nın Terekesi, Belgeler, 2011, s. 31-70.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat, “Hayriye Tüccarı”, DİA, C. XVII, TDV Yayınları, Ankara, 1998, 64- 65.
Mehmed Âkif, ÇİLİNGİRYAN, Mikâil, Zeytin Ağacı, Çeviriyazı: Selma Günaydın, Yusuf Turan Günaydın, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2020.
OĞUZ, İbrahim, “XIX. Yüzyıl Ortalarında Midilli’de Zeytinyağı Üretimi ve Mihrişah Valide Sultan’a Ait Vakıf Zeytinlikleri”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 43, Haziran 20105, s. 77-103.
ÖZTÜRK, Nazif, Azınlık Vakıfları, Altınküre Yayınları, Ankara 2004.
ÖZTÜRK, Nazif, “Mütevelli”, DİA, C. XXXII, İstanbul 2006, 217-220.
Vakıf Kuran Kadınlar, Bildiriler, Haz. Fahameddin Başar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2019.
YILMAZ, Fikret, “XVI. Yüzyılda Tarımsal Yapılarda Değişim ve Yağ Kullanımı” Tarih ve Toplum, 10 [İlkbahar 2010], s. 23-42.
YILMAZ, Fikret, “Boş Vaktiniz Var Mı Veya 16. Yüzyılda Şarap, Eğlence ve Suç”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, Sayı: 1, Bahar 2005, s. 11-149.
YÜKSEL, Hasan, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü 1583-1683), Dilek Matbaası, Sivas 1998.