Tabiiyetten Vatandaşlığa: Yunan Tebaası Örneğinde OsmanlıDevleti’nde Tefrik-i Tebaa Uygulaması

18. yüzyılın sonu ile birlikte başlayan gerileme ve dağılma döneminde, Osmanlı Devleti önemli miktarda toprak ve nüfus kaybetmiştir. Bu dönemde devlet ile tebaa arasındaki bağlar, merkezi devletin gücünü ve etkinliğini yitirmesi, malî ve siyasi buhran ortamının egemen olması ve geçmiş dönemde tebaa olmayanlara tanınan imtiyazların tebaa aleyhinde ortaya çıkardığı derin eşitsizlikler nedeniyle giderek zayıflamıştır. Bu ortam içerisinde gayrimüslim Osmanlı tebaası, bağımsızlığını yeni kazanmış Yunanistan ve diğer Batılı güçlerin tabiiyetine yönelmeye başlamıştır. Bu durum Osmanlı Devleti’nde önüne geçilmesi gereken malî, hukuki ve siyasi sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu çalışmada tabiiyet sorununun çözümüne ilişkin bir yöntem olarak tefrik-i tebaa uygulaması, uygulama esasları ve uygulama esnasında yaşanan sorunlar arşiv kaynaklarından hareketle ele alınmaktadır. Bu anlamda tabiiyet sorunu gibi kapsamlı bir sorundan ziyade konuyu sınırlandırabilmek adına çözüme yönelik bir uygulamaya odaklanılmıştır. 19. yüzyılın ikinci çeyreğinde başlayan ve 20. yüzyılın başlarına kadar devam eden uygulama süreci devletin tabiiyet ilişkilerine bakışını yansıtması açısından da önemlidir.

From Subjecthood to Citizenship: The Implementation of Discrimination of Subjects in the Ottoman Empire in the Case of Greek Subjects

The Ottoman Empire lost a significant amount of land and population during the decline anddistintegration that started with the end of the 18th century. In this period, the ties betweenthe state and the subjects have gradually weakened due to the loss of power and effectivenesof the central state, the dominance of financial and political crisis, and the deep inequalitiesbrought against the subjects in the past. In these circumstances, non-muslim Ottomansubjects tended towards the subjecthood of Greece that had just gained independence andother Western powers. This situation led financial, legal and political problems that shouldbe prevented in the Ottoman Empire. In this study, as a mathod for solving the subjecthoodproblem, the implementation of discrimination of subjects is handled within the context of the principles of implementation and the problems encountered during the practice using thearchival sources. In this sense, rather than a comprehensive problem such as the subjecthoodproblem, a solution oriented implementation was focused on in order to limit the issue. Theimplementation process, which started in the second quarter of the 19th century andcontinued until the beginning of the 20th century, is also important in terms of reflecting theview of the state on the relationship of subjecthood.

PDF

___

BAĞIŞ, Ali İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslimler, Ekonomik ve Sosyal Araştırmaları: 6, Turhan Kitabevi, Ankara 1983.
BAYRAKTAR, Hilmi, “XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Halep Eyaleti’nde Yabancı Devlet Konsolosluklarının Himâyân Suiistimalleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 124, Şubat 2000.
BEYDİLLİ, Kemal, “1828-1829 Osmanlı – Rus Savaşı’nda Doğu Anadolu’dan Rusya’ya Göçürülen Ermeniler, Belgeler, XIII/17, Ankara 1988.
BOOGERT, Maurits H. Van den, The Capitulations and the Ottoman Legal System: Qadis, Consuls and the Beraths in the 18th Century, Brill, Boston 2005.
BOZİS, Sula, İstanbullu Rumlar, İstanbul Üniversitesi Bilgi Yayınları, İstanbul 2011.
BOZKURT, Gülnihal “ABD Vatandaşlığı İddiasında Bulunan Osmanlı Vatandaşlarına Dair Bazı Amerikan Belgeleri”, Prof. Dr. Jale G. Akipek’e Armağan, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Konya, 1991, s. 177 – 189.
BUZPINAR, Ş. Tufan, “Suriye’ye Yerleşen Cezayirli Muhacirlerin Tabiiyeti Meselesi (1847 – 1900), İslam Araştırmaları Dergisi, S. 1, 1997, s. 91 – 106.
ÇİÇEK, Kemal “Osmanlı Devletinde Yabancı Konsolosluk Tercümanları”, Tarih ve Toplum, C. 25, S. 146, 1996, s. 17 – 23.
EKİNCİ, İlhan, “Hacı David Vapur Kumpanyası ve Amerikan Boykotu”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 9, İstanbul, 2003, s. 53 – 78.
FUAD, Mahmud, Tabiiyyet, Trans. Cihan Osmanoğlu, Derin Yayınları, İstanbul 2006.
GORDON, Leland James, American Relations with Turkey, 1830 – 1930, An Economic Interpretation, Philadelphia, 1932.
GÜLSOY, Ufuk, 1828-1829 Osmanlı – Rus Savaşı’nda Rumeli’den Rusya’ya Göçürülen Reaya, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, İstanbul 1993.
HALAÇOĞLU, Yusuf, “Yunanistan’ın Osmanlı Devleti’ne Karşı Takip Ettiği Siyaset (1885- 1918)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 6, Haziran 1980, s. 14 – 25.
İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, I. Cilt: 1300 – 1600, Ed. Halil İnalcık ve Donald Quatert, Çev. Halil Berktay, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000.
İNAN, Kenan, “Osmanlı Döneminde Yabancı Elçilik ve Konsolosluklarda Görevli Tercümanların Statüleri”, Tarih ve Toplum, C. 26, S. 154, 1996, s. 4 – 9.
İPEK, Nedim, İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Serander Yayınları, Trabzon 2006.
KARPAT, Kemal H., Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, İmge Kitabevi, İstanbul 2006.
KOCABAŞOĞLU, Uygur, Majestelerinin Konsolosları: İngiliz Belgeleriyle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İngiliz Konsoloslukları, (1580-1900), İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
KORKUT, Levent, “Siyasi Kimlik Olarak Vatandaşlık: Türkiye’de ve Dünya Devletlerinde Anayasal Vatandaşlık Tanımları”, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 2, 2015, s. 5 – 41.
KURT, Songül Keçeci, “Osmanlı Devleti’nde Ecnebilerin Esnaflığı Meselesi (1838-1861)”, History Studies, C. 9, S. 3, 2017, s. 141-166.
MASTERS, Bruce, Christians and Jews in the Ottoman Arab World of the Roots of Sectarianism, Cambridge University Press, Cambridge 2001.
MEHDİ, Fraşerli, Osmanlı Devleti’nde Kapitülasyonların Uygulanışı, Haz. Fahrettin Tızlak, Isparta 2008.
MEYER, James H., “Immigration, Return, and the Politics of Citizenship: Russian Muslims in the Ottoman Empire, 1860 – 1914”, International Journal of Middle East Studies, C. 39, S. 1, s. 15 – 32.
MOURADIAN, Claire, “Batılı Güçler Nezdinde Önemli Bir Koz: Hristiyanlar”, Kudüs, 1850 – 1948, Haz. Catherine Nicault, Çev. Estreya Seval Vali, Dünya Şehirleri Dizisi 3, 1. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
ORHONLU, Cengiz, “Yunanistan’ın Osmanlı Devleti’ne Karşı Takip Ettiği Siyaset (1866- 1885)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 6, Haziran 1980, s. 5 – 13.
ORTAYLI, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, 3. Baskı, Ankara 2008.
ÖZİL, Ayşe, Anadolu Rumları, Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemi’nde Millet Sistemini Yeniden Düşünmek, Çev. Ali Özdamar, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006.
PAMİR, Aybars, “Kapitülasyon Kavramı ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 51, S. 2, 2002, s. 79 – 119.
PINAR, Hayrettin, “Osmanlı – Yunan Krizi ve 1869 Paris Konferansı”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 16, 2012, s. 133 – 172.
SAMUR, Sabahattin “Osmanlı Devleti’nde Cezayir Göçmenleri ve Abdülkadir El-Cezayirî”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 8, 1992, s. 141 – 158.
SERBESTOĞLU, İbrahim, “Zorunlu Bir Modernleşme Örneği Olarak Osmanlı Tabiiyet Kanunu”, OTAM, Journal of The Center for Ottoman Studies, S. 29, 2011, s. 193 – 214.
SERBESTOĞLU, İbrahim, “Balkan Savaşları ve Tabiiyet Sorunu”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII/2, 2013, s. 471 – 486.
SERBESTOĞLU, İbrahim, Osmanlı Kimdir? Osmanlı Devleti’nde Tabiiyet Sorunu, Yeditepe Kitabevi, İstanbul 2014.
SONYEL, Salahi R., “Osmanlı İmparatorluğu’nda Koruma (Protege) Sistemi ve Kötüye Kullanılışı”, Belleten, S. 213, 1991, s. 359 – 370.
TABAKOĞLU, Ahmet, Türkiye İktisat Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul 2015.
TÖRE, Nazlı, “Değişen Dünyada Vatandaşlık”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, S. 10, 2017, s. 553-595.
TUNAYA, Tarık Zafer, Hürriyetin İlanı İkinci Meşrutiyet’in Siyasi Hayatına Bakışlar, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2004.
TUNCER, Hüner, Doğu Sorunu ve Büyük Güçler (1853 – 1878), Osmanlı’nın Kader Yılları, Ümit Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara 2003.
TURGAY, A. Üner “Trade and Merchants in Nineteenth – Century Trabzon: Elements of Ethnic Conflict”, Christians & Jews in the Ottoman Empire, C. 1, Ed. Bernard Lewis ve Benjamin Braude, Holmes & Meier Publishers Inc., London 1982, s. 287 - 318.
VOLKAN, Vamık D. ve ITZKOWİTZ, Norman Türkler ve Yunanlılar Çatışan Komşular, Çev. Banu Büyükkal, Bağlam Yayınları, İstanbul, 2002.
YAYLA, Atilla, Siyaset Teorisine Giriş, Liberte Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2003.
Bab-ı Âli Evrak Odası, Bab-ı Âli Evrak Odası Evrakı
Bab-ı Asafi, Amedi Kalemi
Bab-ı Asafi, Divan-ı Hümayun Kalemi
Cevdet, Dahiliye
Dahiliye Nezâreti, İdare
Dahiliye Nezâreti, Mektubî Kalemi
Dahiliye Nezâreti, Tesrî-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Muamelat
Hariciye Nezâreti, Hukuk Müşavirliği İstişare Odası
Hariciye Nezâreti, İdare
Hariciye Nezareti, Mektubî Kalemi
Hariciye Nezâreti, Siyasi Kalemi
Hariciye Nezâreti, Tahrirât-ı Hariciye Odası
Hariciye Nezâreti, Umûr-ı Hukûk-ı Muhtalita Müdüriyeti
Hatt-ı Hümâyûn
İrâde, Dahiliye
İrâde, Eyalet-i Mümtaze Yunanistan
İrâde, Hâriciye
İrâde, Meclis-i Vâlâ
İrâde, Mesail-i Mühimme
Mâbeyn-i Hümâyûn, İrâdeleri
Meclis-i Vâlâ, Meclis-i Vâlâ Evrakı
Meclis-i Vükela, Meclis-i Vükela Mazbataları
Sadâret, Mektubî Kalemi Evrakı
Sadâret, Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı
Sadâret, Mektubî Kalemi Umum Vilâyât
Şûrâ-yı Devlet
Zabtiye Nezareti Evrakı