Kars’ın Rus Yönetimine Geçtiği 1878 Yılında Rum Yerleşimi Vezinköyve Peygamber Elias Şapeli

Kars’ın Rus yönetimine geçtiği 1878 yılında Rum nüfusun yaşadığı tek köy olarak kayda geçen Vezinköy ve Peygamber Elias Şapeli metnin ana konusunu oluşturmaktadır. Kars, 93 Harbi olarak bilinen Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra 3 Mart 1878’de imzalanan Ayastefanos Antlaşması’nın 19. maddesine göre de Ruslara bırakılmıştır. Kars’ın 5 km güneydoğusunda bulunan, günümüzdeki adı Ölçülü olan Vezinköy, Osmanlı döneminde, 1860’larda Trabzon’dan taş ustası olarak tabyalarda çalıştırılmak üzere getirilen Rumların yerleştiği köydür. Vezinköy Peygamber Elias Şapeli, bugün ziyaret yeri olarak bilinen, köye hâkim tepenin üstünde bulunur. Yapı, 2010 ve 2011 yıllarında yüzey araştırması kapsamında mimari olarak incelenmiş ve belgeleme çalışmaları tamamlanmıştır. Şapelin kesin inşa tarihi bilinmemekle beraber, 1872 öncesinde yapılmış olması muhtemeldir. Bina günümüze ayakta, nispeten iyi durumda gelebilmiştir. Şapel, doğu-batı doğrultusunda dıştan, apsis dâhil, 12,32 m uzunlukta, 6,98 m genişlikte dikdörtgen, tek nefli, tek apsisli ve beşik tonoz örtülüdür. Osmanlı döneminde Kars’taki tek Rum köyü olan Vezinköy’de inşa edilmiş olan Peygamber Elias Şapeli, bölgede yaşayan Rum nüfusun yaşantısının izlerini günümüze aktarması açısından önem taşımaktadır.

Greek Settlement Vezinköy and The Chapel of Prophet Elias in 1878 When Kars Came Under Russian Rule

Vezinköy and the chapel of Prophet Elias, recorded as the only village inhabited by Greekpopulation in 1878 when Kars came under Russian rule, constitutes the main theme of thispaper. Kars was left to Russians in accordance with Article 19 of the San Stefano Treatysigned in 1878 after the Ottoman-Russian War, known also as the ’93 War. Vezinköy, currently known as Ölçülü, is a village situated 5 km to the southeast of Kars,where Greeks were settled who were brought from Trabzon in 1860s to work as stonemasons in bastions.The Vezinköy Chapel of Prophet Elias is located on a hill overlooking the village which isalso a place of visit today. The chapel was examined architecturally and documentationstudies were completed within the scope of 2010 and 2011 surface surveys. Although theexact construction date of the chapel is unknown, it is likely to have been built before 1872.The Vezinköy Chapel of Prophet Elias has survived to the present day in a relatively goodcondition. The structure is in the form of a rectangle with 12.32 m length including the apseand 6.98 m width externally. It is composed of a single nave and a single apse and coveredwith a barrel vault. The Chapel of Elias built in Vezinköy, the only Greek village in Kars during the OttomanPeriod is especially important regarding that it conveyed the traces of the Greek population’slife once inhabiting the region, to the present day.

PDF

___

ALLEN, W. E. D., “New Political Boundaries in the Caucasus”, The Geographical Journal, vol. 69, No. 5 (Mayıs), 1927, s. 430-441.
ALLEN, W.E.D.-Paul Muratoff, Caucasian Battlefields. A History of the Wars on the Turco Caucasian Border 1828-1921, Cambridge University Press, London 1953.
ATHANASIADIS, Andreas (ed.), Χωριά και πόλεις του Καρς, όπου εγκαταστάθηκαν καν έςησαν ελληνικοί πληθυσμοί κατά τα έτη 1878-1920, Pantokomi 2012.
BADEM, Candan, Çarlık Rusyası Yönetiminde Kars Vilayeti, Birzamanlar Yayıncılık, İstanbul 2010.
BADEM, Candan, Çarlık Rusyası Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin 1878-1918, Aras Yayıncılık, İstanbul 2018.
CUTLER, A.-J.H. Lowden-C.B. Tkacz, “Elijah” Oxford Dictionary of Byzantium, vol. I, Oxford University Press, NewYork-Oxford 1991, s. 687-688.
DEMİRTAŞ, Mehmet, “Kırım Savaşı ve 93 Harbi Sürecinde Osmanlı Memleketine Gelen Göçmenlerin Sevk ve İskânları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 41, 2009, s. 215-238.
ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, cilt: I (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1953.
GAZİ AHMET MUHTAR PAŞA, Anılar -2- Sergüzeşt-i Hayatım’ın Cild-i Sanisi, (sadeleştirerek yayına hazırlayan: Nuri Akbayır; eski yazıdan aktaran Yücel Demirel), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
HARMAN, Ömer Faruk, “İlyâs” İslam Ansiklopedisi, C. 22. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2000, s. 160-162. https://islamansiklopedisi.org.tr/ilyas (E.T. 17.02.2020)
İPEK, Nedim, “Kafkaslar’lan Anadolu'ya Göçler (1877-1900)” Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, cilt 6, sayı 1, 1991, s. 101-138.
KALFOGLOU, Ioannis M., Οί Έλληνες εν Καυκάσω, Ιστορικόν δοκίμων, Atina 1908.
KARABEKİR, Kazım, Birinci Cihan Harbini Nasıl İdare Ettik, Sarıkamış, Kars ve Ötesi, cilt 4, 2. baskı, Emre Yayınları, İstanbul 1995.
KARABEKİR, Kazım, Günlükler (1906-1948), (Çeviriyazı: Budak Kayabek, Hazırlayan: Yücel Demirel), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2009.
KARAGÖZ, E.-K. Kinigopulos, Güneybatı Kafkasya Kars Rumları ve Konstandinos Kinigopulos’un Anıları, (Yayına Hazırlayan: Bingür Sönmez, Tercüme: Despina Eftinyadis), BYK-Babıali Kültür Yayınları, İstanbul 2016.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, VIII. Cilt, Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876- 1907, dördüncü baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995.
KEATHLEY, J. H., Studies in the Life of Elijah, Biblical Studies Foundation, 1995. www.bible.org (E.T.12.06.2020)
KIEPERT, Henri, Daubelle Carte Générale des Provinces Asiatiques de L’Empire Ottoman, Berlin 1883.
KİTABI MUKADDES (TEVRAT, ZEBUR VE İNCİL), Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul 1976.
KOBRO, Georg, Das Gebiet von Kars und Ardahan. Historischen-landeskundliche Studie zu einer Grenzregion in Ostanatolien/Transkaukasien, München 1989.
KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi. Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk tarih Kurumu Yayınları, XIII. dizi, sayı: 17, 2. baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987.
LAVRENTIDIS, Isaak “Η κατά το 1895-1907 μετοικεσία Ελλήνων Ποντίων του Καυκάσου εις Ελλάδα”, Αρχείων Πόντου 31, Atina, 1971-1972, s. 395-515.
MAVROGENIS, Stylianos, Το Κυβερνείον του Καρς του Αντικαυκάσου (Κάρσκαγια Όμπλαστ) και το εν αυτώ ελληνικόν στοιχείον κατά την περίοδον 1878-1920, Selanik 1963.
MCCLELLAN, George B., “Capture of Kars, and Fall of Plevna”, The North American Review, vol. 26, No: 260 (Jan.-Feb.), 1878 s. 132-155.
OKCU, Naci-Hasan Akdağ, Salnâme-î Vilâyet-i Erzurum (1287/1870-1288/1871-1289/1872- 1290/1873), Erzurum İl Yıllığı, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 2010.
ORTAYLI, İlber, “Çarlık Rusyası Yönetiminde Kars” Tarih Enstitüsü Dergisi, sayı 9, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırmaları Enstitüsü, 1978, s. 343-362.
Osmanlı Belgelerinde Kafkas Göçleri I, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 121, İstanbul, 2012.
Osmanlı Belgelerinde Kafkas Göçleri II, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 122, İstanbul, 2012.
PAŞAOĞLU, Derya D., “Muhacir Komisyonu Maruzatı’na Göre (1877-78) 93 Harbi Sonrası Muhacir İskânı”, History Studies, Prof. Dr. Halil İnalcık Armağanı, cilt 5, sayı 2, 2013, s. 347-386.
SAĞLAM, Hürü, H.1287-1288-1290-1291-1293-1294 Tarihli Erzurum Salnamelerine Göre Kars Sancağı, Yüksek Lisans Tezi, T.C. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Kars 2011.
SAMOUILIDIS, Stylianous, Στυλιανού Σαμουηλίδη, Το χωριό Βεζίνκιοϊ του Καρς, Selanik 1960.
SAMOULIDIS, Christos S., Το Χρονικο Του Καρσ Και Η Ματαιωμενη Δημοκρατια Του Ποντου, Selanik 2010.
SAPKIDIS, Olga, “Τριανταφυλλίδης Περικλής”, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, 2002, (E.T. 17.02.2020)
http://www.ehw.gr/asiaminor/Forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=6530#chapter_0
TANRIVERDİ, Mustafa, “1878-1878 Osmanlı-Rus Savaşı Sırasında Kafkasya’dan Anadolu’ya Göç Hareketi” II. Uluslararası Kafkasya Tarih Sempozyumu (15-17 Ekim 2008), 2008, s. 339-344.
TRIANTAFYLLIDIS, Periklis, Η εν Ποντω Ελληνικη Φυλη ητοι τα Νοντικα, Atina 1866.
TSERTIK, Christoforos, “Ο Παπαμύρων: Ένας μεγάλος Έλληνας του Καυκάσου”, Παρασκευή, 13 Δεκεμβρίου 2013. http://kafkasios-pontokomitis.blogspot.com/2011/02/blog-post.html (E.T.18.01.2020)
Türk İstiklal Harbi Doğu Cephesi (1919-1921), III üncü cilt, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1992.
Türk İstiklal Harbi, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1995.
XANTHOPOULOU-KIRIAKOU, Artemis, “Μεταναστεύσεις Ελλήνων στον Καύκασο κατά τον 19ο αιώνα”, Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (ΔΚΜΣ), sayı 10, 1993-1994, s. 91-172.
XANTHOPOULOU-KYRIAKOU, Artemis, “The Migration of Pontic Greeks from the Russian Caucasus to Macedonia (1912-1914)”, Balkan Studies, vol.37, no: 2, 1996, s. 271-288.
VALSAMIDIS, Paschalis, “Προσφυγικες Εγκαταστασεις Στο Κιλκις Και Την Περιφερεια Του”, Μακεδονικά, 32, 1999-2000, s. 199-291.
YANOVIÇ, Filipp S., “Очерки Карсской Области”, Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа (СМОМПК), sayı 34, 1904, s. 1-181.