Üç Tarz-ı Siyaset’in Bir Unsuru Olarak İslâmcılık Ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri

Osmanlı İmparatorluğu Batı karşısında 17. yüzyıldan itibaren başta askerî olmak üzere bilim veteknoloji alanlarında gerilemeye başlamıştır. 18. yüzyılda açıkça kendini gösteren bu durum, 19.yüzyılda imparatorluğun siyasal birliğinin sağlanması amacıyla Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı,Kanun-ı Esasî’nin yürürlüğe girmesi ve meşrutiyetin ilanı gibi çeşitli siyasal ve hukuksal bir dizigirişimler başlatılmıştır. Gelişmeler Osmanlı aydınlarını da bir çözüm arayışına yöneltmiş ve bununsonucunda birçok fikir akımı gibi İslâmcılık da 19. yüzyılda diğer siyaset tarzları karşısında kendiniifade etmeye başlamıştır. 1904 yılında Yusuf Akçura tarafından yazılan Üç Tarz-ı Siyaset’in de birunsuru olarak İslâmcılık Türk siyasal hayatında yeniden gündeme gelmiştir.İslâmcılık, Osmanlıcılık politikasının başarısızlığı karşısında devletin birliğini sağlayacak bir ideolojiolarak savunulmuştur. Bununla birlikte imparatorlukta Müslüman Milleti yaratma projesi konusundaistenilen amaca ulaşılamamıştır. İslâmcılık politikası II. Abdülhamid döneminden itibaren siyasi birihtiyacın ürünü olarak kendini göstermiş ve dış politikada etkili bir araç olarak kullanılmıştır.İslâmcılık, Cumhuriyet döneminde milliyetçilik çerçevesi dâhilinde varlık alanı bulabilmiş ve 1970’lıyıllardan itibaren “Milli Görüş” geleneği ile devam etmiştir. Küresel ve bölgesel ölçekte meydanagelen; Sovyetler’in Türkiye’den 1945’deki talepleri ve Türkiye’nin Batı’ya yaklaşması, Batı’nın daSovyet yayılması karşısında “yeşil kuşak” projesi çerçevesinde dünyada İslâm’a yaklaşımı bu süreçteönemli bir gelişme olmuştur. SSCB’nin yıkılması, AB süreci, Ortadoğu’daki gelişmeler Türkiye’dede İslâmcılık düşüncesini yeniden gündeme getirmiştir. Bu açıdan İslâmcılık Tanzimat ve Meşrutiyetdönemlerinde olduğu gibi günümüzde de kimlik tartışmaları yoluyla iç politikada, küresel ve bölgeselgelişmelere bağlı olarak da dış politikada etkisini göstermektedir.

As A Factor of Three Policies; Pan-Islamism and Its Effects on Turkish Political Life

Ottoman Empire started to regress particularly in the fields of military, science and technology against Western countries in the 17th century. With this situation being progressively obvious in the 18th century, a series of various political and legal attempts such as The Rescript of Gulhane, Royal Edict of Reform, The Ottoman Basic Law were initiated to ensure political association in the 19th century. These developments directed Intelligentsia to find solutions and consequently, many stream of thoughts like Pan-Islamism arose as a liberation ideology in the 19th century. Pan-Islamism came to the fore in Turkish Political Life as a stage of Three Policies written by Yusuf Akçura in 1904. Pan-Islamism was defended as an ideology which could ensure the unity of state against the failure of Ottomanism. Nevertheless, the Project of creating Muslim Community didn’t become successful in Empire. Pan-Islamism Policy showed up as a factor of political need in Abdulhamit II Period and it was used as an effective factor in Foreign Politics. Pan-Islamism survived within Nationalism in Republic Period and continued “National Vision” down from 1970s. Collapse of USSR (Union of Soviet Socialist Republics) occurred in global and regional scale, European Union Process, events in the Middle East revived Pan-Islamism in Turkey. In this respect, Pan-Islamism - as it was in Tanzimat Reform Era and in Constitutional Monarchy Period – takes effect through race discussions in Domestic Policy and based on global and regional developments in Foreign Politics today.

PDF

___

AKÇURA, Yusuf, Üç Tarz-ı Siyaset, Lotus Yayınevi, Ankara 2005, s. 35-62.
AKÇURA, Yusuf, Türkçülük, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2007
AKÇURAOĞLU, Yusuf, Türk Yılı 1928, Haz.: Arslan Tekin-Ahmet Zeki İzgöer, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2009.
AKANDERE, Osman, Milli Şef Dönemi, İz Yayıncılık, İstanbul 2016.
AKANDERE, Osman, “Atatürk’ün İzmit Basın Toplantısı (16-17 Ocak 1923) ve Bu Toplantıda Verilen Önemli Mesajlar”, Cumhuriyetin 80. Yılına Armağan, Ankara Üniversitesi Basımevi 2004, s. 10-35.
AKANDERE, Osman, “1946 Genel Seçimleri Ve Sonuçları Üzerinde İktidar Ve Muhalefet Partileri Arasında Yapılan Tartışmalar I”, http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-75/1946-genel-secimleri-ve-sonuclariuzerinde-iktidar-ve-muhalefet-partileri-arasinda-yapilan-tartismalar-i
ALKAN, Mehmet Ö., “Resmi İdeolojinin Doğuşu ve Evrimi Üzerine Bir Değerlendirme”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, C.I, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yayınları, İstanbul 2011, s. 377-407.
APAYDIN, H. Yunus, “Nas”, http://www.İslâmansiklopedisi.info/dia/pdf/c32/c320270.pdf, s. 391-392.
ATSIZ, Yağmur, “Üç Tarz-ı Siyaset ve Bir Arz-ı Kiyaset”, Türkiye Günlüğü, S.31, Kasım-Aralık 1994, s. 84-88.
BABANZADE, Ahmed Naim, İslâmda Irkçılık ve Milliyetçilik, Sadeleştiren: Ömer Lûtfi Zararsız, İkbal Yayınları, Ankara 1979.
BAYDUR, Mithat, Siyasi Tarihimizden Kesitler, İrfan Yayıncılık, İstanbul 1999.
BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2009
BEZCİ, Bünyamin-Nebi Miş, “İslâmcılığın Dönüşümünü Tartışmak: “İslâmcılığın Dört Hali ve Muhafazakârlaşmak”, Bilgi, S.24, Yaz 2012, s. 1-17.
BORA, Tanıl, Cereyanlar Türkiye’de Siyasi İdeolojiler, İletişim Yayınları, İstanbul 2017.
BORA, Tanıl, Türk Sağının Üç Hali, İletişim Yayınları, İstanbul 2017.
ÇAHA, Ömer, Dört Akım Dört Siyaset, Zaman Kitap, İstanbul 2001.
ÇALEN, Mehmet Kaan, Osmanlıcılık ve İslâmcılık Karşısında Türkçülük, Ötüken Neşriyat, Ankara 2017.
ÇALIŞ, Şaban H., “İslâmcıların Dünyası Uluslararası İlişkilerin Dini-Politiği”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslâmcılık, C.6, Ed. Yasin Aktay, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011, s. 887-902.
ÇİĞDEM, Ahmet, “İslâmcılık ve Türkiye Üzerine Bazı Notlar”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslâmcılık, C.6, Ed. Yasin Aktay, İletişim Yayınları, İstanbul 2011, s. 26-33.
DUMAN, Doğan, Çok Partili Dönemde Türkiye’de İslâmcılık, (Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 1996.
DURAN, Burhanettin, “Cumhuriyet Dönemi İslâmcılığı”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslâmcılık, C.6, Ed. Yasin Aktay, İletişim Yayınları, İstanbul 2011, s. 129-156.
GEORGEON, François, Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876-1935), Çev: Alev Er, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2005.
GEORGEON, François, Osmanlı Türk Modernleşmesi (1900-1930), Çev: Ali Berktay, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006.
GÖZLER, Kemal, “1982 Anayasasına Göre Din Eğitim ve Öğretimi”, www.anayasa.gen.tr/din-egitimi.htm
GÜNDOĞDU, Abdullah, Türk Jeopolitiği, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2009.
GÜNDOĞDU, Abdullah, “Türkiye’de İslâmcılık ve Gelenek”, Historia 1923, S.3, Yaz 2017, s. 8-21.
GÜNGÖR, Erol, İslâmın Bugünkü Meseleleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1991.
HANİOĞLU, M. Şükrü, “İslâmcılık Tartışması Üzerine Notlar (1): Kavram”, https://www.sabah.com.tr/yazarlar/hanioglu/2012/09/02/islmcilik-tartismasi-uzerinenotlar-1-kavram http://www.anayasa.gen.tr/kanunuesasi.htm#_ftn14
https://www.themaydan.com/2017/10/turkiyede-İslâm-ve-İslâmcilik-ismail-kara-ilemulakat/
http://t24.com.tr/haber/prof-kara-her-musluman-İslâmci-degildir,210796
KAÇMAZOĞLU, H. Bayram, Türk Sosyolojisinde Temalar 1 Türkçülük İslâmcılık Muhafazakârlık, Doğu Kitabevi, İstanbul 2012.
KARA, İsmail, “İslâm Düşüncesinde Paradigma Değişimi Hem Batılılaşalım Hem de Müslüman Kalalım”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, C.I, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yayınları, İstanbul 2011, s. 234-264.
KARA, İsmail, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi 1, Dergâh Yayınları, İstanbul 2014.
KARABEKİR, Kazım, Birinci Cihan Harbine Nasıl Girdik?, C.2, Haz.: Faruk Özerengin, Emre Yayınları, İstanbul 2000.
KARPAT, Kemal, İslâm’ın Siyasallaşması, Timaş Yayınları, İstanbul 2017.
KARPAT, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
KARPAT, Kemal, “Pan-İslâmizm ve II. Abdülhamid, Yanlış Bir Görüşün Düzeltilmesi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Haziran 1987, s. 13-37.
KAYALI, Hasan, Jön Türkler ve Araplar: Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslâmcılık (1908-1918), Çev: Türkan Yöney, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2008.
KEMAL, Ali, “Cevabımız”, Üç Tarz-ı Siyaset, Lotus Yayınevi, Ankara 2005, s. 63-74.
KOHN, Hans, Panislavizm ve Rus Milliyetçiliği, Çev. Agâh Oktay Güner, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1991.
KÖSOĞLU, Nevzat, “Üç Tarz-ı Siyaset’e Dair Notlar”, Türkiye Günlüğü, S. 31, KasımAralık 1994, s. 32-38.
KURAN, Ercüment, “The Politics of Pan-İslâm, Ideology and Organization (Panislâmcılık Siyaseti, İdeoloji ve Teşkilatlanma)”, İslâmi Araştırmalar, C.5, S.1 (Ocak 1991), s. 75-76.
KURTOĞLU, Zerrin, “Türkiye’de İslâmcılık ve Siyaset”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslâmcılık, C.I, Ed. Yasin Aktay, İletişim Yayınları, İstanbul 2011, s. 201-216.
LANDAU, Jacob M., Pan-İslâm Politikaları (İdeoloji ve Örgütlenme), Çev: Nigar Bulut, Anka Yayınları, İstanbul 2001.
LANDAU, Jacob M., Pantürkizm, Çev: Mesut Akın, Sarmal Yayınevi, İstanbul 1999.
LEWIS, Bernard Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev: Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
MANAZ, Abdullah, Siyasal İslâmcılık II: Türkiye’de Siyasal İslâmcılık, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008.
MACİT, Nadim, Küresel Güç Politikaları Türkiye ve İslâm, Fark Yayınları, Ankara 2007.
MACİT, Nadim, Öteki Din ‘Moderate’ İslâm ve Türkiye, Kripto Kitaplar, Ankara 2009.
MARDİN, Şerif, Türk Modernleşmesi Makaleler 4, Der. Mümtaz’er Türköne-Tuncay Önder, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
MARDİN, Şerif, Türkiye’de Din ve Siyaset, Makaleler 3, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
MARDİN, Şerif, “İslâmcılık”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.V, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 1400-1404.
MERT, Nuray, “Türkiye İslâmcılığına Tarihsel Bir Bakış”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslâmcılık, C.I, Ed. Yasin Aktay, İletişim Yayınları, İstanbul 2011, s. 411-419.
MUHAMMETDİN Rafael, Türkçülüğün Doğuşu ve Gelişimi, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul 1998.
ÖĞÜN, Süleyman Seyfi, Mukayeseli Sosyal Teori ve Tarih Bağlamında Milliyetçilik, Alfa Basım Yayınları, İstanbul 2000.
ÖZKAN, Behlül, “Yeni Osmanlıcılık ve Pan-İslâmcılık”, Türkiye’de Siyasal Akımlar (1980 Sonrası), Der. Evren Haspolat - Deniz Yıldırım, Siyasal Kitabevi, Ankara 2016, s. 405-458.
ÖZTÜRK, Mustafa, “İslâmcılık neydi, ne oldu? (I), http://www.karar.com/yazarlar/mustafa-ozturk/İslâmcilik-neydi-ne-oldu-i-4203#
REKACEWİCZ, Philippe, “Le lent dépeçage de l’empire”, https://www.monde-diplomatique.fr/cartes/depecage-empire
ROMEO, Lisa, “Jeunes-Turcs et Révolutıon de 1908 dans L’empire Ottoman”, https://www.lesclesdumoyenorient.com/Jeunes-Turcs-et-revolution-de-1908.html
ROY, Olıvıer, “ ‘Bon’İslâm, ‘Mauvais’İslâm”, https://www.monde-diplomatique.fr/2005/10/ROY/12840
SARITAŞ, M., Nurettin Topçu'da Sosyo-Pedogojik Yapı, Mesaj Yayınları, Ankara 1986.
ŞEHSUVAROĞLU, Lütfi, Milliyetçilik ve Namık Kemal, Elips Kitap, Ankara 2008.
TBMMTD, Dönem 8, C.3, Birleşim 22 (24.12.1946), Oturum 1, s. 427-438.
TEK, Ahmet Ferit, “Bir Mektup”, Üç Tarz-ı Siyaset, Lotus Yayınevi, Ankara 2005, s. 75- 92.
TİMUR, Taner, “Aydınlanma, Çağdaş Dünya ve ‘Üç Tarz-ı İslâm”, Historia 1923, S.3, (Yaz 2017), s. 219-223.
TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, (yayım yeri yok) 2004, s. 317-345.
TUNAYA, Tarık Zafer, İslâmcılık Akımı, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2003.
TUNAYA, Tarık Zafer, Hürriyetin İlanı, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2000.
TUNAYA, Tarık Zafer, İslâmcılık Cereyanı-II, Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, (yayım yeri yok) 1998.
TORUN, Esma, II. Dünya Savaşı Sonrası Türkiye’de Kültürel Değişimler, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Antalya 2006.
TOYNBEE, Arnold, Medeniyet Yargılanıyor, Çev: Ufuk Uyan, Yeryüzü Yayınları, İstanbul 1980.
TÜRKÖNE, Mümtaz’er, Siyasi İdeoloji Olarak İslâmcılığın Doğuşu, Lotus Yayınevi, Ankara 2003.
ÖZÇETİN, Burak, “İslâmcılıktan Yeni-İslâmcılığa: İslâm, Şiddet ve Devrim”, Türkiye’de Siyasal Şiddetin Boyutları, Der. Güney Çeğin-İbrahim Şirin, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
ÜÇ TARZ-I SİYASET VE TARTIŞMALAR, Haz.: Arslan Tekin, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2015.
ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülke Yayınları, (yayım yeri yok) 1979.
YALÇINKAYA, Alâeddin, Sömürgecilik- Pan-İslâmizm Işığında Türkistan, İstanbul 2006.
YILMAZ, Sait, “Yeni Ortadoğu: İslâmsız Dünya”, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/orta-dogu-veafrika-arastirmalari-merkezi/2011/02/10/6084/yeni-orta-dogu-İslâmsiz-dunya#_ftn3
ZÜRCHER, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev: Yasemin Saner, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.