Soğuk Savaş Sürecinde Irak’ta Kürt Hareketi ve Molla Mustafa Barzani

Osmanlı Devleti’nin yıkılması ile birlikte Kürtler farklı devletlerin bünyesinde yaşamlarınıdevam ettirmeye başlamışlardır. Kurulan yeni devletlerden biri olan Irak Devleti bünyesinde yaşayanKürtlerin sahip oldukları aşiret temelli toplumsal yapı ve büyük güçlerin politikaları 20. yy.başlangıcından günümüze kadar uzanan sürecin Iraklı Kürtler için en büyük belirleyici etkenlerindenolmuştur. Zira kendilerine bir ulus-devlet inşa edemeyen Iraklı Kürt aşiretlerinden bazıları Bağdatyönetimine karşı silahlı ve uzun soluklu bir mücadeleye girişmişlerdir. Sadece Bağdat yönetiminekarşı değil zaman zaman kendi aralarında da cereyan eden bu mücadelelerin en önemli ismi hiçşüphesiz Molla Mustafa Barzani olmuştur. Barzani zamanla milliyetçi bir söylem ve eyleme dönüşenmücadelesinde tüm Kürt aşiretlerinin üzerinde mutabık kaldıkları bir yapı oluşturamamışsa dagünümüz itibariyle Kürtler Irak toprakları üzerinde yasal bir statüye sahip olmuşlardır. Çalışmaiçerisinde sürecin bu nihayete erişmesindeki en önemli aktör konumunda olan Molla MustafaBarzani’nin ölümüne kadar olan dönem ele alınarak Barzani’nin Soğuk Savaş sürecinde Kürthareketinde işgal ettiği yer incelenmeye çalışılacaktır.

Kurdish Movement in Iraq during the Cold War and Mullah Mustafa Barzani

With the collapse of the Ottoman State, the Kurds have begun to continue their lives within the body of different states. The tribal-based social structure of the Kurds living in the Iraqi state, one of the new states established, and the politics of the great powers, has been one of the most important determinants of the Iraqi Kurds, from the beginning of the 20th century to the present day. Because some of the Iraqi Kurdish tribes, unable to build a nation-state to themselves, have engaged in an armed and long-term struggle against the administration of Baghdad. The most important figure of these struggles, which not only took place against the administration of Baghdad but also occasionally among themselves, is undoubtedly Mullah Mustafa Barzani. Although Barzani could not build a structure with consensus among all of the Kurdish tribes in the struggle which turned into a nationalist discourse and practice eventually, the Kurds have a legal status on Iraqi territory nowadays. In this study, the period until the death of Mullah Mustafa Barzani, who is the most important actor to end this process, will be analysed and the place where Barzani occupies in Kurdish movement during the Cold War will be examined.

PDF

___

ATTAR, Ali Rıza Şeyh, Kürtler Bölgesel ve Bölgedışı Güçler, Çev: Alptekin Dursunoğlu, Anka Yayınları, 2. Basım, Mart 2008.
AZİZ, Mahir, Irak Kürtleri Irak Kürdistanı’nda Milliyetçilik ve Ulusal Kimlik, Çev: Zülal Kılıç, Kitap Yayınevi, 1. Basım, Mayıs 2013.
BAGLEY, P. R. C., “Iraq’s Revolution’’, International Journal, Vol.14, No.4, Autumn, 1959, s. 283-295.
BARZANİ, Mesud, Barzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi I, Çev: Vahdettin İnce, Doz Yayınları, 4. Baskı, Ocak 2006.
BARZANİ, Mesud, Barzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi II, Çev: Vahdettin İnce, Doz Yayınları, 6. Baskı, Mart 2017.
BRUINESSEN, Martin van, Ağa Şeyh Devlet, Çev: Banu Yakut, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
BRUINESSEN Martin van, “The Kurds Between Iraq and Iran’’, Middle East Research and Information Project Middle East Report, No:141, Hidden Wars July-August 1986, s.14- 27.
Congress of Kurdistan Democratic Party (1946-1999), http://www.kdp.se/?do=congress, Erişim: 06.12.2017
ÇAKMAK, Haydar, Avrupa Güvenliği, Akçağ Yayınları, Ankara 2003.
ÇETİNSAYA, Gökhan, “II. Abdülhamid Döneminde Kuzey Irak’da Tarikat, Aşiret ve Siyaset’’, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 1999, s.153-168.
DAWOODY, Alexander, ‘’The Kurdish Quest for Autonomy and Iraq Statehood’’, Journal of Asian and African Studies, Vol: 41, 2006, s.483-505.
E.,W. L., “Iraqi Kurdistan: A Little-Known Region’’, The World Today, Vol.12, No.10, October 1956, s. 417-432.
EDMONDS, C. J., “Kurdish Nationalism’’, Journal of Contemporary History, Vol.6, No.1, Nationalism and Separatism, 1971, s.87-107.
EDMONDS, C. J., “The Kurds of Iraq’’, Middle East Journal, Vol.11, No.1, Winter, 1957, s.52-62.
ELPHINSTON, W.G., “The Kurdish Question’’, International Affairs (Royal Institute of International Affairs 1944-), Vol. 22, No.1 (Jan., 1946), s. 91-103.
EPPEL, Michael, Iraq from Monarchy to Tyranny, University Press of Florida, 2004.
ERDEMLİ, Özgür, “İsrail’in Irak Politikasına Bir Bakış’’, Avrasya Dosyası, Cilt:6, Sayı:3, Sonbahar 2000, s.219-233.
EVANS, Luther Harris, “The Emancipation of Iraq from the Mandates System’’, The American Political Science Review, Vol.26, No.6 December 1932, s.1024-1049
GALBRAITH, Peter, Irak’ın Sonu: Ulus Devletlerin Çöküşü mü?, Çev: Mehmet Murat İnceayan, Doğan Kitap, Ocak 2007.
GHAREEB, Edmund, The Kurdish Question in Iraq, Syracuse University Press, New York, 1981.
GÖKA, Erol, “Arap Dünyasındaki Ana Psikolojik Motifler’’, Avrasya Dosyası, Cilt:6 Sayı:1, İlkbahar 2000, s.41-46.
GÜNAYDIN, Eşref, İsyanın Sıfır Noktası Barzan, Karakutu Yayınları, Mart 2008.
HARRIS, George S., “Ethnic Conflict and the Kurds’’, The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 433, September 1977, s.112-124.
HEYWOOD, Andrew, Siyaset, Adres Yayınları, Ekim 2007.
ISMAIL, Sadaf, “The Kurdish Problem in Iraq’’, Pakistan Horizon, Vol. 44, No. 4, October 1991, s. 57-68.
JWAIDEH, Wadie, Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi: Kökenleri ve Gelişimi, Çev: İsmail Çekem-Alper Duman, İletişim Yayınları, 2.baskı, İstanbul 1999.
KURUBAŞ, Erol, “Kuzey Irak’ta Olası Bir Ayrılmanın Meşruluğu ve SelfDeterminasyon Sorunu’’, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 59, Sayı: 3, 2004, s.147-179.
KURUBAŞ, Erol; “Irak Kürt Hareketi: İç Çekişme-Dış Destek-Ayaklanma’’, Irak Krizi (2002-2003), Der: Ümit Özdağ-Sedat Laçiner-Serhat Erkmen, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara 2003, s.21-43.
KURUBAŞ, Erol Kurubaş, “Irak’ta Kürt Ayrılıkçılığı ve Başarı Şansı’’, Avrasya Dosyası Jeopolitik Özel Sayısı, Cilt:8, Sayı:4, Kış 2002, s.124-159.
NAKDİMON, Şalom, Irak ve Ortadoğu’da Mossad, Çev: Ahmet Ekinci, Elips Kitap, Temmuz 2004.
OKUTAN, Çağatay, “Arap Milliyetçiliği’’, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt:56, Sayı:2, 2001, s.157-172.
ORAN, Baskın, Kalkık Horoz Çekiç Güç ve Kürt Devleti, Bilgi Yayınevi, 2.Basım, Ankara Temmuz 1998.
ORAN, Baskın, Türk Dış Politikası 1919-1980, Cilt:1, 9.Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
ÖZCAN, Mesut, Sorunlu Miras Irak, Küre Yayınları, 2.Baskı, Haziran 2003.
ÖZDAĞ, Ümit, Türkiye Kuzey Irak ve PKK: Bir Gayrı Nizami Savaşın Anatomisi, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara 1999.
ÖZDAĞ, Ümit, Türk Ordusu’nun Kuzey Irak Operasyonları: 1984’ten Bugüne, Pegasus Yayınları, İstanbul Ocak 2008.
ÖZNUR, Hakkı, Cahşların Savaşı: Kuzey Irak Kürt Hareketi ve Musul-Kerkük Meselesi, Altınküre Yayınları, Ankara Nisan 2003.
PİSYAN, Necefkuli, Kanlı Mahabad’dan Aras’ın Kıyılarına, Çev: Evdila Piştderi, Avesta Yayınları, İstanbul 2001.
POLK, William R., Irak’ı Anlamak, Çev: Nurettin Elhüseyni, NTV Yayınları, Şubat 2007.
ROMANO, David, “The Future of Kirkuk’’, Ethnopolitics, Vol.6, No.2, June 2007, s.265- 283.
RUBIN, Avshalom H., “Abd al-Karim Qasim and The Kurds of Iraq: Centralization, Resistance and Revolt,1958-63’’, Middle Eastern Studies, Vol. 43, No. 3, May 2007, s.353- 382.
STANSFIELD, Gareth R. V., Iraqi Kurdistan, RoutledgeCurzon, 2003.
TURGUT, Hulusi, Barzani Olayı: Osmanlı İmparatorluğunu ve Türkiye Cumhuriyeti’ni 19.yy.’dan Beri Meşgul Eden Bir Kürt Aşiretinin Belgeseli, Doğan Kitap, İstanbul Temmuz 2008.
WENNER, Lettie M., “Arap-Kurdish Rivalries in Iraq’’, Middle East Journal, Vol.17, No.1/2, Winter - Spring, 1963, s.68-82.
YAVUZ, Turan, ABD’nin Kürt Kartı, Milliyet Yayınları, İstanbul Nisan 1993.
YILMAZ, Türel, Uluslararası Politikada Ortadoğu, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.