Türk Kültüründe At Kuyruğu Bağlama ve Kesme Geleneği Üzerine Bazı Tetkikler

Türklerin tarihte atı evcilleştiren ilk toplum olduğu genel kabul gören bir nazariyedir. Budurum hem yazılı ve sözlü kaynaklarla hem de arkeolojik verilerle desteklenmektedir. Özelliklearkeolojik verilerden elde edilen bilgiler, atın evcilleştirilmesini ve günlük hayatta kullanılmasınıM.Ö. 3000 yıllarına kadar dayandırmaktadır. Atı evcilleştiren Türkler maddi ve manevikültürlerinin her alanında ata ayrı bir yer vermişlerdir. Kazılardaki ilk bilgilere göre başlangıçtagıda maddesi, binek hayvanı ve yük hayvanı olarak kullanılan atlar daha sonra inanç sistemiiçerisinde de kendisine yer edinmiş, çeşitli dini uygulamaların başrollerinden birisi olma özelliğinesahip olmuştur. Türk tarihinde hanedanlar ve devletler zaman zaman değişmiştir ancak kültürelözellikler kendini korumuş ve Türk tarihi boyunca nesilden nesle aktarılmıştır. Bu bağlamda ilkTürkler arasında görülen adetlerin sonraki dönemlerde de devam ettiği aşikardır. Bu çalışmadatarihi süreç içerisinde Türk kültüründe uygulanan at kuyruğu bağlama ve kesme geleneği üzerindedurulacaktır.

Some Examinations on The Tradition of Horsetail Tying and Cutting in Turkish Culture

It is a widely accepted theory that Turks are the first society that domesticated horses. This theory is both supported by written and verbal sources and archaeological data. Especially the findings obtained from archaeological data, base the domestication and use of horses in daily life as far as B.C. 3000. Turks who domesticated horses attached significant importance to the horses in every field of their material and non-material cultures. According to the initial findings in the excavations, horses which were used as food products, mount, and beasts of burden then had their place in the belief system and became the leading roles of various religious practices. In Turkish history, dynasties and empires changed occasionally, however, cultural features preserved themselves and was passed down from generation to generation throughout the Turkish history. In this context, it is obvious that traditions observed in early Turkish societies continued in the following periods. In this study, horsetail tying and cutting tradition which was applied in Turkish culture throughout history will be discussed.

PDF

___

Ahmed b. Mahmûd, Selçuk-Nâme, haz. Erdoğan Merçil, İstanbul 1977.
ARTAMONOV, M.İ., Sokrovişa Sakov, Moskova 1973, s.40,44.
ATASOY, Nurhan, “Selçuklu Kıyafetleri Üzerine Bir Deneme”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yıllığı, sayı.4, 1970-1971, s. 125-129.
ATEŞ, Ahmet, “Farsça Eski Bir Varka ve Gülşah Mesnevisi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c.V, sayı 5, İstanbul, 2012.
BOKOVENKO, N.A.-P.Ye. Mityayev, “Afanasyevskiy Mogilnik Malinovıy Log na Eniseye”, Afanasyevskiy Sbornik, Barnaul, Azbuka, 2010, s.16-29.
BUNDÂRÎ, Zübdetü’n-nusra ve Nuhbetü’l-usra, çev. Kıvameddin Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, TTKY, Ankara 1999.
GAYDUÇENKO, L.L.-K.Yu. Kiryuşin, “Prigarı İz Keramiçeskih Sosudov Poseleniya Novoilinka-III v Severnoy Kulunde”, Arheologiya Zapadnoy Sibiri i Altaya: Opıt Mejdistsiplinarnıh İccledovaniy, Barnaul, 2015, s.106-110.
GÖMEÇ, Saadettin Y., “Türk Kültüründe At”, Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya, 2016, s.819-834.
GRYAZNOV, M.P., “Andronovskaya Kultura”, Arheologiya SSSR, Moskova-Leningrad, 1966.
GÜRSOY NASKALİ, Emine, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık, Türkiye Jokey Kulübü Yayınları, İstanbul 1995.
HACIGÖKMEN, M. Ali, “Türklerde Yas Âdeti Temelleri ve Sonuçları”, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür Prof. Dr. Nejat Göyünç’e Armağan, Konya 2013, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay, s.407.
Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî, Târih-i Güzide, çev: Mürsel Öztürk, TTKY, Ankara 2018.
İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, çev. Mehmet Keskin, İstanbul 1995.
İbnü’l-Cevzî: el-Muntazam fî tarihi’l-mülûkve’l-ümem, çev. Ali Sevim, Makaleler, Ankara 2005.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-tarih, çev. Abdülkerim Özaydın, Bahar Yayınları, İstanbul 1991.
KAFESOĞLU, İbrahim, “At”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 4, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s.26-28.
KAFESOĞLU, İbrahim, Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah, MEB, İstanbul 1973.
KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Millî Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul 1998.
Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lügati’t-Türk, II, (çev. Besim Atalay), TTKY, Ankara 1985.
KIZLASOV, L.R., “Afanasyevskaya Epoha v İstorii Hakasii”, Vestnik Moskovskogo Universiteta, Sayı 2, Moskova, 1971, s.66-75.
KİLUNOVSKAYA, M.Ye., “Novıye Petroglifı na Yujnom Sklone Vostoçnogo Tannu-Ola v Tuve”, Arheologiya Yujnoy Sibiri, Kemerova, 2011, s.86-90.
KİRYUŞİN, Yu. F., Eneolit i Rannaya Bronza Yuga Zapadnoy Sibiri, Barnaul, 2002.
KİRYUŞİN, Yu.F.-S.P. Gruşin, “Hozyaystvo Naseleniya Andronovskoy Kulturı Verhnego Priobya”, Hozyaysvenno-Kulturnıye Traditsii Altaya v Epohı Bronzı, Barnaul, 2010, s.86-95.
KOCA, Salim, Selçuklular’da Ordu ve Askeri Kültür, Berikan Yayınevi, Ankara 2005.
KOSİNTSEV, P.A.-N.F. Stepanova, “Fauna Afanasyevskogo Paselelniya Malıy Dugan”, Afanasyevskiy Sbornik, Barnaul, Azbuka, 2010, s.121 -129.
OVTUN, İ.V., “Nonfigurativnost Andronovskogo İskusstva: İdei, Faktı, İnterpretatsii”, İzvestiya Altayskogo Gosuderstvennogo Universiteta, Cilt 4, Sayı 60, 2008, s.95-101.
KÖYMEN, Mehmet Altay, Tuğrul Bey ve Zamanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1976.
KUZMİNA, Ye.Ye., Otkuda Prişli İndoarii, Moskova, 1994.
LATTİMORE, Owen, Studies in Frontier History Collected Papers 1928-1958, Oxford Üniversitesi Yayınları, Londra 1962.
LEONTYEV, N.V., “Kolesniy Transport Epohi Bronzı na Yeniseye”, Voprosı Arheologii Hakasii, Abakan, 1980, s.65-84.
METİN, Tülay, “Selçuklularda Okçuluğa Genel Bir Bakış”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 7, sayı XVII, Mart 2014, s.140.
MİLYAYEV, G.A., “Model Jivotnovodstva Andronovskogo Obşestva po Materialam Poseleniy Vostoçnogo Kazahstana”, Arheologiya Zapadnoy Sibiri i Altaya: Opıt Mejdissiplinarnıh İssledovaniy, Barnaul, 2015, s.232-237.
MOİSEYEV, M.V., “Stepniye Voynı ot Ugrı do Nogayskogo Pograma Krıma 1480-1522”, Stoyaniye na Reke Ugre 1480-2015, Cilt I, San-Petersburg 2015.
ÖGEL, Bahaeddin, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi (Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre), TTK Yayınları, Ankara, 1984.
ÖGEL, Bahaeddin,Türk Kültür Tarihine Giriş VI, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000.
ÖZ, Yusuf, “Varaka ve Gülşah”, DİA, c. XXXXII, İstanbul, 2012.
ÖZDAL, Ahmet, Türklerin Savaş Sanatı, Doruk Yayıncılık, İstanbul 2008.
PİYADEOĞLU, Cihan, “Büyük Selçuklular Dünyasında Yas Tutma Âdetleri ve Taziye Üzerine Merasimler”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c.2, sayı.3, Ocak- 2012.
PİYADEOĞLU, Cihan, Sultan Alp Arslan Fethin Babası, Kronik Yayıncılık, İstanbul 2016.
PODOBED, V.A.-A.N. Usaçuk-V.V. Tsimidanov, “Tupiki v Kulturah Bronzovogo Veka”, Arheologiya Zapadnoy Sibiri i Altaya: Opıt Mejdistsiplinarnıh İccledovaniy, Barnaul, 2015, s.255-261.
POLOSMAK, N.V., Vsadniki Ukoka, Novosibirsk, 2001.
Reşîdüddîn Fazlullah, Câmiu’t-tevârîh, çev. E. Göksu-H. H. Güneş, Selenge Yayınları, İstanbul 2010.
RUDENKO, S.İ., Pyatıy Pazırıkskiy Kurgan, Moskova-Leningrad, 1951.
RUDENKO, S.İ., Vtoroy Pazırıkskiy Kurgan, Leningrad 1948.
Sadreddîn el-Hüseynî, Ahbârü’d-Devleti’s-Selcukiyye (Zübdetü’t-tevârih), çev. NecatiLugal, TTKY, Ankara 1999.
SAMAŞEV, Zaynolla, Drevneturkskaya Grafika, Astana, 2013.
SAMAŞEV, Zaynolla, “Kon v Ritualno-Obradovoy Praktike u Drevnego Naseleniya Kazahskogo Altaya”, Türik Düniyesi, Almatı, 2013, s.616-625.
SEVİM, Ali, “İbnü’l-Kalânisî’nin Zeylü Tarih-i Dımaşk Adlı Eserinde Selçuklularla İlgili Bilgiler I. (H. 436-500-1044/45-1106/07)”, TTK Belgeler, Cilt XXIX, Sayı 33, 2008.
SEVİM, Ali, “Malazgirt Muharebesi”, DİA, c. XXVII, Ankara 2003, s.481 -483.
SEVİM, Ali, Malazgirt Meydan Savaşı, TTKY, Ankara 1971.
SEVİM, Ali-Erdoğan Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi, TTKY, Ankara 1995.
Sıbt İbnü’l-Cezvî, Mir’âtü’z-zamân Fî tarihi’l-‘Âyân, çev. Ali Sevim, Makaleler II, Berikan Yayınları, Ankara 2005
SÜMER, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilâtı-Destanları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1972.
SÜMER, Faruk-Ali Sevim, İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı (Metinler ve Çevirileri), TTKY, Ankara 1971.
SÜSLÜ, Özden, Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2007.
ŞEŞEN, Ramazan, İbn Fadlan Seyahatnamesi, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2019.
ŞULGA, P.İ.,“Novıye Materialı po Afanasyevskoy Kulture v Basseyne Çarışa”, Severnaya Yevraziya v Epohu Bronzı: Prostranstvo, Vremya, Kultura, Barnaul, 2002, s.150-154.
ŞULGA, P.İ., “O Hozyaystve Afanayevtsev Gornogo Altaya”, Afanasyevskiy Sbornik II, Barnaul, Azbuka, 2012, s.204-210.
TİŞKİN, A.A.-P.K. Daşkovskiy, Sotsialnaya Struktura i Sistema Mirovozreniy Naseleniya Altaya Skifskoy Epohi, Barnaul, 2003.
TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul 1969.
TURİNA, Ye.A., “İstoriya İzuçeniya Hozyaysva Naseleniya Afanasyevskoy Kulturı”, Hozyaysvenno-Kulturnıye Traditsii Altaya v Epohı Bronzı, Barnaul, 2010, s.12-20.
Urfalı Mateos, Vekayi-Nâme (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (Çev. Hrant D. Andreasyan), TTKY, Ankara 2000.
ÜNAL, Fatih, “Kazak Türklerinde Defin Merasimi ve Aş Verme Geleneği”, Bilig, Sayı 45, Bahar 2008.
YERMOLOVA, N.M., “K voprosu o Sibirskom Tsentre Odomaşnivaniya Loşadey”, İzuçeniya po Mezolitu i Neolitu SSSR, Leningrad, 1983, s. 188-191.