Osmanlı Devleti’nde Çocukların İhtida Meselesi (1886-1914)

Sınırları üç kıtaya ulaşan ve bünyesinde farklı etnik ve dini unsuru barındıran OsmanlıDevleti’nde Müslüman olmayan bireylerin İslâm dinine geçişleri oldukça sık görülen birdurumdur. Kayıtlara ihtida olarak geçen İslâmiyet’e geçişin tamamlanabilmesi için ihtida etmekisteyen kişinin belirli bir yaş aralığında, ruhen sağlıklı olması ve baskı altında bu kararı almamışolması şartları aranmıştır. Bu temel şartları sağlayamayan kişilerin İslâmiyet’e geçişi kanunenmümkün olmamıştır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde ihtida arzusunda olançocukların durumu arşiv kaynaklarına dayanılarak gösterilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın girişbölümünde İslâmiyet’e geçiş ve İslâmiyet’ten ayrılış ana hatlarıyla gösterilmiş olup ihtida veyairtidâd eden kişilerin durumu ele alınmıştır. Bölümün devamında ise kişilerin neden İslâm dininegeçme arzusunda oldukları tartışılmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde Osmanlı Devleti’nde bulûğyaşının tespiti ve bulûğ yaşına ermeyenlerin din değiştirme nedenleri ve yaşanan sorunlarincelenmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde ise Gayrimüslim çiftlerden birinin ihtida etmesi veçiftlerin boşanması sonrası evlilikten dünyaya gelen çocukların velayetinin kimde kalacağı vehangi dine mensup olacakları meselesi ve devletin bu konudaki tutumu gösterilmiştir. Sonbölümde ise ihtida sonrası ve başka bir Gayrimüslim mezhebe geçen çocukların nüfusa kaydımeselesi ele alınmıştır.

The Issue of Conversion of Children in the Ottoman State (1886-1914)

In the Ottoman State, whose borders reached three continents and had different ethnic and religious elements, conversion to Islam was a very common situation. In order to complete the conversion to Islam, which is mentioned as “İhtida”, there are some conditions including being mentally healthy, being at a certain age range and not making this decision under pressure. In cases where these basic conditions are not met, legally it was not possible converting to Islam. In this study, we tried to show the situation of the children, who desire to convert to Islam, in the last period of the Ottoman Empire, based on the archive sources. In the introduction, we describe the conversion to Islam and the “apostasy”, and the situation of the people who does “İhtida” and “İrtidad”. In the continuation of the chapter, we discussed the reasons of the desire to convert to Islam. In the first part of the study, we determined the age of puberty in the Ottoman Empire and we examined the reasons of changing religion for those who did not reach the age of puberty and the problems experienced by them. In the second part of the study, we described, in the case of only one of the parents of a non-Muslim couple converts to Islam and they divorce, who has the custody of the children and which religion they belong to, and the attitude of the state in this matter. In the final part of the study, we discussed the issue of the registration of children who switch to another non-Muslim sect after the conversion.

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA,) Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.): 756-56688, 2880-215975, 2996-224632, 3211 -240782.
Cevdet: Adliye (C.ADL.): 96-5087.
Dahiliye: Hukuk (DH.H): 63-3.
Mektubi Kalemi (DH.MKT): 148-97, 571 -68, 852-44, 956-45, 1389-76, 1640-12, 1679-14, 1680-1, 1793-112, 2485-36, 2502-132, 2566-77, 2601 -55, 2715-54.
Sicill-i Nüfus Tahrirat Kalemi (DH.SN.THR.): 28-6.
Şifre Kalemi (DH.ŞFR.): 299-11, 513-95.
Muamelat (DH.TMIK.M.): 111 -11, 222-2, 229-7.
Hariciye Nezareri: Mektubi Kalemi (HR.MKT.): 47-81, 61 -47, 107-44.
Tahrirat (HR.TH.): 291 -93.
Şura-yı Devlet (ŞD.): 1580-1.
Teftişat-ı Rumeli Evrakı: Kosova Evrakı (TFR.I.KV.): 64-6327.
Ahmedî, Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman, (Yay. Haz. H. N. Atsız), Ötüken, İstanbul, 2015.
Johannis Anagnostis, Selanik’in Son Zaptı Hakkında Bir Tarih, (Yay. Haz. Melek Delilbaşı), T.T.K., Ankara, 1989.
Kritovulos, İstanbul’un Fethi, (Yay. Haz. Muzaffer Gökman), Kitapçılık Ticaret, İstanbul, 1967.
Şükrullah, Behçet’t Tevârîh, (Yay. Haz. H. N. Atsız) Ötüken, İstanbul 2015.
AFYONCU, Erhan, “Sokullu Mehmed Paşa”, DİA., C.37, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2009.
AGOSTON, Gabor, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Çev. Kahraman Şakul), İş Kültür Yayınları, İstanbul, 2017.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslâm ve Osmanlı Hukûku Külliâtı Kamu Hukuku, C.1, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2011.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Tarih ve Hukûk Istılâhları Kâmûsu, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2018.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, Pax Ottoman Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Yönetimi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2008.
AKGÜNDÜZ, Said Nuri, Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukuku Uygulaması, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2017.
AYDIN, Mehmet Âkif, “Hukuk-ı Âile Kararnâmesi”, DİA., C.18, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 1998.
BELDİCEANU, Nicoara, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Örgütü”, Osmanlı İmaratorluğu Tarihi, C.I, (Yay. Yön. Robert Mantran), Say Yayınları, İstanbul, 1991.
BERKES, Niyazi, Türkiye İktisat Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2013.
BOZKURT, Gülnihal, Alman ve İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), T.T.K., Ankara 1996.
BROCKELMANN, Carl, İslâm Ulusları ve Devletleri Tarihi (Çev. Neşet Çağatay), T.T.K., Ankara, 2002.
CİN, Halil-Ahmet Akgündüz, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2017.
ÇETİN, Osman, Sicillere Göre Bursa’da İhtida Hareketleri ve Sosyal Sonuçları (1472-1909), T.T.K., Ankara, 1999.
DERİNGİL, Selim, 19. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde İhtida ve İrtidad, (Çev. Ayşen AnadolTaciser Ulaş Belge), İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
DÜZDAĞ, Ertuğrul, Kanunî Devri Şeyhülislâmı Ebussuud Efendi Fetvaları, Kapı Yayınları, İstanbul, 2012.
ERCAN, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler Kuruluştan Tanzimat’a Kadar, Sosyal Ekonomik ve Hukuki Durumları, Turhan Kitabevi, Ankara, 2001.
ERCAN, Yavuz, “Türkiye’de XV. ve XVI. Yüzyıllarda Gayrimüslimlerin Hukuki, İçtimai ve İktisadi Durumu”, Belleten, C.XLVII-S.188, T.T.K., Ankara, 1984.
ERYILMAZ, Bilal, Osmanlı Devletinde Gayrımüslim Teb’anın Yönetimi, Risale, İstanbul, 1990.
IŞIKLAR, İbrahim, “Türk Çocuklarının Bülûğ Yaşı Üzerine Araştırmalar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.7-S.4, Ankara, 1949.
İNALCIK, Halil, Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar, T.T.K., Ankara, 2007.
İNALCIK, Halil, Osmanlı Devlet, Kanun, Diplomasi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2013.
İNALCIK, Halil, Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Kronik, İstanbul, 2017.
İNALCIK, Halil, Osmanlı Tarihinde İslâmiyet ve Devlet, İş Kültür Yayınları, İstanbul, 2016.
İNCE, İrfan, “Ridde”, DİA., C.35, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2008.
KOCAOĞLU, Burak, Osmanlı Devleti’nde Cizye Vergisi, Berikan Yayınevi, Ankara, 2018.
KOÇ, Mustafa, “Gelişim Psikolojisi Açısından Ergenlik Dönemi ve Genel Özellikleri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.1 -S.17, Kayseri, 2004.
KÖSE, Ali, “İhtidâ”, DİA., C.21, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2000.
KÜÇÜK, Cevdet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi ve Tanzimat, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Ed. Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu), İş Kültür Yayınları, İstanbul, 2012.
LEWIS, Raphaela, Osmanlıda Gündelik Yaşam, (Çev. Adile Runa Orhunsoy), Alter Yayıncılık, Ankara, 2009.
ORTAYLI, İlber, Osmanlı’da Milletler ve Diplomasi, İş Kültür Yayınları, İstanbul, 2012.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Osmanlı Askerî Teşkilâtı”, Osmanlı Devleti Tarihi, C.1, IRICA, İstanbul, 1999.
ÖZKAYA, Yücel, 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1983.
ŞENTÜRK, Hüdai, Osmanlı Devleti’nde Bulgar Meselesi (1850-1875), T.T.K., Ankara, 1992.
TABAKOĞLU, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergah Yayınları, İstanbul, 1985.
ÜÇOK, Coşkun, Ahmet Mumcu-Gülnihal Bozkurt, Türk Hukuk Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
WITTEK, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuşu, (Çev. Fatmagül Berktay), Pencere Yayınları, İstanbul, 1995.
YILDIZ, Bilal, “Osmanlı’nın Son Dönemlerinde Denizli’de Yaşanan Bazı İhtida Örnekleri Üzerinde Bir Değerlendirme”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.1, Amasya, 2013.
YURTSEVEN, Yılmaz, “1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi ve Osmanlı Aile Hukukuna Getirdiği Yenilikler”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.11 -S.1 -2, Konya, 2003.