Mehmet KORKMAZ

Osmanlı Devleti’nde Modern Arşivcilik Uygulamaları: Bahriye Nezareti Arşiv Talimatnâmesi Işığında Arşivlik Malzemenin Muhafazası ve Erişime Hazır Hâle Getirilmesine Dair Bazı Tespitler

Kamu kurum ve kuruluşlarının gördükleri hizmetler sonucu oluşan ve saklanması tarihi,hukuki, idari ve çeşitli bakımlardan bir konuyu aydınlatmaya yarayan arşivlik malzemeninmuhafazası, tasnifi ve erişime hazır hâle getirilmesi arşivcilik faaliyeti olarak tanımlanır.Arşivlerin temel görevleri arasında yer alan uygulamalar esnasında doğal olarak birtakımaksaklıklar veya sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu sorunların ortadan kaldırılması amacıyla devlettarafından zaman zaman kanun, tüzük, yönetmelik ve talimatnameler yayınlanmıştır. Söz konusuyazılı metinler arşivciliğin teorik alt yapısının oluşturulmasında önemli işlev görmüşlerdir. Budurum arşivcilik mesleğinin, diğer mesleklerde de olduğu gibi kendine has birtakım aşamalardangeçerek gelişme göstermesini sağlamıştır. Bu makalede ele alınacak olan ve 1882 yılında BahriyeNezareti tarafından yayınlanan arşiv talimatnamesi de Türk arşivcilik tarihinin yazılı metinlerindenbiridir. Arşivcilik tarihine ışık tutan ve arşivcilik literatürüne katkı sağlayan bu talimatnamede,işlemi tamamlanan evrakın muhafazasına ve erişimine ilişkin arşiv memurlarının uyacaklarıkurallar detaylı olarak açıklanmıştır

Modern Archiving in the Ottoman Empire: An Instruction of the Navy Ministry on Storage of Archives and Making it Ready for Access

The storage, classification and accessibility of archival material, which is formed as a result of the services provided by public institutions and organizations, and which is used to illuminate a matter in terms of its historical, legal, administrative and various aspects, are defined as archival activity. Naturally, some malfunctions or problems arise during the applications that are among the main duties of the archives. Laws, regulations and directives were issued by the government from time to time in order to eliminate these problems. These written texts played an important role in the formation of theoretical infrastructure of archiving. This situation enabled the profession of archiving to progress through a number of stages, as in other professions. The archive instruction that will be discussed in this article and published by the Naval Ministry in 1882 is one of the written texts of Turkish archival history. In this instruction, which sheds light on the history of archiving and contributes to the archival literature, the rules to be followed by the archivists regarding the storage and access of the completed documents are explained in detail.

PDF

___

Cevdet Bahriye (C.BH): 79/3778.
Bahriye Nezareti (BN): Kutu / gömlek nu: 41/701; 249/7202; 408/15205; 554/21271.
Deniz Müsteşarlığı (DZM): Kutu / gömlek nu: 16/265.
Islahat Komisyonu: Defter / sayfa nu: 47/72.
Meclis-i Bahriye (MB.d.): Defter / sayfa nu: 125/54-56.
Mektubî Kalemi (MKT): Defter / sayfa nu: 335/61; 6788/5.
Mülga Bahriye Nezareti (MBN): Kutu / gömlek nu: 197/202-203; 1032/197.
Şura-yı Bahriye (ŞUB.d.): Defter / sayfa nu: 170/119; 380/232; 731/114.
Umumi Evrak: Kutu / gömlek nu: 27/40.
ALİKILIÇ, Dündar - Malik YILMAZ, “Bilgi Merkezi Olarak Taşra Arşivleri: Erzurum Örneği”, Osmanlı Coğrafyası Kültürel Arşiv Mirasının Yönetimi ve Tapu Arşivlerinin Rolü Uluslararası Kongresi (21 -23 Kasım 2012), Bildiriler, c. 2, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2013, s. 545- 550.
AREN, Tülin, Arşiv Problemleri ve Arşivcilik, T.C. Başbakanlık Basımevi, Ankara 1976.
AKYILDIZ, Ali, “Hazine-i Evrak’ın Kurulması ve İlk Tasnif Usûlleri (1846-1856)”, Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız Armağanı, TTK Basımevi, İstanbul 1985, s. 69-84.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, (Komisyon), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları Ankara 2010.
BİNARK, İsmet, Arşiv ve Arşivcilik Bilgileri, T.C. Başbakanlık Basımevi, Ankara 1980.
BİNARK, İsmet, “Arşivlerimizin Önem ve Değeri ve Osmanlı Devleti Döneminde Arşivlerimizin Islahı ile İlgili Olarak Yapılmış Çalışmalar”, Beşinci Milletlerarası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28 Eylül 1985), c. I, İstanbul 1986, s. 155-161.
Belgelerle Arşivcilik Tarihimiz (Osmanlı Dönemi), c. I, (Komisyon), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2000.
ÇETİN, Atilla, “Osmanlı Devlet Arşivi’nin Kuruluşu ve Tasnif Çalışmaları”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 21, (Aralık 1982), s. 96-126.
ÇETİN, Atilla, “Osmanlı Arşivlerinin Tarihçesi”, Osmanlı Arşivleri ve Osmanlı Araştırmaları Sempozyumu: Mayıs 1985, Türk-Arab İlişkileri İnceleme Vakfı Yayınları, İstanbul, (tarihsiz), s. 63-71.
ÇINAR, Ali Osman, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat’tan Sonra Kurulan Taşra Arşivleri”, I. Millî Arşiv Şurası (Tebliğler-Tartışmalar), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1998, s. 257-294.
ÇİÇEK, Niyazi - Rıfat GÜNALAN, “Osmanlı’da Tanzimat’tan Sonra Taşrada Arşiv Deposu Kurma Teşebbüsleri: Çorum Sancağı Örneği”, Yücel Dağlı Anısına, (Yayına Hazırlayan: Komisyon), Turkuaz Yayınları, İstanbul 2011, s. 134-151.
KARAKAŞ, H. Sakine-Fatih RUKANCI-Hakan ANAMERİÇ, Belge Yönetimi ve Arşiv Terimleri Sözlüğü, Başbakanlık Basımevi, Ankara 2009.
KESKİN, İshak, “Miras mı Özgünlük mü? Osmanlı Arşivciliğinin Teorik Temellerine Dair Bir Değerlendirme”, CIEPO Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Araştırmaları Uluslararası Komitesi XVII. Sempozyumu Bildirileri, Trabzon: 18-23 Eylül 2006, Yayına Hazırlayanlar: Kemal İnan-Yücel Dursun, Karadeniz Teknik Üniversitesi Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Trabzon 2011, s. 115-126.
KORKMAZ, Mehmet, “Yakınçağ Tarih Araştırmalarında Deniz Tarihi (Bahriye) Arşivi’nin Önemi", 2. Uluslararası Osmanlı Coğrafyası Arşiv Kongresi, Bildiriler, c. II, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2019, s. 751 -768.
RUKANCI, Fatih, “Osmanlı Devleti’nde Arşivcilik Çalışmaları”, Türk Kütüphaneciliği, 22, 4 (2008), s. 414-434.
ŞEHSUVAROĞLU, Haluk Y., “Arşiv Meseleleri ve Bahriye İşlerimiz”, Deniz Mecmuası, 1 Nisan 1942, Cilt 6, Sayı 364, s. 85-91.
ŞEHSUVAROĞLU, Halûk Y., “Deniz Müzesi ve Arşivi”, Bilgi, Cilt: X, Sayı: 115, Ekim 1956, s. 23-24.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, TTK Yayınları, Ankara 1948.
Bahriye Salnâmesi, on beşinci def’a, Matbaa-i Bahriye, 1322.
Bahriye Salnâmesi, on yedinci def’a, Matbaa-i Bahriye, 1326.
Salnâme-i Bahrî, birinci def’a, Matbaa-i Bahriye, 1307.
Salnâme-i Bahrî, altıncı def’a, Bahriye Matbaası, 1313.
Salnâme-i Bahrî, onuncu def’a, Bahriye Matbaası, 1317.