Türk Demokrasi Tarihinde Olağan Dışı Sürece Bir Örnek: Birinci Nihat Erim Hükümeti’nin Kuruluşu

İkinci Dünya Savaşı'nda demokratik devletlerin elde etmiş oldukları başarı, Türkiye üzerinde etkili olmuş ve 1945 yılında ikinci bir siyasi partinin kurulması sağlanmıştır. Böylece, Türkiye'de çok partili siyasal hayat resmen ve fiilen başlamıştır. 1946 yılında kurulan Demokrat Parti (DP), 1950 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) karşısında büyük bir başarı elde ederek tek başına iktidara gelmiştir. 10 yıl tek başına iktidarda kalan Demokrat Parti, 27 Mayıs 1960 tarihli askeri darbe ile yönetimden uzaklaştırılmıştır. 1961 seçimlerinden sonra Türkiye için koalisyonlu yıllar başlamış, bu durum 1965 yılına kadar devam etmiştir. 1965 seçimlerinde tek başına iktidara gelen Adalet Partisi ise, 12 Mart 1971 Muhtırasına kadar iktidarda kalmıştır. 27 Mayıs'tan sonra 12 Mart Muhtırası, Türk demokrasisine vurulan ikinci darbe niteliğindedir. Çünkü seçimle iktidara gelen Demirel Hükümeti, istifa etmek zorunda kalmıştır. Bu arada partisinden istifa eden CHP Kocaeli Milletvekili Nihat Erim, başbakan olarak atanmıştır. Nihat Erim, çoğunluğu Meclis dışından olmak üzere parti üyelerinin de içinde bulunduğu yeni bir hükümet kurmuştur. 12 Mart Muhtırasında öngörülen reformların gerçekleştirilmesi amacıyla kurulan Erim Hükümeti, Meclis'ten güvenoyu alarak faaliyetlerine başlamıştır. Muhtıranın gölgesinde kurulan bu hükümet, zorunlu görülen icraatları yapma gayreti içerisinde olmuştur. Bu makalede, demokrasinin çıkmaza girdiği bir süreçte I. Nihat Erim Hükümeti'nin kuruluşu değerlendirilmiştir

An Example to the Extraordinary Process in Turkish Democracy History: Foundation of the First Nihat Erim Government

The success of the democratic states in the Second World War had affected Turkey and resulted in the formation of a second political party. Therefore, the multi-party system has started officially and practically in Turkey. In the 1950 elections, the Democrat Party (DP), which was established in 1946, has gained a huge success against Republican People’s Party (RPP) and came the power alone. The Democrat Party had stayed in power alone for 10 years and had been driven away from administration with a coup d’état dated 27 May 1960. After the 1961 elections, the coalition government years for Turkey had started and this situation had continued until the year of 1965. The Justice Party, which came to power alone in 1965 elections, stayed in power until 12 March 1971 Memorandum. After the 27th May coup, 12th March Memorandum is like a second strike to the Turkish democracy. Because Demirel Government, which came to power via elections, had to resign. Meanwhile, RPP Koceali Deputy Nihat Erim had been assigned as Prime Minister. Nihat Erim had formed a new government consisting of members mostly outside of the National Assembly including the party members. The Erim Government, which was formed to realize the foreseen reforms in 12th March Memorandum, had started its activities by receiving vote of confidence from the Turkish Grand National Assembly. This government formed under the shadow of the Memorandum was on the prowl of the practices that were seen compulsory. In this article, First Nihat Erim Government is evaluated during the process when the democracy reaches deadlock

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Dosya: P, Fon Kodu: 030.01 Yer No: 128.829.7.
Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi (CSTD), 23 Mart 1971, Birinci Dönem, Elli dördüncü Birleşim, Cilt: 64.
CSTD, 30 Mart 1971, Birinci Dönem, Elli altıncı Birleşim, Cilt: 64.
CSTD, 2 Nisan 1971, Birinci Dönem, Elli yedinci Birleşim, Cilt: 64.
CSTD, 6 Nisan 1971, Birinci Dönem, Elli sekizinci Birleşim, Cilt: 64.
Millet Meclisi Tutanak Dergisi (MMTD), 22 Mart 1971, Üçüncü Dönem, 75. Birleşim, Cilt:12.
MMTD, 26 Mart 1971, Üçüncü Dönem, 78. Birleşim, Cilt: 12.
MMTD, 2 Nisan 1971, Üçüncü Dönem, 80. Birleşim, Cilt: 12.
MMTD, 5 Nisan 1971, Üçüncü Dönem, 81. Birleşim, Cilt: 12.
MMTD, 7 Nisan 1971, Üçüncü Dönem, 82. Birleşim, Cilt: 12.
Resmi Gazete, 17 Kasım 1961, Sayı: 10960.
Resmi Gazete, 13 Mart 1971, Sayı: 13777.
ABADAN, Nermin, Anayasa Hukuku ve Siyasi Bilimler Açısından 1965 Seçimlerinin
Tahlili, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Sevinç Matbaası, Ankara 1966.
ADALET PARTİSİ, Oniki Mart ve Sonrası, Cilt: 1, AP Genel Merkez Yayınları No: 41, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1971.
AHMAD, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Türkçeleştiren: Ahmet Fethi, 4. Baskı, Hil Yayınları, İstanbul 2010.
ARCAYÜREK, Cüneyt, Çankaya (1923-1980), Cilt 1, Yeni Gün Yayıncılık Cumhuriyet Kitapları, İstanbul 2010.
BİLGİÇ, Sadettin, Türkiye’de Seçimler ve Seçim Kanunları, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1995.
BOZBEYLİ, Ferruh, Yalnız Demokrat, Hazırlayanlar: İhsan Dağı- Fatih Uğur, Timaş Yayınları, İstanbul 2009.
CUMHURİYET HALK PARTİSİ, CHP XX. Kurultayı Parti Meclisi Raporu (3 Temmuz 1970),Ulus Basımevi, Ankara 1970.
ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1950- 1995), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 1996.
DEMİREL, Süleyman, 1971 Buhranı ve Aydınlığa Doğru, Doğuş Matbaası, Ankara 1973.
DEMİREL, Tanel, Adalet Partisi (İdeoloji ve Politika), İletişim Yayınları, İstanbul 2004,
DEMOKRATİK PARTİ, 72’ler Hareketi ve Demokratik Parti, Demokratik Parti Yayınları, Ankara 1971.
DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ, 1950- 1965 Milletvekili ve 1961, 1964 Cumhuriyet Senatosu Üye Seçimleri Sonuçları, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayını No: 513, Ankara 1966.
GEVGİLİLİ, Ali, Yükseliş ve Düşüş, Bağlam Yayınları, İstanbul 1987. , Türkiye’de 1971 Rejimi, Milliyet Yayınları, İstanbul 1973.
İŞMEN, Fatma Hikmet, Parlamentoda 9 Yıl, Çark Matbaası, Ankara 1976.
KOÇAŞ, Sadi, 12 Mart Anıları, Tomurcuk Matbaası, İstanbul 1978.
TOKER, Metin, Solda ve Sağda Vuruşanlar, Akis Yayınları, Ankara 1971.
YETKİN, Çetin, Türkiye’de Askeri Darbeler ve Amerika, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Antalya 2010.
AYDEMİR, Şevket Süreyya, “En Büyük Tehlike: Zayıf Hükümet!”, Cumhuriyet Gazetesi, 22 Mart 1971, s. 2- 2.
NADİ, Nadir, “Güç Görev”, Cumhuriyet Gazetesi, 28 Mart 1971, s. 1- 1.
ÖZDEMİR, Hikmet, “Siyasi Tarih (1960- 1980)”, Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908- 1980, Yayın Yönetmeni: Sina Akşin, Cem Yayınevi, İstanbul 2011, s. 227- 292.
SELÇUK, İlhan, “İlk şart…”, Cumhuriyet Gazetesi, 30 Mart 1971, s. 2- 2.
Cumhuriyet Gazetesi, 16 Ekim 1961.
Cumhuriyet Gazetesi, 17 Mart 1971.
Cumhuriyet Gazetesi, 18 Mart 1971.
Cumhuriyet Gazetesi, 20 Mart 1971.
Cumhuriyet Gazetesi, 21 Mart 1971.
Cumhuriyet Gazetesi, 22 Mart 1971.
Cumhuriyet Gazetesi, 23 Mart 1971.
Cumhuriyet Gazetesi, 24 Mart 1971.
Cumhuriyet Gazetesi, 27 Mart 1971.
Cumhuriyet Gazetesi, 28 Mart 1971.
Cumhuriyet Gazetesi, 29 Mart 1971.
Cumhuriyet Gazetesi, 3 Nisan 1971.
Cumhuriyet Gazetesi, 4 Nisan 1971.
Hürriyet Gazetesi, 15 Ekim 1969.
Hürriyet Gazetesi, 17 Mart 1971.
Hürriyet Gazetesi, 20 Mart 1971.
Hürriyet Gazetesi, 22 Mart 1971.
Hürriyet Gazetesi, 27 Mart 1971.
Hürriyet Gazetesi, 28 Mart 1971.
Hürriyet Gazetesi, 29 Mart 1971.
Hürriyet Gazetesi, 3 Nisan 1971.
Hürriyet Gazetesi, 4 Nisan 1971.
New York Times, Mar 17, 1971.
New York Times, Mar 20, 1971.
New York Times, Mar 21, 1971.
Son Havadis Gazetesi, 14 Ekim 1969.
Son Havadis Gazetesi, 15 Ekim 1969.
Son Havadis Gazetesi, 17 Mart 1971.
The Times, Mar 20, 1971.
https://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/HB33.htm (Erişim Tarihi: 16 Mayıs 2017).