Milli Mücadele Döneminde Hüsrev Gerede’nin Yürüttüğü Faaliyetler

Milli Mücadele Döneminde iç isyanların bastırılmasında önemli rol oynayan Hüsrev Gerede, 1884 yılında Edirne'de doğmuştur. Harp Okulu'nu ve Harp Akademisi'ni bitirdikten sonra Balkan Savaşlarına katılmış, I. Dünya Savaşı'nda Doğu Cephesi'nde görev yapmıştır. Mustafa Kemal Paşa ile birlikte 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkarak Milli Mücadele'yi başlatan heyet arasında yer almış, Erzurum ve Sivas Kongrelerine katılmış, Heyet-i Temsiliye'nin Başkâtipliğini yapmıştır. Osmanlı Mebusan Meclisi'nin son döneminde Trabzon Milletvekili seçilmiş, Meclis'in feshi üzerine Ankara'ya gelerek TBMM'ye katılmıştır Hüsrev Bey, Milli Mücadele Döneminde Bolu ve çevresinde baş gösteren isyanı önlemek üzere TBMM tarafından Heyet-i Nasiha başkanı olarak görevlendirilmiştir. Ancak Gerede'de heyette bulunan milletvekilleriyle birlikte asilerin eline esir düşmüş, iki aya yakın bir süre Düzce'de tutuklu kalmıştır. Bu süre içerisinde Ankara Hükümeti ve asiler arasında bir uzlaşmanın sağlanmasına ve isyanın bitirilmesine çaba sarf etmiştir. Bu çabalarından dolayı Soyadı Kanunu çıktıktan sonra Atatürk tarafından Hüsrev Bey'e Gerede soyadı verilmiştir. Hüsrev Gerede Cumhuriyet döneminde, Budapeşte, Sofya, Tahran, Tokyo, Berlin ve Rio de Janeiro Büyükelçiliklerinde bulunmuş, 1934-1936 yılları arasında Urfa, 1942-1947 yıllarında Sivas milletvekilliği yapmış, İran, Japonya ve Almanya üzerine kitaplar ile Atatürk hakkında anılarını kaleme almıştır. Bu çalışma, Milli Mücadele ve Cumhuriyet tarihinin önemli isimlerinden birisi olan Hüsrev Gerede'nin askeri, siyasi ve diplomasi alanında yürüttüğü faaliyetlerini kapsamaktadır. Araştırma, döneme ilişkin arşiv kaynakları, gazete ve dergiler, tetkik eserler, makaleler, tezler ve anılara dayanmaktadır.

Activities Led by Hüsev Gerede During National Struggle Period

Hüsrev Gerede who played a crucial role in suppressing the domestic rebellions during the War of Independence was born in Edirne in 1884. He participated in Balkan Wars after completing Military College and Military Academy and served in the Eastern Front during World War I. He went to Samsun with Mustafa Kemal Pasha on 19th May 1919 and took part in the committee that started the National Struggle, participated in Erzurum and Sivas Congresses and acted as the First Secretary of the Representative Committee, was elected as Trabzon Deputy in the last period of the Ottoman Assembly of Deputies and joined Grand National Assembly of Turkey in Ankara following the abolishment of the Assembly. Hüsrev Bey was assigned by Grand National Assembly of Turkey as the head of the Council of Advice to prevent the rebellions that surfaced in Bolu and its vicinity during the period of National Struggle. However, he was taken captive by the rebels along with the deputies in Gerede Committee and was imprisoned in Düzce about two months. During this period, he strived for reconciliation between Ankara Government and rebels and termination of the rebellion. Due to these efforts, he was given the surname “Gerede” following the adoption of the Surname Law of the Republic of Turkey. During the Republican period, Hüsrev Gerede was assigned to be ambassador to Budapest, Sofia, Teheran, Tokyo, Berlin and Rio de Junior, served as Urfa and Sivas Deputy between 1934-1936 and 1942-1947 and wrote books on Irani Japan and Germany and his memoirs about Atatürk. Current study is comprised of military, political and diplomatic activities led by Hüsrev Gerede, one of the most significant names in the War of Independence and The Republican Period. The research is based on archived documents of the period, newspapers and journals, investigated works, articles, theses and memoirs

PDF

___

ATASE: ATAZB:, K.27, G.40, B.40-1.
TBMM Arşivi Şahsi Dosya No:414.
TC Millî Savunma Bakanlığı Arşivi: “Kurmay Yarbay Hüsrev Gerede’nin, Şahsi Askeri Safahat Belgesi”
Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi
TBMM Zabıt Cerideleri
TBMM, G.C.Z.
Derdli, 31 Mayıs 1336, No. 10, s. 2
Hakimiyet-i Milliye
Hürriyet
Düstur
ADIVAR, Halide Edip, Türk’ün Ateşle İmtihanı, İstanbul 1983. Akın, Veysi, Bir Devrin Cemiyet Adamı Doktor Fuat Umay, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2000.
ALDAN, Mehmet, Ulusal Kurtuluşumuzda Atatürk Yolunda Yöneticiler, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2001.
APAK, Rahmi, Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, İstanbul 1942.
ATATÜRK, Kemal, Nutuk (1919-1927), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2004.
AYBARS, Ergün, İstiklal Mahkemeleri, Bilgi yayınevi, Ankara 1975.
BARDAKÇI, Murat, “İşte, 19 Mayıs Gerçeği: Bandırma Vapuru’nda Tam Kırksekiz Kişi Vardı”, Hürriyet Gazetesi, 22 Mayıs 2005.
BARDAKÇI, Murat, Şahbaba, Osmanoğullarının Son Hükümdarı VI Mehmed Vahideddin’in Hayatı, Hatıraları Ve Özel Mektupları, Pan Yayıncılık, İstanbul 1999.
BELEN, Fahri, Türk Kurtuluş Savaşı, Ankara, 1983.
BİRGÖREN, Hamdi, Mehmed Zekai’nin Kaleminden İsyan Günlerinde Bolu, Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi, Bolu 2009.
BORAK, Sadi, Atatürk Gizli Oturumlardaki Konuşmaları, Kaynak Yayınları, İstanbul 1997.
CEBESOY, Ali Fuat, Millî Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953.
ÇAĞLAR, Günay, Hüsrev Bey Heyet-i Nasihası (Nisan Haziran 1920), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1997, s. 59.
ÇELEBİ, Mevlüt, Heyet-i Nasiha Anadolu ve Rumeli Nasihat Heyetleri, Akademi Kitabevi, İzmir 1992.
ÇOKER, Fahri, Türk Parlamento Tarihi, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara 1994.
ERTAN, Temuçin Faik, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Siyasal Kitabevi Ankara 2001.
ERTUNA, Hamdi, Türk İstiklal Harbi VI (İstiklâl Harbinde Ayaklanmalar), Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları, Ankara 1974.
ESENGİN, Kenan, Milli Mücadele’de İç Ayaklanmalar, Ağrı Yayınları, İstanbul 1975.
EVCİN, Erol, Birinci Dünya Savaşı’ndan Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşuna Bolu ve Çevresi Olaylar ve İz Bırakanlar, Atatürk Kültür, Dil Ve Yüksek Kurumu, Tarih Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2013.
GEREDE, Hüsrev, Bolu İsyanı, (Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Kütüphanesi, No: 21 /3001-3005,) s. 2-3.
GEREDE, Hüsrev, Mübarek Ertuğrul Şehitlerimiz ve Muhteşem Anıtları, TC MMV Deniz Kuvvetleri, Kumandanlığı Yayınları, İstanbul 1956.
GEREDE, Hüsrev, Siyasi Hatıralarım I, İran Ağustos 1930-Haziran 1934, Vakit Basımevi, İstanbul 1952. Hüsrev Gerede’nin Anıları, Kurtuluş Savaşı, Atatürk ve Devrimler, Hazırlayan Sami Önal, Literatür Yayınları, İstanbul 2003.
KARABEKİR, Kazım, İstiklâl Harbimiz, C.1, Emre Yayınları, İstanbul 1967, s.648-649.
KOBAL, Yunus, “Milli Mücadelede İç Ayaklanmalar”, Türkler Ansiklopedisi, C.16, Ankara 2002, ss. 81-82.
KOLOĞLU, Orhan, Türk Basını, Kuvâ-yı Milliyeden Günümüze, Ankara, 1993.
KONRAPA, Zekai, Bolu Tarihi, Bolu Vilayet Matbaası, Bolu 1960.
KONUKÇU, Enver, “Bolu Bölgesine Ait Millî Mücadele Kronolojisi”, Atatürk Devrimleri Enstitüsü Dergisi, S.1/1, Temmuz 1978, ss. 28-29.
KONUKÇU, Enver, “Mondros’tan Cumhuriyet’e (1918-1923)”, Bolu İl Yıllığı, Bolu 1998, s. 98-105.
KÖKSAL, Osman Geride Kalmış Bir Kuva-yı Milliyeci: Kaymakam Bayatlı Arif Bey ve Karakeçili Müfrezesi, History Studies Dergisi, Volume 2/2 2010. ss.470-492.
NADİ, Yunus, Kurtuluş Savaşı Anıları, İstanbul 1978.
ÖZKÖK, Rüknü, Millî Mücadele Başlarken Düzce-Bolu İsyanları, Ankara 1971.
SARIBAY, Selim, (Haz. Mehmet Tunçkol), İstiklal Savaşı’nda Mudurnu Bolu Düzce, Mudurnulular Derneği, Yayınları, Ankara 2015.
SELEK, Sabahattin, Anadolu İhtilali, Örgün Yayınları, İstanbul 1981.
SOFUOĞLU, Adnan, Kuva-yi Milliye Dönemi’nde Kuzeybatı Anadolu (1919-1921), Genelkurmay Basımevi, Ankara 1994.
TEVETOĞLU, Fethi, Atatürk'le Samsun’a Çıkanlar, Ankara 1987.
TURGUT, Hulusi – CEBECİ, Sırrı Yüksel, İkinci Dünya Savaşı Sırasında Türkiye’nin Berlin Büyükelçisi, Hüsrev Gerede’nin Anıları, Sığınakta Kaleme Alınan Belgesel Harb İçinde Almanya, ABC Yayınları, İstanbul 1994.
Türk İstiklal Harbi, “İç Ayaklanmalar, 1919-1922”, Genelkurmay Yayını, C. 6, Ankara 1974, s. 92.