Amerikan Belgelerine Göre Eisenhower Dönemi’nin İlk Yıllarında ABD’nin Türkiye Politikası(1953-1955)

II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından oluşan yeni düzende Sovyet Rusya'nın Türkiye'ye karşı takınmış olduğu saldırgan tutum, Ankara'yı Moskova'ya karşı denge unsuru olabilecek bir güç aramaya itmiştir. İngiltere'nin savaş sonrası eski gücünü yitirmesi, ABD'nin devreye girmesine neden olmuş ve Türkiye de bu yeni durumda Sovyet tehdidine karşı Washington yönetiminden destek arama yoluna girmiştir. ABD ve Türkiye'nin izlediği dış politikanın uyuşması onları birbirlerine yakınlaştırmış, önce Truman Doktrini daha sonra da Türkiye'nin NATO'nun üyesi hâline gelmesi, bu durumu daha da güçlendirmiştir. Fakat ikili ilişkilerin genel manada iyi gitmesine rağmen, 1953 yılı itibariyle aralarındaki konulara göstermiş oldukları bazı farklı yaklaşımlar, iki ülke ilişkileri arasında bir soğukluk oluşmasına neden olmuştur. ABD'nin Türkiye'den talep ettiği askeri üslere ve tesislere Ankara olumlu cevap vermesine rağmen, Türk hükümeti özellikle ekonomik yardım noktasında ABD'den istediği desteği tam olarak görememiştir. Bazı durumlarda, Washington yönetiminin Türk yöneticilerin isteklerine yaklaşımı, sıkı ilişki içinde olan iki müttefikten çok herhangi bir devlete karşı aldığı tavır gibi olmuştur. ABD'nin bu tutumu, Türkiye'de bulunan ABD Büyükelçilerinin de gözünden kaçmamış, zaman zaman Washington'u Türkiye'ye karşı olan yaklaşımları nedeniyle uyarma ihtiyacı hissetmişlerdir. Bu çalışma Eisenhower iktidarının ilk yılları olan 1953-1955 tarihleri arasındaki Türk-Amerikan ilişkilerinin genel bir tahlilini yapmaktadır

U.S. Policy towards Turkey in the First Years of Eisenhower Period (1953-1955) According to the American Diplomatic Documents

After the Second World War, the Soviet Russia’s foreign policy towards Turkey forced Ankara to seek new allies for the protection from the Soviet territorial claims. After the war had ended, Britain did not have enough power to resist alone against the Soviet danger which led U.S. to take a leading role against the Soviet Russia. After that, Turkey started to seek the American support against the Russian threat. As a result of pursuing similar policies against the communism, two countries’ relations improved steadily. First, Truman Doctrine and then Turkey’s NATO membership established a strong relation between Washington and Ankara. However, both sides’ different approaches to some issues, particularly economic one, between them led to worsening their relationship slowly by 1953. Although there was no fundamental change in their policy against the Soviet danger, the American approach towards the Turkish economic problems started to cause a disappointment on the Turkish government. Turkey had accepted all American requests on opening new military bases in Turkey to help its ally U.S. In return, the Turkish government expected that the United States would increase the amount of economic aid to Turkey. However, the Turkish economic aid request from U.S. was not found acceptable many times by the American officials, which led to frustration on the Turkish side. In this sense, this study examines Turk-American relations between 1953-1955

PDF

___

Soviet Union, Eastern Mediterranean, Volume XXIV, 1955-1957, United States Relations with Turkey: Questions of Economic and Military Assistance: Editorial Note, document no: 316. Editorial Note, document no: 317. Telegram from the Embassy in Turkey to the Department of State, no. 323. Memorandum of a Conversation, Department of State, Washington, no. 326. Editorial Note, no. 346.
Eastern Europe; Soviet Union; Eastern Mediterranean: Volume VIII, 1952-1954 United States Relations with Turkey: United States Economic and Military Assistance; Visits of United States Officials to Turkey and Turkish Officials to the United States:
The Ambassador in Turkey (McGhee) to the Department of State, no. 472.
Memorandum of Conversation, by the Ambassador in Turkey, no. 473.
Memorandum of Conversation, by the Ambassador in Turkey, no. 475.
The Ambassador in Turkey (McGhee) to the Department of State, no. 479.
The Ambassador in Turkey (McGhee) to the Department of State, no. 480.
Memorandum by the Secretary of State to the President, no. 481.
The Ambassador in Turkey (Warren) to the Department of State, no. 482.
Editorial Note, no. 485.
Memorandum by the President to the Secretary of State, no. 486.
Memorandum of Conversation, by the Deputy Assistant Secretary of State for Near Eastern, South Asian, and African Affairs (Jernegan), no. 487.
Memorandum of Conversation, by the Assistant Secretary of State for Near Eastern, South Asian, and African Affairs (Byroade), no. 488.
The Secretary of State to the Embassy in Turkey, no. 489. Memorandum of Conversation, Prepared in the Bureau of Near Eastern, South Asian, and African Affairs, no. 490.
AKMAN, Halil- ZEYREK, Suat, “John Foster Dulles’in Ortadoğu Gezisi, Temaslar ve Tepkiler (11-28 Mayıs 1953)”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, II/2, 2013, s. 259- 288.
ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, Timaş Yayınları, İstanbul, 2015.
ARMAOĞLU, Fahir, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri (Açıklamalı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
BAĞCI, Hüseyin, Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, 4. basım, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 2014.
ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, 5. Baskı, İmge Kitapevi, Ankara.
ERHAN, Çağrı, “ABD ve NATO’yla İlişkiler”, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar 1918-1980, Ed. Baskın Oran, C. I, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
ERHAN, Çağrı, Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, 2. baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 2015.
GÖNLÜBOL, Mehmet ve diğerleri, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), 10. basım, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2014.
HALE, William, Türk Dış Politikası 1774-2000, Çev: Petek Demir, Mozaik Yayınları, İstanbul, 2003.
HARRIS, George S., “Turk-American Relations Since the Truman Doctrine”, TurkishAmerican Relations Past, Present and Future, Ed. Mustafa Aydın ve Çağrı Erhan, Routledge, London, 2004.
KARPAT, Kemal H., Türk Dış Politikası Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2015.
KURAT, Akdes Nimet, Türk-Amerikan Münasebetlerine Kısa Bir Bakış (1800-1959), Doğuş Matbaası, Ankara, 1959.
McGHEE, George C., “Turkey Joins the West”, Foreign Affairs, Vol. 32, No. 4, (July, 1954).
SANDER, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, Ankara: İmge Kitapevi, 1994.
SANDER, Oral, Türk-Amerikan İlişkileri 1947-1964, İmge Kitapevi, Ankara, 2016.
SANDER, Oral, Türkiye’nin Dış Politikası, Der: Melek Fırat, İmge Kitapevi, Ankara, 2013.
SÖNMEZOĞLU, Faruk, (2006). II. Dünya Savaşı'ndan Günümüze Türk Dış Politikası, Der Yayınları, İstanbul, 1996.
SEYDİ, Süleyman, “Soğuk Savaş Dönemi Türk Dış Politikası”, Yakın Dönem Türk Politik Tarihi, Ed. Süleyman İnan-Ercan Haytoğlu, Anı Yayıncılık, Ankara, 2006.
The Cold War after Stalin's Death, ed. Klaus Larres and Kenneth Osgood, Rowman & Littlefield Publishers, Maryland, 2016.
USLU, Nasuh, “1947'den Günümüze Türk-Amerikan ilişkilerinin Genel Portresi”, Avrasya Dosyası, 6 (2), (Yaz 2000).