Seyahatnamelerin ışığında ondokuzuncu yüzyılda merv şehri

Bu çalışma kapsamında Ondokuzuncu yüzyıl boyunca belli misyonlar doğrultusunda Merv’e gelen veya şehirden söz eden Edmund O’Donovan Valentine Baker, Henri de Couliboeuf de Blocqueville, Arminius Vambery, Elkan Adler, Eugene Schuyler, Alexander Burnes, İ. A. MacGahan, Olufsen ve Muhammed Zahir Bigi gibi seyyahların eserleri incelenmiştir. Bu çerçevede Merv şehrinin tarihi hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra seyahatnamelerin ışığında şehrin iklim ve bitki örtüsü, demografik yapısı, yönetim anlayışı, sulama sistemleri ve tarımı, dini ve ticari hayatı üzerinde durulmuştur. Tarihi M.Ö. 2000’li yıllara kadar giden şehir, Selçuklular zamanında en parlak dönemini yaşamış daha sonra bu durumunu koruyamamıştır. Ondokuzuncu yüzyılda girift sulama sistemine sahip tarımsal yönden önemli bir yerleşim yeri olan şehirde Türkmenler, Yahudiler ve İranlılar gibi farklı etnik kökene sahip insanlar yaşamıştır.

Merv in the nineteenth century in light of travel books

This study examines the traveler books of Edmund O’Donovan Valentine Baker, Henri de Couliboeuf de Blocqueville, Arminius Vambery, Elkan Adler, Eugene Schuyler, Alexander Burnes, I. A. MacGahan, Olufsen and Muhammed Zahir Bigi, who had visited Marv or mentioned about the city in the nineteenth century. After giving general information about the history of the city, the article summarizes the climate and flora of the city, as well as its demographic and administrative structure, agriculture and irrigation systems, religious and commercial life according to the travel books. The history of Merv goes back to 2000 B.C. and it had its most prominent period during the reign of Seljuk Empire after its prominence gradually declined. In the nineteenth century Merv had a complex irrigation system with a significant agricultural potential that helped to host diverse ethnic groups such as Turkmens, Jews and Persians.

PDF

___

ADLER Elkan Nathan, Jews in Many Lands, Philadephia: The Jewish Publication Society of America, 1905.
AKA İsmail, Timurlular, Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
ALPARGU Mehmet, “Türkistan Hanlıkları”, Türkler, C.8, ss. 557-605 Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
ALLWORTH Edward, Central Asia: 130 years of Russian Dominance A Historical Overview, London: Duke University Press, 1994.
ANNANEFESOV Murat, “Şahıs Aile Mülk: Ondokuzuncu Yüzyılda Sosyal Ve Ekonomik Hayat”, Türkmenistan’da Toplum ve Kültür, çev: Büşra Ersanlı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998, 21-34.
ARIK Durmuş, Buhara Yahudileri, Ankara: Berikan Yayınevi, 2011.
ATALAY İbrahim, “Türk Dünyasının Coğrafyası”, Türkler, C.1, ss. 242-259, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
AYNAKULIEVA Gülnisa, “Fergana’da Yerleşim Yerleri”, Türkler, C.5, ss. 377-387, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
BACON Elizabeth E., Esir Orta Asya, Çev: Tansu Say, İstanbul: Tercüman 1001 Eser, Tarihsiz.
BAKER Valentine, Clouds in the East: Travels and Adventure on the Perso-Turkoman Frontier, London: Chatto and Windus, Piccadlly, 1876.
BARTHOLD V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Çev: Hakkı Dursun Yıldız, Kervan Yayınları, İstanbul 1981.
BARTHOLD V.V., Orta Asya Tarih ve Uygarlık, İstanbul:Selenge Yayınları, 2010
BİGİ Muhammed Zâhir, Mâverâünnehir’e Seyahat, Çev: Ahmet Kanlıdere, İstanbul: Kitabevi, 2005.
BREGEL Yuri ,“Bigar, Bigari”, EIr, C.4, ss. 249-251.
BLOCQUEVILLE Henri de Coulboeuf de, Türkmenler Arasında, Çev: Rıza Akdemir, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1986.
CAN Yılmaz, “Anadolu Öncesi Türk Kenti”, Türkler, C.3, ss. 150-160 Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
CURZON George N., Russia in Central Asia in 1889 and the Anglo-Russian Question, London: Frank Cass & Co. Ltd, 1967.
CÜVEYNÎ Alâeddin Ata Melik b. Muhammed, Tarih-i Cihan Güşa, Çev: Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1988.
ÇELİK Muhammed Bilal, 1800-1865 Yılları Arasında Buhara Emirliği, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya, 2009.
ESİN Emel, “Merv”, Türk Ansiklopedisi, C. XXIV, ss. 18-21, Ankara: Milli Eğitim Basım Evi, 1976.
FAZLULLAH Reşîdü’d-dîn, Selçuklu Devleti= Cam’üt-Tevarih, Çev: Erkan Göksu, H.Hüseyin Güneş, İstanbul: Selenge Yayınları, 2010.
KÖYMEN Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
KUTAY Cemal, Sahte Derviş, İstanbul: Sile Matbaası, 1970.
MACGAHAN İ A. Hive Seyahatnamesi ve Tarihi Musavver, Çev; Kolağası Ahmed, İzmir: Akademi Kitabevi, 1995.
MEMİŞ Ekrem, Türk Kültür Tarihi, Konya: Çizgi Kitabevi, 2003.
MERÇİL Erdoğan & Ali Sevim, Selçuklu Devletleri Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
MEYENDORF Baron, “A Journey from Orenburg to Bokhara in the Year 1820”, The Great Game: Britain and Russia in Central Asia, C.V, Kısım: II, London: Routledge, 2004.
O’DONOVAN Edmond, The Merv Oasis, C. II., London: Smith, Elder, & Co., Waterloo Place, 1882.
OLUFSEN O., The Emir of Bokhara and His Country, London: William Heinemann, 1911.
ÖNGÜL Ali, Selçuklular Tarihi, Manisa: Emek Matbaası, 2007.
ÖZGÜDENLİ Osman Gazi, “Merv”, İslam Ansiklopedisi, C.29, ss. 221-223 Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
PİYADEOĞLU Cihan, Büyük Selçuklular Döneminde Horasan (1040-1157), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2008.
ROUX Jean-Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, Çev: Aykut Kazancıgil- Ayşe Bereket, İstanbul: Kabalcı Yayın Evi, 2001.
ROUX Jean-Paul, Orta Asya, Çev: Lale Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayın Evi, 2006.
SALMAN Hüseyin, “XIII-XV. Asırlar Arasında Orta Asya’da Yetişen Meyveler ve Ekonomik Değerleri”, Meyve Kitabı, İstanbul: Kitabevi, 2006, 505-516.
SARAY Mehmet, Rus İşgali Devrinde Osmanlı Devleti İle Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasi Münasebetler (1775-1875), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
SARAY Mehmet, The Turkmens in the Age of Imperialism, Ankara: Turkish Historical Society Printing House, 1989.
SAYAN Yüksel, “Merv”, İslam Ansiklopedisi, C.29, ss. 223-225 Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
SCHUYLER Eugene, Türkistan: Batı Türkistan, Hokand, Buhara ve Kulca Seyahat Notları, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2000.
SOLTANMURADOV Güçmurat, “Merv’in Ortaçağ Kültür Hayatı”, Türkler, C.8, ss. 850-869, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
TURAN Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1993.
VAMBERY Arminus, Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi, Çev: N. Ahmet Özalp, İstanbul: Ses Yayınları, 1993.
YAKUBOVSKY A., “Merv”, İslam Ansiklopedisi, C.7, ss. 773-777, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
ATAGARRIYEV Yegen, “X-XII. Yüzyıllarda Merv”, Türkler, C.5, ss. 388-393 Ankara, 2002.
ZARCONE Thierry, Yasak Kent Buhara (1830-1888), Çev: Ali Berktay, İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
ZİYAYEV Hamid, Türkistan’da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2007.