Mustafa ŞAHİN

İlk ve ortaçağlarda Zile

Bu makale Tokat ilinin Zile ilçesinin İslamiyet öncesi ve sonrası tarihi dönemlerini karşılaştırmaktadır. Hitit, Frig, Pers, Yunan, Pontus, Roma, Bizans, Müslüman Araplar, Selçuklular, Beylikler ve Osmanlılar döneminde önemli bir şehir olan Zile’nin, İslâmiyet’ten önceki dönemlerde yaşadığı parlak devir İslâmî devirde diger Anadolu şehirlerinin gelişmesiyle yavaş yavaş kaybolmuştur. Şehirdeki panayır çok eski çağlardan beri burayı canlı bir ticaret merkezi yapmıştır. Bu canlılık şehrin ekonomik ve askeri yönden güçlü olmasını sağlamıştır. Müstahkem kalesi de buranın alınmasını güçleştirmiştir.

Zile in the ancient and the middle ages

This article compares the pre-Islamic and Islamic periods of Zile district of Tokat province. Zile an important city during the times of Hittite, Phrygia, Persian, Greek, Pontus, Roman, Byzantian, Muslim Arabian, Seljuks, Seigniories and Ottomons but its significance faded away in Islamic priods as other Anatolian cities gained prominence. The city fair since the ancient age has not only made Zile a vibrant trade center but also a powerful economic and military center. Its well-fortified castle also made it difficult to be conquered.

PDF

___

Altın Yıllarında Tokat, Ankara 1986.
Amasyalı Hüseyin Hüsamedddin Abdizade, Amasya Tarihi, C.2, Der Evkaf-ı Hümayun Nezareti Celilesi, Kuyud-u Kadime Arabî Mütercimi, İstanbul Saadet Hükümet Matbaası, 1327-1330.
Arif Kılıç, “Zile Tarihi”, Çağıltı Dergisi, C.I, Zile: Zile Kültür Derneği, 1961, S.5, 18-19.
Atalar, Münir, “Zile’nin Tarihçesi”, Ondokuz Mayıs Ünv. I. Tarih Boyunca Uluslar Arası Karadeniz Kongresi Bildirileri (13-17 Ekim 1986), Samsun 1988.
C. R. Gürsoy, “Zile”, Türk Ansiklopedisi, C.33, ss.500-501. Ankara: MEB, 1984.
Danişmend Gazi Destanı: (Haz. Necati Demir), Niksar: Niksar Belediyesi Yayınları, 2005.
Dönmez, Rahmi, Zile, Samsun 1951.
Ethem (Eldem) Halil, Kayseriyye Şehri, İstanbul 1334.
Ethem Halil, “Anadolu’da İslamî Kitabeler-Tokat”, TOEM, 730-732.
Evliya Çelebi, Seyahatname, C.I, Sadeleştiren: Tevfik Temelkuran, Necati Aktaş, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1986.
Goloğlu Mahmut, Anadolu’nun Milli Devleti Pontus, Ankara: Goloğlu Yayınları, 1973.
Göde Kemal, Kayseri Şehri, Kültür Bak. 1000 Temel Eser, Ankara 1982.
Göde Kemal, Sultan Alâeddin Eratna, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
Günaltay, Şemsettin, Yakın Şark (Romalılar Zamanında Kapodakya, Pont ve Arteksiad Krallıkları), Ankara: TTK, 1951, IV. Bölüm.
Handmir Gıyaseddin b. Hâce Hümamiddin Muhammed b. Hace Celaliddin Muhammed, Tarihu Habibi’s-siyer fi ahbari efradi beşer, C.II, Tahran: Kitabhane-i Hayyam, 1333.
Herodot, Herodot Tarihi, Terc. Turan Dursun K., Altın Kitaplar, İstanbul. As Basımevi, 1969.
Hoca Saadettin, Tacü’t Tevarih, Ankara: Üçdal Neşriyat, 1975.
İbn Havkal, Sûret el-arz, Türkçe Trc. Ramazan Şeşen, İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, 2. Baskı, Ankara: TTK, 2001, 212-251.
İbn Bibi (el-Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Ca’ferî er-Rugadi), el- Evamirü’l-Ala’iye Fi’l- Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name), C.I, Çeviri. Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
Kerîmüddin Mahmud-ı Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, Çeviri, Mürsel Öztürk, Ankara: TTK, 2000.
M. Tayyip Gökbilgin, “Tokat”, İslam Ansiklopedisi, c.12/I, ss.394-403. İstanbul: MEB, 197.
Meral Semra, Yusuf, Her Yönü İle Zile, Ankara 1983.
Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel Selçuklular Tarihi II Anadolu Selçukluları ve Beylikler, Yay. haz: Ali Öngül, İzmir: Akademi Kitabevi, 2001.
Oral, M. Zeki, “Yeni Bulunan Kitabeler”, Belleten, XXVI/101, 147-150.
Özgüç Tahsin, Maşat Höyük Kazıları ve Çevresindeki Araştırmalar, TTK, Ankara 1978.
Özgüç Tahsin, Maşat Höyük II, (Boğazköy’ün Kuzeydoğusunda Bir Hitit Merkezi), TTK, Ankara 1982.
Özsaid Mehmed, “Orta Karadeniz Bölgesinde Yeni Prehistorik Yerleşmeler”, Tarih Boyunca II. Uluslararası Karadeniz Kongresi Bildirileri (1-3 Haziran 1988), 124-128, Samsun 1990.
Ramsay W. M., Anadolu’nun Tarihi ve Coğrafyası, Çeviri: Mihri Pektaş, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1960.
Rawlinson George, M.A.& F.R G.S., Parthia, New York-London 1892.
Sepetçioğlu, M. Necati, “Anadolu ve Rumeli Topraklarımızın Türkleşmesinde Bir Köprü”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986), Ankara 1987.
Sevim Ali, Anadolu’nun Fethi (Başlangıçtan 1086’ya Kadar), Ankara: TTK, 1988.
Sevim Ali, Yücel Yaşar, Türkiye Tarihi (Fetih Selçuklu ve Beylikler Dönemi), Ankara: TTK, 1989.
Strabon, Coğrafya (Geogtaphika), Çeviri: Adnan Pekman, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1969), Kitap: XII, Bölüm: III.
Suryanî Patrik Mihailin Vakainamesi İkinci Kısım (1042-1195) Türkçeye Çeviren Hrant. D. Andreasyan, Ankara 1944.
Şahin Mustafa, Yusuf Karabacak, Coğrafî, Tarihi, İdari, Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Zile, Tokat: Tofset Matbaacılık Ldt. Şirketi, 2005.
Şahin, Kâmil, “Tokat Zile Zaviyeleri ve Kuruluş Amaçları”, Tarihi ve Kültürü İle II. Zile Sempozyumu, 6-9 Ekim 2011, Bildiriler, İzmir: Zile Belediyesi Kültür Yayınları 2012, ss.376-380.
Şemsettin Sami, Kamüs-ül-A’lam, c.IV, İstanbul: Maarif Nezaret-i Celilesi, 1311.
Şimşirgil Ahmet, “Osmanlılar İdaresinde Zile Şehri 1455-1574”, Türklük Araştırmaları Dergisi, İstanbul: Marmara Ünv. yay., 1991, S.6, 231-243.
Takat 1973 İl Yıllığı, Ankara 1973.
Tarihi Zile Panayırı, Zile Belediyesi 1991-1994 Yılı Çalışma Raporu, Zile 1994, ss.56-57.
Texier, Charles, Küçük Asya, Çeviri: Ali Suad, Ankara: Emformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı, 2002.
Tırpan Ahmet, A. Seda Akarsu&Fuad Önemli, “Anahita’nın Kutsal Kenti Zile”, Tarih ve Kültürü İle II. Zile Sempozyumu 6-9 Ekim, Bildiriler, İzmir: Zile Belediyesi Kültür Yayınları 2002, ss.394-400,
Turan Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Nakışlar Yayını, 1971.
Türk Ansiklopedisi, C.33.
Uzunçarşılı İ. Hakkı, Anadolu Beylikleri, Ankara: TTK, 1988.
Uzunçarşılı İ. Hakkı, Kitabeler, İstanbul 1927.
Varlık M. Çetin, “Eratnalılar”, Ed. Hakkı Dursun Yıldız, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.8, İstanbul: Çağ Yayınları, 1989.
Yavi Arsel, Tokat, Tokat: Tokat Turizm ve Otelcilik A.Ş. Yayını, 1986.
Zile Belediyesi 1991-1994 Çalışma Raporu, Zile 1994.