Osmanlı’da kadınların memuriyette ġstihdamı meselesi ve sicill-i ahvâlde kayıtlı memurelerin resmî hâl tercümeleri

Osmanlı’da kadın ve kadının eğitimi konusu, modernleşme sürecinin en önemli alanlarından biri olarak kabul edilir. Tanzimat’la birlikte toplumdaki statüsü değişmeye başlayan Osmanlı kadını, ilk olarak eğitim olanaklarından eşitçe yararlanma hakkını elde etti. Kızlar için açılan ilkokul ve ortaokuldan sonra bu okullara bayan öğretmen yetiştirmek amacıyla Kız Öğretmen Okulu açıldı. Başlangıçta bazı tereddütler yaşanmış olsa da bir süre sonra okul, ilk mezunlarını verdi ve bu mezunlar bayan öğretmen olarak eğitim ordusuna dâhil oldu. Kadınlar sadece eğitim alanında değil aynı zamanda sağlık alanında da görülmeye başlandı. Kamuoyunun belirlenmesinde etkin rol alan gazete, dergi ve diğer basın organlarında kadın konusu daha fazla yer bulmaya başladı. Bazı dergiler sadece kadının sorunlarıyla ilgili yayın yaptı. Böylece kadının problemi, yine kadınlar tarafından ele alındı. Meşrutiyet döneminde memurlarla ilgili önemli düzenlemelere gidildi. Bu bağlamda 1879 yılında Sicill-i Ahvâl İdaresi kuruldu ve memurların sicil kayıtları burada tutulmaya başlandı. Bürokratik yapının tespitine imkân veren Sicill-i Ahvâl Defterleri, kadın memurların nicelik ve niteliğini de ortaya çıkarmayı sağladı. Şimdilik tespit edilen otuz altı memurenin doğum yerleri, eğitim durumları, görev yaptığı kurum ve şehirler, aldıkları maaş durumu, defterlere dayanılarak ortaya konuldu.

The issue of women’s employment in state service in the ottoman empire and women in the sicill-i ahval records

Women and education of women are considered among important subjects of modernization process in the Ottoman Empire. Along with the Tanzimat, the status of the Ottoman women began to change and they got the right of benefitting equally from state education. After opening of elementary and secondary schools for girls, Teaching School for Girls was opened to train women teachers for these schools. Although there were some doubts at the beginning, after a while the school gave its first graduates and these teachers joined the education system. Women did not only appear in education but also in healthcare system. Discussion on women began to take part more often in newspapers, journals and other press organs which played an important role in the determination of public opinion. Some journals solely made publication on women’s problems. Thus women’s problems were expressed by women. During the Meşrutiyet period significant amendments were made concerning civil servants. In this context, the Sicill-i Ahval İdaresi (Personal Records Department) was established and the records of civil servants were kept in this department. The Sicill-i Ahval Records made it possible to understand bureaucratic structure and it also helped to expose the quantity and quality of women civil servants. In this article, thirty-six women who were detected in these records are evaluated according to their birthplace, educational level, work place and city of service and salary.

PDF

___

Arşiv Vesikaları
Defterler Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri, ( BOA. DH. SAİD. d.)
BOA. DH. SAİD. d, nr. 0059/0194, 00088/00169, 000133/00138, 00087/00214, 0052/00199, 00090/00173, 00127/00034, 0059/0186, 0052/00175, 0059/00184, 0052/00176, 0059/00195, 0059/0190, 00139/00195, 0059/00168, 00171/00141, 00195/00221, 0059/0191, 0059/00177, 0059/00175, 00087/00213, 00059/00197, 00194/00139, 0059/00196, 000133/00141, 0059/00150, 0059/0189, 0059/0185, 0091/00077, 000139/00108, 00139/00109, 00154/00167, 0059/0192, 00174/0013, 00174/00160, 00083/00028.
Kitap ve makaleler
Akyüz Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö.1000- M.S. 2010, Pegem Akademi Yayınları, 17. baskı, Ankara 2010.
Aktaş Necati, Başbakanlık Osmanlı Arşiv Rehberi, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 2.baskı, İstanbul 2000.
Altın Hamza, “1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ve Öğretmen Yetiştirme Tarihimizdeki Yeri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 13, sayı 1, Elazığ 2008, ss. 271–283.
Altınőz Vuslat Devrim, “The Ottoman Women‟s Movement: Women‟s Press, Journals, Magazines And Newspapers From 1875 To 1923”, Miami University Department of History Yayımlanmamış Master Tezi, Oxford, Ohio 2003.
Canbaz Firdevs, “Fatma Aliye Hanım‟ın Romanlarında Kadın Sorunu”, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2005.
Çakır Serpil, Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul 1996.
Dulum Sibel, “Osmanlı Devleti‟nde Kadının Statüsü, Eğitimi ve Çalışma Hayatı (1839-1918), Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2006.
Develioğlu Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1997.
Erdem Yasemin Tümer, Yiğit, Halime; Bacıyân-ı Rûm’dan Günümüze Türk Kadınının İktisadî Hayattaki Yeri, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul 2010.
Ergin Osman, Türk Maarif Tarihi, cilt: III-IV, Eser Neşriyat, İstanbul 1977.
Gelişli Yücel, “Education Of Women From The Ottoman Empire To Modern Turkey”, South-East Europe Review for Labour and Social Affairs, Volume: 4, Year: 2004, pp.121 – 136.
Günaydın Nimet, “İlk Kadın Memurlar”, Hayat Tarih Mecmuası, yıl 3, I/IV, 1 Mayıs 1967, İstanbul 1967, ss.66-68.
Güven İsmail, “Ahmed Rıza‟nın Kadın Eğitimine İlişkin Görüşleri”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, cilt: 31, sayı 1, Ankara 1998, ss. 147-161.
İhsanoğlu Ekmeleddin, Aydüz, Salim; “Yenileşme Döneminde Osmanlı Bilim ve Eğitimi” Türkler, C: XIV, (Editörler; Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss.881-896.
Kaplan Leyla, Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908- 1960), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1998.
Kodaman Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, T.T.K. Yayınları, Ankara 1999.
Kurnaz Şefika, Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını 1839-1923, M.E.B. Yayınları, İstanbul 1997.
Kurt, Songül Keçeci; Osmanlı Devleti’nde Kadın Eğitimi Harem’den Mektebe, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul 2011.
Meriç Nevin, “Kadında Meydana Gelen Değişimlerin Tarihselliğinden Birkaç Kesit”, Osmanlıdan Cumhuriyete Kadının Tarihi Dönüşümü, Pınar Yayınları, İstanbul 2000.
Mert Talip, “Sicill-i Ahvâl Defterleri ve Buna Dair Yayımlanan Nizamnâmeler -I”, Arşiv Araştırmaları Dergisi, sayı 2, İstanbul 2000, ss.97- 111.
Okay Cüneyt, “Son Dönem Osmanlı Toplumunda Çocuk (1850-1900)”, Türkler, cilt: XIV, (Editörler; Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss.41-56.
Ortaylı İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
Özger Yunus, XIX. Yüzyıl Bayburt (Sosyo-Ekonomik, İdari ve Demografik Yapı), IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008.
Özger Yunus, Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Bürokrasisinde Yozgatlı Devlet Adamları, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul 2010. Pakalın Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, cilt: II- III, İstanbul 1993.
Sarıyıldız, Gülden; Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nun Kuruluşu ve İşlevi 1879- 1909, Der Yayınları, İstanbul 2004.
Semiz Yaşar, Kuş Recai, “Osmanlıda Mesleki Teknik Eğitim İstanbul Sanayi Mektebi (1869-1930)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 15, Konya 2004, ss.275-295.
Şanal, Mustafa, “Osmanlı İmparatorluğu‟nda Kız Öğretmen Okulunda Görev Yapan Kadın İdareci ve Öğretmenler ile Okuttukları Dersler”, Türk Tarih Kurumu Belleten Dergisi, cilt: LXVIII, sayı 253, Aralık 2004, Ankara 2005, ss.649-667.
Şeyda, Arzu; “Kadın Eğitimi Bağlamında Hanımlara Mahsûs Gazete” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 29, Erzurum 2006, ss.279-294.