İsmail KÖSE

İngiliz seyyahların günlüklerinde gümüşhane çevresi ve Trabzon limanı’na ulaşan ticaret yolları 1840-1900

9. yüzyılın ikinci yarısında Karadeniz Bölgesi’ni araştıran ve büyük kısmı belli misyon altında Trabzon’a gelen İngiliz seyyahlar bir şekilde ya Gümüşhane’den geçmişler yada Gümüşhane’de bulunan antik kalıntı ve eserleri incelemişlerdir. Seyyahların hatıratları incelendiğinde yoğunlaştıkları temel konunun demografik yapı, coğrafi özellikler ve Osmanlı vatandaşı Hıristiyan uluslar ile Müslüman olmakla birlikte etnik olarak Türk kimliğinden ayrı düşünülen vatandaşlar olduğu görülmektedir. Seyyahların araştırma ve hatıralarının belli konulara, örneğin W. Eleroy Curtis’in Trabzon-Gümüşhane-Tahran-Tebriz kervan yoluna, Biliotti’nin Sadak antik buluntularına, Austen H. Layard’ın Gümüşhane’deki madenlere yoğunlaşmış olması tek elden görevlendirilerek Bölgeye gönderildikleri tezini güçlendirmektedir. Ayrıca yine bu dönemde Amerikalı ve daha sonrasında Rus Devlet görevlilerinin İngiliz ve Alman seyyahlar ile aynı güzergâh üzerinde araştırma ve gözlemler yaparak bunları raporlamaları Gümüşhane’den geçerek Trabzon Limanı’na ulaşan ticaret yollarının önemini ortaya koymaktadır. Bu çalışma kapsamında 1840-1900 yılları arasında Trabzon ve Gümüşhane hakkında bilgi veren İngiliz seyyahların hatıratları incelenecektir. Ele alınan dönemde Trabzon’dan başlayıp yine Trabzon’da biten iki yönlü olarak Gümüşhane üzerinden geçen ticaret yolları ile ilgili hatıratlar irdelenecek ve Gümüşhane şehrinin sosyo- ekonomik durumu ve demografik yapısı İngiliz Seyyahların bakış açısından ortaya çıkartılmaya çalışılacaktır.

Trade routes connected to gümüşhane, its environmentand Trabzon in british travelers’ diaries 1840-1900

British travelers who came Black Sea and Trabzon area either way passed through Gümüşhane or arranged surveys in the antic sites of Gümüşhane. When their diaries searched it is seen that basic subjects travelers focused on are: demographic structure, surface morphology, Ottoman subject Christians and though they are Muslims other non-Turkish ethnic groups. Focusing on determined subjects for instance W. Eleroy Curtis in his diaries tackles with caravan route between Trabzon-Gümüşhane-Tahran-Tebriz, Billiotti tackles with Satak Satala antic settlement, Austen H. Layard tackles with mines in Gümüşhane prove the idea that travelers have been sent by an authority to explore these areas. Also, in this era American and Russian State Officials have surveyed and typed report on the same destinations with Germans and Englishmen. This case show us the importance of trade roads passing from Gumushane arriving to Port of Trabzon. This paper aims to search, diaries of British travelers between 1840-1900 related to and trade routes starting from Trabzon through Gümüşhane leading to their destinations. The demographic, socio-economic and geographic structure of Gümüşhane city also has been evaluated and unearthed by the view of said travelers. Kervan yolu, antik buluntu, Roma, Rusya, deve, Gümüşhane Armudu, toprak dam. American and Russian State Officials have surveyed and typed report on the same destinations with Germans and Englishmen. This case show us the importance of trade roads passing from Gumushane arriving to Port of Trabzon. This paper aims to search, diaries of British travelers between 1840-1900 related to and trade routes starting from Trabzon through Gümüşhane leading to their destinations. The demographic, socio-economic and geographic structure of Gümüşhane city also has been evaluated and unearthed by the view of said travelers.

PDF

___

Albayrak, Hüseyin vd. Trabzon Yıllığı 97, Yayın No: 52, Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Trabzon, 1997.
Alkan, Necmettin, “Avrupalı Seyyahların Tasvirlerinde Gümüşhane ve Çevresi”, History Studies, Volume 2/I, 2010, s. 82-97.
Alkan, Necmettin, “Alman Seyyahların Hatıratlarında Gümüşhane ve Çevresi”, KTÜ Ulusal Karadeniz Tarihi Sempozyumu, Cilt 1, Trabzon 2007, s. 611-624.
Anabasis Ksenophon, Onbinlerin Dönüşü, Çeviren; Tanju Gökçöl, İkinci Baskı, Sosyal Yayınlar, Ankara, 1998, s. 144.
Bostan, Hanefi, XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2002.
Bryer, Anthony vd. The Post-Byzantine Monuments of the Pontos, A Source Book, Ashgate Variourum Collected Studies Series: CS707, UK, 2002.
Curtis, William Eleroy Araound The Black Sea-Armenia, Caucasus, Circassia, Daghestan, The Crimea, Roumania, Hodder & Stoughton, New York, 1911.
Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Cilt 1-2:1914-1995, 11. Baskı, Alkım Yayınevi, İstanbul, 1997.
Layard, Austen H., Discoveries in the Ruins of Nineveh and Babylon, London, 1853.
Mitford, Tim Thalatta, Thalatta: Xenophon’s View of the Black Sea, Anatolian Studies, Vol. 50 (2000), British Institute, Ankara, 2000.
Mitford, Tim B. Biliotti’s Excavations at Satala, Anatolian Studies, Vol. 24 (1974) http://www.jstor.org/stable/3642610, [26/02/2010].
Mr. Maynard to Mr. Edwardws, Legation of US, Costantinople, November 26, 1877. Papers Relating to Foreign Relations of US 1876, Government Printing Office, Washington, 1877.
Mr. Schuyler to Mr. Hunter, Possibilities of Trade with Persia, Consulate General of US, Constantinople, October 28, 1877. Papers Relating to Foreign Relations of US 1877-’78, Government Printing Office, Washington, 1878.
Papers Relating to Foreign Relations of US 1878. Government Printing Office, Washington, 1876.
Sandwith, Humphry, A Narrative of the Siege of Kars, London, 1856
Southgate, Horatio, A Narrative of a Tour Through Armenia, Kurdistan, Persia and Mesopotamia, Vol. I, London, 1840.
Taylor, J.G., Journal of a Tour in Armenia, Kurdistan, and Upper Mesopotamia, with Notes of Researches in the Deyrsim Dagh, in 1866, Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. 38 (1868).
Uspenski, F.İ., Trabzon Tarihi, Kuruluşundan Fethine Kadar, Çeviren; Enver Uzun, Eser Ofset Matbaacılık, Trabzon 2003.
Washington, John, W. I. Hamilton, “Instructions of the Council of the Royal Geographical Society of London Adressed to the Leaders of the Expedition for Exploring in Kurdistan, 1st June, 1838”, Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. 9, (1839), s. xiii-xxii. hhtp://www.jstor.org/stable/1797711, [11/04/2008].
Weeks, Edwin Lord From The Black Sea Through Persia and India, Harper & Brothers Publishers, New York, 1896.