Osmanlı Toplumunda Mahalleden İhraç Kararları ve Tatbiki: Konya Örneği (1645-1750)

Konya Şer'iye Sicilleri'nden istifade edilerek hazırlanan bu çalışma, Konya ve çevresinde meydana gelen mahalleden ihraç hadiselerini incelemektedir. Suç işleyen, ahlaksızlık yapan ve çevresine zarar veren kişilerin mahalleden ihraç talebini, kanunun kendilerine tanıdığı yetki çerçevesinde, bazen bir kardeş, bazen yeniçeri serdarı bazense dinî bir cemaatin temsilcisi mahkemeye intikal ettirebilmekteydi. Ancak asıl tepkiler mahalle sakinlerinden gelmekteydi. Bu çalışma vasıtasıyla ihraç hadiselerinin büyük bir çoğunluğunun, mahalle ahalisinden gelen talepler doğrultusunda olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanında mahallelerinden çıkartılan kişilerin, mahalle ahalisinin onayıyla, eski mahallelerine dönebildikleri anlaşılmaktadır

Neighborhood Exile Decisions and its Execution in the Ottoman Society: Case Study of Konya (1645-1750)

Relying on the Ottoman Konya court records, this article examines the neighborhood eviction cases in Konya and its vicinity. The Ottoman laws allowed the siblings of a perpetrator, the local Janissary commander or a clergy member as well as neighbors to file an eviction request to the court in order to evict criminal, immoral and harmful persons from a neighborhood. This article demonstrates that the majority of eviction requests came from the neighbors. Furthermore, the research shows that the evicted could be allowed to return to the neighborhood with the approval of neighbors

PDF

___

Konya Şer'iyye Sicilleri (KŞS) 7, 9, 10, 11, 13, 14, 19, 21, 23, 28, 37, 38, 40, 41, 45, 47, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57.
Kitap, Makale ve Yayınlanmış Belgeler
ABACI, Nurcan, Bursa Şehri'nde Osmanlı Hukuku'nun Uygulanması (17. Yüzyıl), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, III-VII, Fey Yayınları, İstanbul 1991-1993.
ALADA, Adalet Bayramoğlu, Osmanlı Şehrinde Mahalle, Sümer Kitabevi, İstanbul 2008.
ALVER, Köksal, Mahalle -Mahallenin Toplumsal ve Mekânsal Portresi-, Hece Yayınları, Ankara 2013
AND, Metin, Osmanlı Tasvir Sanatları: 1 Minyatür, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2004.
AYDIN, Mehmet, "Konya Şer'iye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılda Konya'da Gayri Müslimlerin Oturdukları Mahalleler, Nüfus Durumları ve Sosyo-Kültürel Çevre", XIII. Türk Tarih Kongresi Ankara, 4-8 Ekim 1999, Kongreye Sunulan Bildiriler, III. Cilt III. Kısım, TTK, Ankara 2002, s.1389-1396.
BAHAR, Cem, "Kasap İlyas Mahallesi İstanbul'un Bir Mahallesinin Sosyal ve Demografik Portresi: 1546-1885", İstanbul Araştırmaları, 4, İstanbul 1998, s.7- 111.
BAYARTAN, Mehmet, "Osmanlı Şehrinde Bir İdari Birim: Mahalle", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 13, İstanbul 2005, s.93-107.
CERASI, Maurice M., Osmanlı Kenti: Osmanlı İmparatorluğu'nda 18. ve 19. Yüzyıllara Kent Uygarlığı ve Mimarisi, Çev. Aslı Ataöv, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
ÇETİN, Cemal, "Anadolu'da Kapıya Katran Sürme Vak'aları: Konya Şer'iye Sicilleri Işığında Hukukî, Kültürel ve Toplumsal Boyutları (1645-1750)", Turkish Studies, 9/1, Ankara 2014, s.133-156.
DEMİR, Aydoğan, "Kanunî Sultan Süleyman'ın terk-i salât edenlerle ilgili fermanı", Tarih İncelemeleri Dergisi, II, İzmir 1984, s.46-53.
DÜZDAĞ, M. Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1983.
ER, Harun, 1700-1725 Yılları Arasında Konya Mahkemesi'ne İntikal Eden Adli Olaylar, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Konya 2006.
ERGENÇ, Özer, "Osmanlı Şehrinde Esnâf Örgütlerinin Fizik Yapıya Etkileri", I. Uluslararası Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğleri (Ankara, 11-13 Temmuz 1977), Ankara 1978, s.103-109.
_________,"Osmanlı Şehrindeki "Mahalle"nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine", OA, IV, İstanbul 1984, s.71-78.
_________, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
ERTEN, Hayri, "Neighborhood Consciousness as a Social Control Mechanism According to the Ottoman Judicial Records in the 17th and 18th centuries (The Case of Konya), Bilig, 62, s.119-138.
ERTURHAN, Sabri, "Kişisel Boyutlu Suçların Gizlenmesinin İslâm Ceza Hukuku Açısından Değerlendirilmesi", Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyet Fakültesi Dergisi, V / 2, Sivas 2001, s.259-291.
FARGE, Arlette, "Aileler. Şeref ve Gizlilik", Özel Hayatın Tarihi, III Rönesans'tan Aydınlanma'ya, Haz. Philippe Aries-Georges Duby, Çev. Devrim Çetinkasap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007, s.635-674.
FAROQHI, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, Çev. Elif Kılıç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2009.
GÜLER, Ali, "Osmanlı Devleti'nde Gayrimüslimlerin Din-İbadet, Eğitim-Öğretim Hürriyetleri ve Bu Bakımdan "Kilise Defterleri"nin Kaynak Olarak Önemi (4 Numaralı Kilise Defteri'nden Örnek Fermanlar)", OTAM, 9, Ankara 1998, s.155- 175.
HEYD, Uriel, Studies in Old Criminal Ottoman Law, The Clarendon Pres, Oxford 1973.
_________, "Eski Osmanlı Ceza Hukukunda Kanun ve Şeriat", Terc. Selâhaddin Eroğlu, AÜİFD, XXVI, Ankara 1983, s.634-652.
KAFADAR, Cemal, Kim var imiş biz burada yoğ iken, Dört Osmanlı: Yeniçeri, Tüccar, Derviş ve Hatun, Metis Yayınları, İstanbul 2009.
KAPLANOĞLU, Raif, "Mahalle Hukukunda "Hüsn-i hal", "Su-i hal" ve Mahalleden İhraç Kararları", https://www.academia.edu/5413125/Mahalle_Hukukunda_Husn- i_hal_Su-i_hal_ve_Mahalleden_Ihrac_Kararlari, (ET: 18.07.2014).
KIVRIM, İsmail, Şer'iye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılda Konya ve Ayıntâb Şehirlerinde Gündelik Hayat (1670-1680), (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), Konya 2005.
_________,"Osmanlı Mahallesinde Gündelik Hayat (17. Yüzyılda Gaziantep Örneği)", Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, Gaziantep 2009, s.231-255.
KIZMAZ, Zahir, "Sosyolojik Suç Kuramlarının Suç Olgusunu Açıklama Potansiyelleri Üzerine Bir Değerlendirme", Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XV / 2, Sivas 2005, s.147-174.
KUBAN, Doğan, "Anadolu Türk Şehri Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fizikî Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler", Vakıflar Dergisi, VIII, Ankara 1969, s.53-73.
METİN, Rıfat, "XVI. Yüzyılda Niğde ve Kırşehir Sancaklarında Mahalle Yapılanması", Karadeniz Araştırmaları, 20, Ankara 2009, s.45-58.
MUŞMAL, Hüseyin, XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Konya'da Sosyal ve Ekonomik Hayat (1640-1650),(Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Konya 2000.
ORTAYLI, İlber, Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat Yayınları, Ankara 2007.
ÖZCAN, Tahsin, "Osmanlı Mahallesi Sosyal Kontrol ve Kefalet Sistemi", Marife, 1, Konya 2001, s.129-151.
ÖZGÖKMEN, Ali, Konya Şer'iye Sicilleri Işığında Müslim Gayr-ı Müslim Münasebetleri (1700-1800), (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), Konya 1996, s.14-15.
PULAHA, Selâmi -Yaşar Yücel, I. Selim Kânûnnâmesi (1512-1520) ve XVI. Yüzyılın İkinci Yarısının Kimi Kanunları, TTK, Ankara 1988.
_________,"Derbeyân-ı Kânûnnâme-i 'Osmânî", Belgeler, XII,16, Ankara 1988.
REFİK, Ahmet, Onbirinci Asr-ı Hicrî'de İstanbul Hayatı (1592-1688), Enderun Kitabevi, İstanbul 1988.
_________, Onikinci Asr-ı Hicrî'de İstanbul Hayatı (1689-1785), Enderun Kitabevi, İstanbul 1988.
SAK, İzzet - Cemal Çetin, 45 Numaralı Konya Şer'iye Sicili (1126-1127/1714-1715) (Transkripsiyon ve Dizin), Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları, Konya 2008;
SAK, İzzet, 10 Numaralı Konya Şer'iye Sicili (1070-1071/1659-1661) (Transkripsiyon), Selçuk Üniversitesi, Konya 2003.
SAYDAM, Abdullah, "Kamu Hizmeti Yaptırma ve Suçu Önleme Yöntemi Olarak Osmanlılarda Kefâlet Usûlü", Tarih ve Toplum, C.28, S.164, İstanbul 1997, s.68- 76.
SOLAK, İbrahim - İzzet SAK, 38 Numaralı Konya Şer'iye Sicili (1103-1104 / 1692- 1693) (Transkripsiyon ve Dizin), Selçuk Üniversitesi, Konya 2014.
ŞAHİN, Musa - Esra Işık, "Osmanlıdan Cumhuriyete Mahalle Yönetimi", Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30, Kütahya 2011, 224.
TAMDOĞAN, Işık, "Nezir ya da XVIII. Yüzyıl Çukurova'sında Eşkıya, Göçebe ve Devlet Arasındaki İlişkiler", Çev. Deniz Kucur, Kebikeç, 21, Ankara 2006, s.135- 145.
TAMDOĞAN-Abel, Işık, "Osmanlı Döneminden Günümüz Türkiye'sine "Bizim mahalle", ar.com/modules.php?name=Encyclopedia&op=content&tid=501674, 25.07.2014). http://www.os- (ET:
TAŞ, Hülya, XVII. Yüzyılda Ankara, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), Ankara 2004.
TUŞ, Muhittin, Sosyal ve Kültürel Açıdan Konya, Tablet Yayınları, Konya 2007.
UYSAL, Osman, "XIX. Yüzyılda Osmanlı'da İç Güvenlik ve Asayişin Temini Açısından Kefâlet Sistemi", http://karesitarih.balikesir.edu.tr/1_XIX_yuzyil_kefalet.pdf, (ET:25.07.2014).
ÜÇOK, Coşkun, "Osmanlı Kanunnamelerinde İslam Hukukuna Aykırı Hükümler III", http://auhf.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/AUHF-1947-04-01-04/AUHF- 1947-04-01-04-Ucok.pdf, (ET: 24.07.2013).
YAZICI, Muhammed, "XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti'nde Kamu Düzeninin İşleyişini Etkileyen Unsurlar Üzerine", Asia Minor Studies- International Journal of Social Sciences, I, 1, Kilis 2013, s.156-178.
YEL, Ali Murat -Mustafa Sabri Küçükaşcı, "Mahalle", DİA, XXVII, Ankara 2003, s. 324- 326.