Türkiye'de Milliyetçiliğin Arka Planı: Osmanlı'da Modernlik ve Milliyetçilik1

Bu makale, Türkiye'de milliyetçiliğin ortaya çıkış süreci ve gelişimini konu edinerek, Türk milliyetçiliğinin doğru analiz edilebilmesi için, Osmanlı modernleşmesi, azınlıkların ayrılıkçı milliyetçiliği, Osmanlıcılık ve İslamcılık ideolojilerinin bir bütün olarak değerlendirilmesi gerektiği tezini ortaya koymaktadır.

The Background of Turkish Nationalism: Modernity and Nationalism in the Ottoman Empire

This article examines the emergence and evolution of Turkish nationalism and argues that in order to reach a satisfactory analysis of Turkish nationalism, Ottoman modernization, separatist nationalisms of minorities and the ideologies of Ottomanism and Islamism should be conjunctively evaluated.

___

  • ADIYEKE, Nuri, ''Islahat Fermanı Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu'nda Millet Sistemi ve Gayrı Müslimlerin Yaşantılarına Dair'', Osmanlı'dan Günümüze Ermeni Sorunu, Ed. Hasan Celal Güzel, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2000, s.183-192.
  • AĞANOĞLU, H. Yıldırım, Göç: Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Balkanlar'ın Makus Talihi, Kum Saati Yayınları, İstanbul 2001.
  • AKSAKAL, Hasan, Politik Romantizm ve Modernite Eleştirileri: Aydınlanma Çağından Karanlık Yüzyıla, Kadim Yayınları, Ankara 2011.
  • AKTAR, Ayhan, ''Economic Nationalism in Turkey: The Formative Years 1912-1925'', Bogazici Journal of Economic and Administrative Sciences, Vol.10, No.1-2, 1996, p.263-290.
  • ALKAN, Mehmet Ö., ''Resmi İdeolojinin Doğuşu ve Evrimi Üzerine Bir Deneme'', Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce I: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s.377-407.
  • ALPAY, Şahin, ''Journalists: Cautious Democrats'', Turkey and the West: Changing Political and Cultural Identities, Ed. Metin Heper, Ayşe Öncü, Heinz Kramer, I.B. Tauris, London, New York 1993, s.69-91.
  • ANAGNOSTOPOULOU, Athanasia, ''Tanzimat ve Rum Milletinin Kurumsal Çerçevesi Patrikhane, Cemaat Kurumları, Eğitim'', 19. Yüzyıl İstanbul'unda Gayrimüslimler, Ed. P. Stathis, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999, s.1-35.
  • AYDIN, Suavi, Modernleşme ve Milliyetçilik, Gündoğan Yayınları, İstanbul 2000.
  • BELGE, Murat, ''Türkiye'de Zenofobi ve Milliyetçilik'', Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce IV: Milliyetçilik, Ed. Tanıl Bora, İletişim Yayınları, İstanbul 2002, s.179-193.
  • BELGE, Murat, Osmanlı'da Kurumlar ve Kültür, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009.
  • BENLİSOY, Foti- Stefo BENLİSOY, ''Millet-i Rum'dan Helen Ulusuna (1856-1922)'', Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce I: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s.367-377.
  • BERKES, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
  • ÇETİNSAYA, Gökhan, ''İslami Vatanseverlikten İslam Siyasetine'', Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce I: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s.265-271.
  • ÇETİNSAYA, Gökhan, ''Kalemiye'den Mülkiye'ye Tanzimat Zihniyeti'', Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce I: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s.54-71.
  • ÇİĞDEM, Ahmet, ''Batılılaşma, Modernite ve Modernizasyon'', Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce III: Modernleşme ve Batıcılık, Ed. Uygar Kocabaşoğlu, İletişim Yayınları, İstanbul 2004, s.69-81.
  • ÇOLAK, Yılmaz, ''Türkiye'de Medeniyet ve Modernleşme'', Muhafazakar Düşünce, Y.6, S.21-22, Yaz-Güz 2009, s.145-167.
  • DANACIOĞLU, Esra, Geçmişin İzleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2007.
  • DERİNGİL, Selim, ''Osmanlı İmparatorluğu'nda 'Geleneğin İcadı', 'Muhayyel Cemaat' ('Tasarımlanmış Topluluk') ve Panislamizm'', Toplum ve Bilim, S.54-55, 1991, s.47-64.
  • DERİNGİL, Selim, ''The Ottoman Origins of Kemalist Nationalism: Namık Kemal and Mustafa Kemal'', European History Quarterly, Vol.23, No.2, 1993, p.165-191.
  • DERİNGİL, Selim, The Well Protected Domains: Ideology and the Legitimation of Power in the Late Ottoman Empire, 1876-1909, I.B. Tauris, Londra 1998.
  • GELLNER, Ernest, Uluslar ve Ulusçuluk, Çev. Büşra Ersanlı, Günay Göksu Özdoğan, Hil Yayıncılık, İstanbul 2008.
  • GÖLPINARLI, Abdülbaki, Yunus Emre: Hayatı ve Şiirleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010.
  • GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref- Suna KİLİ, Türk Anayasa Metinleri: Sened-i İttifaktan Günümüze, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006.
  • HANİOĞLU, Şükrü, "Osmanlıcılık", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, 5. Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 1389-1393.
  • HEPER, Metin- Tanel DEMİREL, ''The Press and the Consolidation of Democracy in Turkey'', Turkey: Identity, Democracy, Politics, Ed. Sylvia Kedourie, Frank Cass, London, Portland, OR 1996, s.109-123.
  • İNALCIK, Halil, ''Tanzimat Nedir?'', Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Phoenix Yayınevi, Ankara 2006, s. 13-35.
  • İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
  • KARA, İsmail, ''İslam Düşüncesinde Paradigma Değişimi: Hem Batılılaşalım Hem de Müslüman Kalalım'', Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce I: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s.250-259.
  • KARPAT, Kemal H., ''Historical Continuity and Identity Change'', Ottoman Past and Today's Turkey, Ed. Kemal H. Karpat, Brill, Leiden 2000, s.1-28.
  • KARPAT, Kemal H., ''Ottomanism, Fatherlands and Turkishness'' of the State'', Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith and Community in the Late Ottoman State, Oxford University Press, Oxford 2001, s.328-352.
  • KARPAT, Kemal H., ''Kimlik Sorununun Türkiye'de Tarihi, Sosyal ve İdeolojik Gelişmesi'', Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Ed. Sabahattin Şen, Bağlam Yayınları, İstanbul 1995, s.23-38.
  • KASABA, Reşat, ''Greek and Turkish Nationalism in Formation: Western Anatolia 1919-1922'', European University Institute Working Papers, Robert Schuman Centre For Advanced Studies, San Domenico, FI 2002.
  • KAYALI, Hasan, Arabs and Young Turks: Ottomanism, Arabism, and Islamism in the Ottoman Empire, 1908-1918, University of California Press, Berkeley 1997.
  • KODAMAN, Bayram- Ahmet Turan ALKAN, ''Tanzimat'ın Öncüsü Mustafa Reşit Paşa'', 150. Yılında Tanzimat, Ed. Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s.1-10.
  • KORAY, Enver, ''Yeni Osmanlılar'', 150. Yılında Tanzimat, Ed. Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s. 547-565.
  • KÖKER, Levent, ''Kemalizm/Atatürkçülük: Modernleşme, Devlet ve Demokrasi'', Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce II: Kemalizm, Ed. Ahmet İnsel, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s.97-112.
  • KÖKER, Levent, Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
  • KÜÇÜK, Cevdet, ''Osmanlı İmparatorluğu'nda 'Millet Sistemi' ve Tanzimat'', Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Phoenix Yayınevi, Ankara 2006, s. 393-403.
  • LEWİS, Bernard, Political Language of Islam, Chicago University Press, Chicago 1991.
  • LEWIS, Bernard, The Emergence of Modern Turkey, Oxford University Press, New York 2002.
  • MARDİN, Şerif, ''Adlarla Oyunlar'', Kültür Fragmanları: Türkiye'de Gündelik Hayat, Ed. Deniz Kandiyoti, Ayşe Saktanber, Metis Yayınları, İstanbul 2005, s.127-140.
  • MARDİN, Şerif, ''Yeni Osmanlı Düşüncesi'', Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce I: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s.42-53.
  • MARDİN, Şerif, Bediüzzaman Said Nursi Olayı, İletişim Yayınları, İstanbul 2006.
  • MARDIN, Şerif, Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, İstanbul 2007.
  • MARDİN, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İletişim Yayınları, İstanbul 1996.
  • MARDİN, Şerif, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, Çev. Mümtaz'er Türköne, Fahri Unan, İrfan Erdoğan, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
  • MILLAS, Herkul, ''Türk Edebiyatında Yunan/Rum İmajı: Ömer Seyfettin'', Kebikeç, Y.2, S.3, 1996, s.43-49.
  • MILLAS, Herkul, Türk Romanında 'Öteki': Ulusal Kimlikte Yunan İmajı, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2000.
  • MILLAS, Herkul, Türk ve Yunan Romanlarında 'Öteki' ve Kimlik, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
  • MILLAS, Herkul, Yunan Ulusunun Doğuşu, İletişim Yayınları, İstanbul 1999.
  • ORTAYLI, İlber, ''Osmanlı'da 18. Yüzyıl Düşünce Dünyasına Dair Notlar'', Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce I: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s.37-41.
  • ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim Yayınları, İstanbul 1999.
  • ÖĞÜN, Süleyman Seyfi, ''Türk Milliyetçiliğinde Hâkim Millet Kodunun Dönüşümü'', Türkiye Günlüğü, S.75, Kış 2003, s. 53-86.
  • ÖĞÜN, Süleyman Seyfi, Modernleşme, Milliyetçilik ve Türkiye, Bağlam Yayınları, İstanbul 2000.
  • PARLA, Jale, ''Tanzimat Edebiyatı'nda Siyasi Fikirler'', Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce I: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s.223-233.
  • SHAW, Ezel Kural- Stanford J. SHAW, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye 2, Çev. Mehmet Harmancı, E Yayınları, İstanbul 1994.
  • SHAW, Stanford J., Between Old and New Ottoman Empire under Sultan III, 1789-1807, Cambridge University Press, Cambridge 1971.
  • SHİSSLER, Holly A., İki İmparatorluk Arasında: Ahmed Ağaoğlu ve Yeni Türkiye, Çev. Taciser Ulaş Belge, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2005.
  • SNYDER, Louis L., Macro-Nationalisms: A History of Pan-Movements, Greenwood Press, Westport, Connecticut 1984.
  • SOMEL, Selçuk Akşin, ''Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Türk Kimliği'', Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik, Ed. Nuri Bilgin, Bağlam Yayınları, İstanbul 1997, s.71-83.
  • SOMEL, Selçuk Akşin, 'Osmanlı Reform Çağında Osmanlıcılık Düşüncesi (1839- 1913)'', Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce I: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s.88-116.
  • TANPINAR, Ahmet Hamdi, 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul 1997.
  • TEKELİ, İlhan, ''Osmanlı İmparatorluğundan Günümüze Nüfusun Zorunlu Yer Değiştirmesi ve İskan Sorunu'', Toplum ve Bilim, S.50, Yaz 1990, s.49-72.
  • TİMUR, Taner, Osmanlı Kimliği, İmge Kitabevi, Ankara 2000.
  • TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye'nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
  • ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul 1998.
  • YAVUZ, Hakan M., ''Islam and Nationalism: Yusuf Akçura, Üç Tarz-i Siyaset'', Oxford Journal of Islamic Studies, Vol.4, No.2, 1993, p.190-192.
  • YAVUZ, Hakan M., ''The Patterns of Islamic Identity: Dynamics of National and Transnational Loyalties and Identities'', Central Asian Survey, Vol.14, No.3, 1995, p.360-372.
  • YETKİN, Çetin, Siyasal Düşünceler Tarihi II: Hıristiyan ve İslam Siyasal Düşüncesi, Otopsi Yayınları, İstanbul 2005.
  • YILDIRIM, Emre, Modern Cumhuriyetin Kimlik Arayışları: Kayıp Kimliğin Peşinde Mavi Anadoluculuk Hareketi, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2012.
  • YILDIZ, Ahmet, ''Ne Mutlu Türküm Diyebilene'', Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919-1938), İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
  • ZÜRCHER, Erik Jan, Milli Mücadelede İttihatçılık, Çev. Nüzhet Salihoğlu, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.