Tanzimat Döneminde Osmanlı Taşra İdare Meclisleri (1840-1871)

Bu araştırma Tanzimat dönemi ile birlikte Osmanlı Devleti'nin merkezi idaresini taşraya yaymak amacıyla attığı adımları inceleyerek bu yeni politikanın uygulanmasında karşılaşılan güçlükleri ve bu politikanın sonuçlarını ortaya koymaktadır. Çalışma Osmanlı Devleti'nin yeterli sayıda yetişmiş idareciye sahip olmaması nedeniyle, merkezin otoritesini arttırmak için giriştiği uygulamalarda yerel eşraf ve ayanlara muhtaç olduğunu bu yüzden de istenilen hedeflere ulaşılamadığını tespit etmektedir.

The Provincial Administrative Councils of the Tanzimat Period (1840-1871)

This research examines the centralization efforts of the Ottoman Empire in the tanzimat or reorganization period and presents the challenges in the implementation of the centralization policy. The article argues that because the Ottoman Empire lacked sufficient numbers of trained administrators in its quest to centralize the local administrations it was forced to rely on the local power houses and regional landlords, which in turn prevented the central authority from reaching its goals.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
İrade, Meclis-i Mahsus (İ. MM).
İrade, Dâhiliye (İ. DH).
İrade, Meclis-i Vâlâ (İ. MVL).
Sadâret Mektûbi Kalemi Umum Vilâyât.
Sadâret Mektûbi Mühimme Kalemi (A. MKT. MHM.).
Araştırma ve İncelemeler
ABADAN, Yavuz, "Tanzimat Fermanının Tahlili", Tanzimat, 1, MEB Yayınları, İstanbul 1999, s. 31-59.
Ahmed Lûtfî Efendi, Vak'anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, 6-7-8, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
AKAR, Mustafa, Arşiv Vesikaları Işığında Cebel-i Lübnan ve Şam Hadiseleri (1860- 1861), (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul 1996.
AKARLI, Engin Deniz, The Long Peace: Ottoman Lebanon, 1861-1920, University of California Press, California, 1993.
AKDAĞ, Mustafa "Osmanlı Tarihinde Ayanlık Düzeni Devri", Tarih Araştırmaları Dergisi, C. VIII, S. 14-23, 1970-1974, s. 51-61.
AKIBA, Jun, "Kadılık Teşkilâtında Tanzimat'ın Uygulanması: 1840 Tarihli Ta'limnâme-i Hükkâm", Osmanlı Araştırmaları, S. 29, 2007, s. 9-40.
AKYILDIZ, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856), Eren Yayınları, İstanbul 1993.
AVCI, Yasemin, Bir Osmanlı Anadolu Kentinde Tanzimat Reformları ve Kentsel Dönüşüm: Denizli (1839-1908), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2010.
AYDIN, Mahir, "Ahmed Arif Hikmet Beyefendi'nin Rumeli Tanzimat Müfettişliği ve Teftiş Defteri", Belleten, C. 66, S. 215, 1991, s. 69-165.
BAY, Abdullah, Trabzon Eyaletinde Mütegallibe Hareketleri ve Ayanlık (1750-1850), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum 2007.
BAYRAKTAR, Hilmi, XIX. Yüzyılda Halep Eyaleti'nin İktisadi Vaziyeti, Fırat Üniversitesi Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi, Elazığ 2004.
BEŞİRLİ, Mehmet, "Trabzon Valisi Hazinedarzâde Osman Paşa ve Zamanı (1827-1842), Karadeniz Tarihi Sempozyumu (25-26 Mayıs 2005), c. I, KTÜ Yayınları, Trabzon 2007, s. 395-415.
_____, "XIX. Yüzyılın Başlarında Karadeniz Bölgesi Ve Âyân-Devlet Perspektifinden Trabzon Valisi Hazinedârzâde Süleyman Paşa", Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, 03-05 Mayıs 2001, c. I, Trabzon Valiliği Yayınları, Trabzon 2002, s. 327-340.
CEZAR, Yavuz, "Tanzimat'a Doğru Osmanlı Maliyesi", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, 4, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 924-933.
ÇADIRCI, Musa, "Osmanlı Döneminde Yerel Meclisler", Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi, Ed. İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2007, s. 287-301.
_____, "Osmanlı İmparatorluğu'nda Eyalet ve Sancaklarda Meclislerin Oluşturulması (1840-1864)", Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi, Ed. İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2007, s. 259-285.
_____, "Tanzimat", Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi, Ed. İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2007, s. 57-95.
_____, "Tanzimatın Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler (1840-1865), Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri Bildirileri, TTK, Ankara 1994 s. 97-104.
_____, "Tanzimatın Uygulanmasında Karşılaşılan Bazı Güçlükler", Tanzimat'ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu Ankara 31 Ekim-3 Kasım 1989, TTK, Ankara 1994, s. 295-299.
_____, "Tanzimat'ın Karadeniz Bölgesi'nde Uygulanması" OMÜEF, Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (13-17 Ekim 1986), Samsun 1988, s. 191-198.
_____, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK, Ankara 1997.
ÇELİK, Mehmet, Balkanlar'da Tanzimat: Midhat Paşa'nın Tuna Vilâyeti Valiliği 1864- 1868, Libra Kitap, İstanbul 2010.
DAVISON, Roderic H., Osmanlı İmparatorluğu'nda Reform (1856-1876), Çev. Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, İstanbul 2005.
DOĞAN, Cabir, "Tanzimat'ın Van'da Uygulanması ve Han Mahmud İsyanı", History Studies, C. 3, S. 2, 2011, s. 149-147-162.
EFE, Ayla, Muhassıllık Teşkilâtı, (Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi) Eskişehir 2002.
_____, "Osmanlı Devleti'nde Mali Sistem Arayışının Getirdiği Yerel Yönetim Uygulamaları: Muhassıllık Örneği", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 49, 2009, s. 69-73.
ENGELHARDT, Tanzimat ve Türkiye, Çev. Ali Reşad, Kaknüs Yayınları, İstanbul 1999.
ERDÖNMEZ, Celal, "Âyânlık'tan Kaza Müdürlüğü'ne: Abdülcebbarzâdeler ve Yolsuzlukları", Türk Dünyası Araştırmaları, S.140, 2002, s.183-190.
EREN, Ahmet Cevat, Tanzimat Fermanı ve Dönemi, haz. Alişan Akpınar, Derin Yayınları, İstanbul 2007.
ERYILMAZ, Bilal, Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi, Risale, İstanbul 1996.
FEYZİOĞLU, Hamiyet Sezer, Tanzimat Döneminde Kadılık Kurumu ve Şer'i Mahkemelerde Düzenlemeler, Kitabevi, İstanbul 2010.
FINDLEY, Carter V., Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform Bâbıâli (1789-1922), Çev. L. Boyacı- İ. Akyol, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
_____, "The Evolution of System of Provincial Administration as Viewed from the Center", Palestine in the Late Ottoman Period, ed. David Kushner, Brill Academic Publishing, Leiden 1986, s. 3-26.
GENCER, Fatih, "Merkezîleşme Politikaları Sürecinde Yurtluk-Ocaklık Sisteminin Değişimi", Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 49, 2011, s. 75-96.
GÖKBİLGİN, M. Tayyib, "1840'tan 1861'e Kadar Cebel-i Lübnan Meselesi ve Dürzîler", Belleten, C. 10, S. 40, 1946, s. 641-703.
GÖLEN, Zafer, Tanzimat Döneminde Bosna Hersek, TTK, Ankara 2010.
İNALCIK, Halil, Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Eren Yayıncılık, İstanbul 1992.
_____, "Tanzimatın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, 6, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 1536-1545.
_____, "Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-i Hümâyûnu", Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yayıncılık, İstanbul 1996, s. 343-359.
KARAGÖZ, Rıza, Karadeniz'de Bir Hanedan Kurucusu Haznedarzade Süleyman Paşa, Etüt Yayınları, İstanbul 2009.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. V, TTK, Ankara 1998.
_____, Osmanlı Tarihi, C. VII, TTK, Ankara 1988.
KAYNAR, Reşat, Mustafa Reşid Paşa ve Tanzîmat, TTK, Ankara 1991.
KELEŞ, Erdoğan "Tanzimat Dönemi'nde Rüşvetin Önlenmesi İçin Yapılan Düzenlemeler", Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 24, S. 38, 2005, s. 259-280.
KILIÇ, Selda "Tanzimat'ın İlanından 1864 Düzenlemesinin Uygulanmasına Kadar Geçen Dönemde Valilik Kurumu", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 28, S. 45, 2009, s. 43-62.
______, "1864 Vilayet Nizamnamesinin Tuna Vilayetinde Uygulanması ve Mithat Paşa", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 37, 2005, s. 99-111.
KÖKSAL, Yonca-Davut ERKAN, Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Emin Paşa'nın Rumeli Teftişi, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2007.
KÜÇÜK, Cevdet, Tanzimat Devrinde Erzurum, (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Sonçağ Tarihi Kürsüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul 1975.
LEWIS, Bernard, Modern Türkiye'nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, TTK, Ankara 1998.
MANNEH, B. Abu, "Jerusalem in the Tanzimat Period the New Ottoman Administration and the Notables", Die Welt des Islams, S. 30, 1990, s. 1-44.
MERT, Özcan, "Tanzimat Döneminde Çeşme Kocabaşıları (1839-1876)", Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 22, S. 35, 2004, s. 139-154.
MUŞMAL, Hüseyin, Tanzimat Reformlarının Uygulanması Hakkında Konya Valisi Selim Paşa'ya Verilen Talimât-ı Seniyye", Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 19, 2008, s. 105-116.
ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim Yayınları, İstanbul 1995.
_____, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), TTK, Ankara 2000.
_____, Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara 2007.
ÖNTUĞ, M. Murat, Ahmet Vefik Paşa'nın Anadolu Sağ Kol Müfettişliği, Palet Yayınları, Konya 2009.
ÖZDİŞ, Hamdi, Taşrada İktidar Mücadelesi: II. Abdülhamid Döneminde Trabzon Vilayeti'nde Eşraf, Siyaset ve Devlet (1876-1909), (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi) Ankara 2008.
ÖZKAYA, Olcay, Tanzimat Devri Cebel-i Lübnan Olayları (1860-1861), (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara 2002.
PETROV, Milen V., Tanzimat for the Coutryside: Mithat Paşa and the Vilayet of Danube, 1864-1868, (Princeton Universitesi, Yakındoğu Araştırmaları Bölümü, Yayınlanmamış Doktora Tezi) Princeton 2006.
PINSON, Mark, "Ottoman Bulgaria in the First Tanzimat Period: The Revolts in Nish (1841) and Vidin (1850)", Middle Eastern Studies, S. 11, 1975, s. 103-146.
ROCHEMONTEIX, Camille de, Le Liban et l'expédition française en Syrie 1860-1861, Librairie Auguste Picard, Paris 1921.
SARIOĞLAN, E. Esin, Tanzimat'ın Trabzon'da Uygulanması (1839-1856), (Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Trabzon 1996.
SAYDAM, Abdullah, "Trabzon'un İdarî Yapısı ve Yenileşme Zarureti (1793-1851)" Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 5, 2005, s. 308-316.
SELİMOĞLU, İsmail, Osmanlı Yönetiminde Tuna Vilayeti 1864-1878, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi) Ankara 1995.
SERBESTOĞLU, İbrahim, "Abdülaziz ve Teftiş: Ali Rıza Efendi'nin Canik Sancağını Teftişi", Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu Bildiri Sunumu (12-13 Aralık 2013, Ankara).
SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, "Yerel Yönetim Metinleri III: Tuna Vilâyeti Nizâmnâmesi", Çağdaş Yerel Yönetimler, C. 5, S. 2, 1996, s. 67-81.
_____, "Yerel Yönetim Metinleri VI: 1871 Vilayet Nizamnamesi ve Getirdikleri", Çağdaş Yerel Yönetimler, C. 5, S. 5, 1996, s. 89-103.
_____, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), TTK, Ankara 1999.
SHAW, Stanford-Ezel K. SHAW, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, II, Çev. Mehmet Harmancı, E Yayınları, İstanbul 1983.
SHAW, Stanford J., "The Central Legislative Councils in the Nineteenth Century Ottoman Reform Movement before 1876", International Journal of Middle East Studies, C. 1, S. 1, 1970, s. 51-84.
_____, "The Origins of Representative Government in the Ottoman Empire: An Introduction to the Provincial Councils, 1839-1876", Near Eastern Round Table, 1967-1968, Haz. R. Winder, New York, 1969, s. 53-142.
SONYEL, Salahi R., "Tanzimat and Its Effects on the Non-Muslim Subjects of the Ottoman Empire", Tanzimat'ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu Ankara 31 Ekim-3 Kasım 1989, TTK, Ankara 1994, s. 353-388.
TEKELİ, İlhan-İlber Ortaylı, Türkiye'de Belediyeciliğin Evrimi, ed. Ergun Türkcan, Türk İdareciler Derneği Yayınları, Ankara 1978.
TURAL, Erkan, "1861 Hersek İsyanı, 1863 Eyalet Teftişleri ve1864 Vilayet Nizamnâmesi", Çağdaş Yerel Yönetimler, S. 13, 2004, s. 93-122.
_____, "Bir Bürokrat ve Bir Seyyah Gözüyle Canik (Samsun) Sancağı", Çağdaş Yerel Yönetimler, S. 17, 2008, s. 75-91.
UBUCINI, M. A. Osmanlı'da Modernleşme Sancısı, Çev. Cemal Aydın, Timaş Yayınları, İstanbul 1998.
UZUN, Ahmet, Tanzimat ve Sosyal Direnişler, Eren Yayınları, İstanbul 2002.
ÜNVER, Metin, Tanzimatın Midilli Adası'nda Tatbiki, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul 2006.
YALÇINKAYA, M. Alaaddin, "The Provincial Reforms of the Early Tanzimat Period As Implemented in the Kaza of Avrethisarı", OTAM, S. 6, 1995, s. 343-385.
YERASİMOS, Stefan, "Tanzimat'ın Kent Reformları Üzerine", Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed. H. İnalcık-M. Seyitdanlıoğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 2006, s. 506-524.
YILMAZ, Özgür "Samsun'da Fransız Konsolosluğunun Kurulması ve Fransız Arşiv Belgelerine Göre Şehrin Durumu", Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 16, 2014, s. 57-87.
______, Tanzimat Döneminde Trabzon, (Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi) Trabzon 2012.
YILMAZÇELİK, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), TTK, Ankara 1995.