OSMANLI TİCARÎ, SOSYAL VE EKONOMİK HAYATINDA AKÇE FARKI MESELESİ (1880 - 1916)

Bu çalışmada akçe farkı meselesinin ticarî, ekonomik ve sosyal hayattaki etkileri değerlendirilmiştir. 1880 – 1916 yılları arasında Osmanlı piyasasında mecidiye ve lira devletin tayin ettiğinden çok farklı rayiçlerle tedavül etmeye başlamış, bu yüzden akçe farkı büyük bir spekülasyon aracına dönüşmüştü. Makalede mahallî rayiçlerin ve akçe farkının birbirini nasıl beslediği, piyasada ne gibi spekülatif hareketler ortaya çıktığı, bu süreçte küçük üreticinin ne tür mağduriyetler yaşadığı, devletin sorunları çözmekte nasıl aciz kaldığı gibi hususlar örneklerle ele alınmıştır. Çalışma sonucunda para sisteminin zaaflarından kaynaklanan ve esasında mâlî bir sorun olan akçe farkı meselesinin toplumsal ve ekonomik hayatta da derin izler bıraktığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Akçe Farkı, Tütün Ticareti, Rayiç, Amele Yevmiyesi, İzmir, Drama

The Issue of Agiotage in Ottomon Commercial, Social and Economic Life (1880-1916)

In this study, the influences of agioatage issue on commercial, economic and social life were evaluated. Between 1880 and 1916, mecidiye and lira began to be circulated in the Ottoman market with very different market values than those determined by the state, so the agiotage turned into a great speculation tool. In this article, issues such as how the local market values and the agiotage fed each other, what speculative movements occured in the market, what kind of sufferings the small producer experienced in this process, how the state was incapable of solving these problems are discussed with examples. As a result of this study, it has been determined that the issue of agiotage, which is a financial problem and originates from the weaknesses of the monetary system, has engraved in social and economic life.

Keywords:

Agiotage, Tobacco Trade, Market Value, Worker Daily Wage, İzmir, Drama,

PDF

___

Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM), 1693/20.
Bâbıâli Evrak Odası Evrakı (BEO), 3/174; 631/47261; 689/51624; 1453/1089312; 018/151307; 3399/254879.
Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (DH.MKT), 512/11; 671/21; 938/73; 1144/33. 1449/32; 1605/25; 2023/34; 2050/106; 2055/53; 2157/12; 2193/44; 2212/117; 2251/56; 2432/126; 2519/9; 2735/76; 2781/102.
Dâhiliye Nezareti İdare (DH.İD), 19/21.
İrade - Dosya Usulü (İ.DUİT), 92/17.
Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV), 27/23.
Şûrâ-yı Devlet (ŞD), 314/21; 1211/11; 1215/10; 1916/38; 1920/21; 2167/18; 2223/22; 2223/23; 2691/12.
Teftişat-ı Rumeli Evrakı, Selanik Evrakı, (TFR.I.SL), 106/10571.
Teftişat-ı Rumeli Evrakı, Umum Evrakı, (TFR.I.UM), 13/1245.
Yıldız Kamil Paşa Evrakı, (Y.EE.KP), 7/652; 7/655; 7/657.
Yıldız Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS), 209/33.
Yıldız Perakende Maliye Nezareti Evrakı (Y.PRK.ML), 7/61.
Yıldız Perakende Hazine-i Hassa Evrakı (Y.PRK.HH), 21/13.
Evkaf-ı Hümâyun Mahkemesi 673 Numaralı Sicil, C. 100, sayfa 252, hüküm no: 195 (http://www.kadisicilleri.org/arascl/ayrmetin.php?idno=12113) Erişim tarihi: 22.09.2022.
Evkaf-ı Hümâyun Mahkemesi 673 Numaralı Sicil, C. 100, sayfa: 82, hüküm no: 44 (http://www.kadisicilleri.org/arascl/ayrmetin.php?idno=11962) Erişim tarihi: 22.09.2022.
14 Ra 1328, Sabah Gazetesi, nr. 7367, s. 1.
Âli Bey, Günümüz Türkçesiyle Seyahat Jurnali, yay. Mefharet Kandemir, İstanbul 2019.
Arat, Hülya, 199 Numaralı (H. 1322 – 1324 / M. 1904 – 1906) Mahmûd Paşa Mahkemesi Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, dan. S. Erdem, Bitlis Eren Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bitlis 2018.
Bölükbaşı, Ömerül Faruk, “Osmanlı Maliyesinde Akçe Farkı Meselesi (1880-1916) Mâhiyetine, Yol Açtığı Sorunlara ve Bulunan Çözümlere Dair Bazı Tespitler”, Vakanüvis–Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 7/2 (Eylül 2022): 602 – 626.
Demirkol, Kurtuluş, “Toplumsal Trajedi: Osmanlı İmparatorluğunda Tefecilik (1848 – 1864)”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 16, Sayı: 1, Mart 2018, s. 625–648.
Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye’nin 1325 Senesi Muvazene-i Umûmiyye Kanunu ve Esbab-ı Mûcibe Layihası, İstanbul.
Eldem, Edhem, Osmanlı Bankası Tarihi, İstanbul 1999.
Erbay, Fatma, H. 1311 – 1314 (M. 1893 – 1896) Tarihli (51 Numaralı) İzmir Kassam Sicilinin Transkripsiyonu, dan. M. Başaran, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2009.
Güran, Tevfik, 19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, İstanbul 2014.
Hasan Ferid, Nukud ve İtibari Mâli, İstanbul 1330, C. I.
İbnü’l Hakkı Lütfi, “Usul-i Meskûkât-ı Osmaniye”, Ulûm-ı İktisadiye ve İctimâiye Mecmuası, İstanbul 1325, İkinci Sene, C. 1, numara: 15 -3, s. 351 – 370;
İbnü’l Hakkı Lütfi “Usul-i Meskûkât-ı Kadime”, Ulum-ı İktisadiye ve İctimâiye Mecmuası, İstanbul 1326, İkinci Sene, C. 1, numara: 14 - 2, s. 178 - 221.
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, 1. Devre, C. 7, 3. İctimâ Senesi, 107. İni’kad, 12 Mayıs 1327.
Mehmed Rıfat, Salih Zeki, Nevsal-i Zirâat ve Ticaret, İstanbul 1330.
Niyazi Asım, “Madeni Türk Parası”, Borsa Rehberi, yay. Aynizâde Hasan Tahsin, 1928, s. 380 – 411.
Öztel, Muharrem, “Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Kolay Para Kazanmanın Yolu: İhtikâr/Vurgunculuk”, Tarih ve Gelecek Dergisi, Ağustos 2019, C. 5, Sayı 2, s. 360 – 374.
Pakalın, Mehmet Zeki, Maliye Teşkilâtı Tarihi (1442 – 1930), C. 4.
Pamuk, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul 1999.
Pınar, İlhan, Gezginlerin Gözüyle İzmir, İzmir 1996.
“Tevhid-i Meskûkât Hakkında Kanun-ı Muvakkat” Düstur, İkinci Tertip, İstanbul 1928, C. 8, s. 892 – 894.
Toprak, Zafer, Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, İstanbul 2019.
Tuncer, Ali Coşkun, The Black Swan of the Golden Periphery: The Ottoman Empire during the Classical Gold Standard Era, CWPESH no. 13, March 2013, pp. 1 – 38.
Türkay, Esra, Vakfiyelerine Göre Osmanlı Devleti’nin Son Asrında Eskişehir Vakıfları (1818 – 1920), dan. A. İ. Karataş, Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 2019.
Yurdakul, İlhami, Aziz Şehre Leziz Su, Dersaadet (İstanbul) Su Şirketi (1873 – 1933), İstanbul 2010.