BİR DOSTLUĞUN İNŞASI: PORT ELIZABETH AZİZİYE CAMİ

17. yüzyıldan itibaren Hollandalılar tarafından köleleştirilerek Güney Afrika’ya yerleştirilen Malaylar, Müslüman olmalarına rağmen dini kısıtlamalarından dolayı İslamiyet esaslarını tam olarak öğrenememiş; bununla birlikte bölgedeki din adamlarının yanlış dini ritüelleri sebebiyle bazı uygulama hataları yapılmıştır. Bölgeden hacca giden bazı kimselerin döndüklerinde bu hataları düzeltmek istemeleri ise birtakım tartışmalara sebep olmuştur. Bunun üzerine dönemin hilafet makamı olan Osmanlı Devleti’nden yardım istenmiştir. Osmanlı Devleti talebi kabul etmiş ve din alimi olan Ebu Bekir Efendi’yi bölgeye göndermiştir. Böylece ilk karşılıklı etkileşim ve iletişim başlamıştır. Ebu Bekir Efendi’nin burada bulunduğu sırada önceki yıllarda Port Elizabeth’de inşasına başlanan ancak bitirilemeyen cami, Sultan Abdülaziz Han Döneminde Osmanlı Devleti’ne başvurularak yardım talep edilmesi üzerine, bitirilmiş ve bu vesileyle Aziziye adını alan caminin gölgesinde uzun yıllar devam edecek bir dostluk ve kardeşlik bağı bina edilmiştir. 1900 yılında Aziziye Camisi’nin satılarak yıkılması gündeme gelince bölgede yaşayan Müslümanların yardım istedikleri makam yine Osmanlı Devleti olmuştur. Osmanlı Devleti bu satışı önleyememiş olsa da Güney Afrika Müslümanlarının devlete ve hilafet makamına olan gönül bağı devam etmiştir. Güney Afrika’daki Müslümanlar Osmanlı Devleti’nin kendilerini kucaklayıcı tavrını ve yardımlarını hiçbir zaman unutmamış, emperyalist devletlere karşı Trablusgarp Savaşı’ndan Millî Mücadele’nin kazanılmasına kadar devam eden mücadele yıllarında Türk milletinin yanında yer almışlardır. Bu çalışmada Güney Afrika’da özelinde bölge Müslümanları ile Osmanlı Devleti arasındaki ilişkiler incelenmiş ve Aziziye Camisi’nin bu ilişkinin inşa sürecindeki yeri konu edinilmiştir. Bu bağlamda caminin inşa süreci ve akıbetine değinilerek Aziziye Camisi’nin sanat tarihi disiplini açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Güney Afrika, Port Elizabeth, Osmanlı, Malay Müslümanları, Aziziye Cami

Building A Camaraderie: Port Elizabeth Aziziye Mosque

The Malays, who were enslaved by the Dutch and settled in South Africa from the 17th century, could not fully learn the principles of Islam due to their religious restrictions, although they were Muslims; in the meantime, some application mistakes were made due to the wrong religious rituals of the clergy in the region. The fact that some people who went on pilgrimage from the region wanted to correct these mistakes when they returned, caused some controversy. Thereupon, help was requested from the Ottoman State, which was the caliphate authority of the period, and the Ottoman State appointed Ebu Bekir Efendi here as a religious scholar. In this way, the first mutual interaction and communication began. While Ebu Bekir Efendi was here, the mosque, which was started to be built in Port Elizabeth in previous years but could not be completed, was completed during the reign of Sultan Abdulaziz Han, upon the request for help from the Ottoman Empire. On this occasion, a bond of friendship and brotherhood that will last for many years has been established in the shadow of the mosque, which was named Aziziye. When the sale and demolition of the Aziziye Mosque came to the agenda in 1900, the Ottoman State was again the authority that the Muslims living in the region sought help. Although the Ottoman State could not prevent this sale, the ties of love of Muslims to the state and the caliphate continued. Although the Ottoman State could not prevent this sale, the ties of affection of South Africa Muslims to the state and the caliphate continued. Muslims in South Africa have never forgotten the embracing attitude and assistance of the Ottoman Empire, and they stood by the Turkish nation in the years that continued from the Ottoman-Italian War to the victory of the National Struggle and during the years of struggle against imperialist states. In this study, in South Africa the relations between the Muslims of the region and the Ottoman Empire were examined and the place of the Aziziye Mosque in the construction process of this relationship was discussed. In this context, it has been tried to evaluate the Aziziye Mosque in terms of art history discipline by mentioning the construction process and the fate of the mosque.

Keywords:

South Africa, Port Elizabeth, Ottoman, Malay Muslims, Aziziye Mosque,

PDF

___

Hariciye Nezareti, İdare
BOA. HR. İD. 2042/36.
Hariciye Nezareti, Mektubî Kalemi Evrakı
BOA. HR. MKT. 508/63.
Hariciye Nezareti, Londra Sefareti Evrakı
BOA. HR. SFR. 3... 729/36.
BOA. HR. SFR. 3… 501/10.
BOA. HR. SFR. 3… 501/8.
BOA. HR. SFR. 3… 634/6.
BOA. HR. SFR. 3… 657/23.
BOA. HR. SFR. 3… 681/27.
BOA. HR. SFR. 3… 681/28.
BOA. HR. SFR. 3… 692/16.
Hariciye Nezareti, Siyasi Kalem Evrakı
BOA. HR. SYS. 2896/9.
Hariciye Tercüme Odası Evrakı
BOA. HR. TO. 324/6.
BOA. HR. TO. 540/53.
İrâde- Hariciye
BOA. İ. HR. 211/12199.
BOA. İ. HR. 211/12199.
Maarif Nezareti, Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi
BOA. MF. İBT 317/20.
Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı
BOA. Y. MTV. 214/95.
ARGUN, Selim, The Life and Contribution of the Osmanlı Scholar, Abu Bakr Effendi, Towards Islamic Thought and Culture in South Africa, (Rand Afrikaans University, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Johannesburg 2020.
BADSHA, Muhammad, “İmam Ghaka”, Islamic Focus, S.138, Olive Desing&Print, Malabar 2018, s. 14-15.
DAVİDS, Achmat, “Abubakr Effendi: His Creation of The Afrikaans Letter e in Arabic Script”, South African Journal of Linguistics, C.9, S.1, 1991, s. 1-18.
DU PLESSİS, Izak David, The Cape Malays. Maskew Miller Limited, Cape Town 1944.
ELDEEN, Mayada Kamal, Ak Parti Dönemi Türkiye-Afrika İlişkileri: Sudan Örneği (2002-2015), (Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2019.
GENÇOĞLU, Halim, “Abu Bakr Effendi: An Ottoman Scholar at the Cape of Good Hope”, Annual Rewiev of Islam in Africa. C.12, S.2, Centre for Contemporary Islam, University of Cape Town 2014, s. 43-55.
GENÇOĞLU, Halim, “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Güney Afrika’da Osmanlılar”, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı Özel Sayısı. S.25, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2015, s. 187-212.
GENÇOĞLU, Halim, “Güney Afrika Milli Arşivleri’nin Osmanlı Tarih Yazıcılığı Açısından Önemi”, Belleten, 83(298), 2019, s. 933-56.
GENÇOĞLU, Halim, “Güney Afrika’da Irkçılığın Tarihsel Kökleri”, Medeniyet Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.2, S.2, 2017, s. 79-120.
GENÇOĞLU, Halim, “The First Muslim Politician of South Africa: Ahmet Ataullah Bey, 1865-1903”, New Contree: A Journal of Historical and Human Sciences for Southern Africa, S.69, 2014, s. 93-119.
GENÇOĞLU, Halim, A Report on The Activities and Challenges of An Ottoman Muslim Theologian in The Cape of Good Hope, (University of Cape Town, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Cape Town 2013.
GOOLAM, Vahed, “Changing Islamic Traditions and Emerging Identities in South Africa”, Journal of Muslim Minority Affairs, C.20, S.1, 2000, s. 43-73.
KARAKOÇ, Merve, Güney Afrika’da Açılan Osmanlı Mektepleri, (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2019.
KAVAS, Ahmet, “Afrika’da Misyonerlik Faaliyetleri”, Dinler Tarihi Araştırmaları 3, Dinler Tarihi Derneği Yayınları, Ankara 2001, s. 447-52.
MANDİVENGA, Ephraim Chikakano, “The Cape Muslims and the Indian Muslims of South Africa: A Comparative Analysis”, Journal of Muslim Minority Affairs, C.20, S.2, 2000, s. 347-52.
Memoirs: Obituary Mr. Frederick Molesworth Pfeil. Minutes of the Proceedings of the Institution of Civil Engineers. C.38, S.2, 1874, s. 320-321.
MERWE, Johan Matthys Van Der, “The Church Order of De Mist And The Advent of Religious Freedom in South Africa”, International Journal for Religious Freedom, C.7, S.1-2, 2014, s. 113-125.
ORAKÇI, Serhat, A Historical Analysis of The Emerging Links Between The Ottoman Empire and South Africa Between 1861-1923. (University of Johannesburg, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Johannesburg 2007.
Ömer Lütfi, Yüzyıl Önce Güney Afrika Ümitburnu Seyahatnamesi, Haz: H. Yorulmaz, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2013.
Servet-i Fünûn, Numara: 765, 21 Aralık 1905.
SONN, Tamara, “Güney Afrika’da İslami Çalışmalar”, İslami Sosyal Bilimler Dergisi, C.2, S.3, İnkılap Yayınevi, İstanbul 1994, s. 123-130.
ŞAHİN, Musa, “Güney Afrika’da Cape Koloni Türk Topluluğunun Oluşumu ve Osmanlı Türk Varlığı”, Journal of Economy Culture and Society, S.33, 2011, s. 75-98.
UÇAR, Ahmet, Güney Afrika’da Osmanlılar, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2007.
WORDEN, Nigel, Slavery in Dutch South Africa, Cambridge University Press, Cambridge 1985.
YIKMAZ, Yusuf, “On Dokuzuncu Yüzyılda Güney Afrika’da Bir Osmanlı Alimi Ebu Bekir Efendi”, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.14, 2019, s. 241-57.
http://thecasualobserver.co.za/port-elizabeth-yore-malay-population-port-elizabeth/#:~:text=Origin%20of%20the%20Malays%20in,and%20more%20than%20350%20years (E.T. 30.03.2021).
https://www.artefacts.co.za/main/Buildings/bldgframes.php?bldgid=6078 (E.T. 30.03.2021).
https://www.artefacts.co.za/main/Buildings/bldgframes.php?bldgid=13752 (E.T. 30.03.2021).