II. Meşrutiyetten Erken Cumhuriyete Vatandaşlık Anlayışı (Malumat-I Medeniye ve Yurt Bilgisi Ders Kitapları)

Vatandaşlık bir millete aidiyet duyma, belirli görev ve sorumlulukları üstlenme gibi kazanımların elde edildiği, bireylere devlet karşısında statü kazandıran bir kavramdır. Devletler bu görev ve sorumlulukların farkında olan, kendilerine aidiyet duygusuyla bağlı siyasal sistemin gereklilikleri ve toplumun beklentilerini gerçekleştirecek becerilere sahip vatandaşlar yetiştirmeyi amaçlamaktadırlar. Bu görev ve sorumlulukları bireylere kazandırma noktasında eğitim programları önemli bir görev üstlenmektedir. Bu çalışmada 1908 basımlı ve ilk mekteplerde okutulan Sual ve Cevaplı Malumat-ı Medeniye ders kitabı ile 1927 basımlı ve beş yıl süre ile ilk mekteplerde okutulması kararlaştırılan Yurt Bilgisi ders kitabına yansıyan vatandaşlık anlayışı incelenmiştir. Ders kitaplarına yansıyan vatandaşlık anlayışı; ideal vatandaş, vatandaşın görevleri, devletin sorumlulukları, vatandaşlık kazanımları ve vatandaşlığı tamamlayıcı öğeler kategorileri oluşturularak ele alınmıştır. Çalışmanın verileri nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi tekniği esas alınarak toplanmış, toplanan veriler içerik analizi ile çözümlenmiştir. Araştırmada elde edilen verilere göre; Osmanlı döneminde okutulan Malumat-ı Medeniye ile Cumhuriyetin ilanından sonra okutulan Yurt Bilgisi ders kitaplarına yansıyan vatandaşlık anlayışında birtakım farklılıkların olduğu tespit edilmiştir. Meşruti yönetimle idare edilen Osmanlı Devleti’nde çok uluslu yapının bir yansıması olarak vatandaşları bir arada tutacak ortak değerlere ders kitabında yer verilirken, Cumhuriyetin ilanı ile ulus devlet anlayışının bir getirisi olarak Türklük şuuru oluşturulmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Vatandaş, vatandaşlık anlayışı, vatandaşlık eğitimi, ders Kitapları.

CITIZENSHIP APPROACH FROM THE SECOND CONSTITUTIONAL ERA TO THE EARLY REPUBLIC (MALUMAT-I MEDENİYE AND YURT BİLGİSİ TEXTBOOKS)

Citizenship is a concept in which acquisitions such as belonging to a nation, assuming certain duties and responsibilities are obtained and giving status to individuals in the face of the state. States aim to raise citizens who are aware of such duties and responsibilities, connected to them with a sense of belonging, and who have the skills to realize the requirements of the political system and expectations of society. Education programs play important roles in helping individuals acquire such duties and responsibilities. In the present study, the understanding of citizenship that was reflected in the “Information on Civilization with Questions and Answers” textbook, which was published in 1908 and taught in primary schools, and the “Information on Homeland” textbook, which was published in 1927 and was decided to be taught in primary schools for five years, was examined. The citizenship concept reflected in the textbooks was discussed by creating categories such as the ideal citizen, duties of citizens, responsibilities of the state, citizenship acquisitions, and complementary elements of citizenship. The data of the study were collected based on the Document Analysis Technique, which is one of the qualitative research methods, and the collected data were analyzed with the Content Analysis Technique. According to the data obtained in the study, it was determined that there were some differences in the understanding of citizenship reflected in the “Information on Civilization with Questions and Answers” and “Information on Homeland” textbooks taught after the proclamation of the Republic. Although there were common values that would keep citizens together as a reflection of the multinational structure in the Ottoman Empire, which was governed by the constitutional government system, in the textbook, after the proclamation of the Republic, the consciousness of being a Turk was created as a result of the understanding of the nation-state.

Keywords:

Citizen, citizenship concept, citizenship education, textbooks.,

PDF

___

Muallim Abdülbaki, Yurd Bilgisi, Ahmed Kemal Matbaası, İstanbul 1927.
Muallim Abdülkadir, Sual ve Cevaplı Malumat-ı Medeniye, Saadet ve Martoğlu Kütüphaneleri, İstanbul, 1908.
CİVAN, Murat Tek Parti Dönemi İlköğretim Vatandaşlık Bilgisi Ders Kitaplarında Vatandaş Modeli, (Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Tokat 2007.
CİVELEK, Nuri İkinci Meşrutiyet Dönemi ‘‘Malumat-ı Medeniye’’ Ders Kitaplarında Vatandaşlık Kavramı (1908-1922), (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2019.
COŞĞUN, Sena Atatürk Dönemi Yurt Bilgisi Ders Kitaplarının Eğitim Felsefesi ve Sosyoloji Açısından Değerlendirilmesi, (Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzincan 2015.
ÇALIŞKAN, Hüseyin ve UZUNKOL, Ebru, ‘‘Sosyal Bilgiler Alanı, Özellikleri ve Temel Amaçları’’, Kuramdan Uygulamaya Sosyal Bilgiler Öğretimi, Ed. Vedat Aktepe, Mevlüt Gündüz, Nuray Kurtdede Fidan ve Elvan Yalçınkaya, Pegem Yayınevi, Ankara 2021, s.2-16.
ÇELİK, Hülya, ‘‘Cumhuriyet Dönemi Vatandaşlık Eğitiminde Önemli Adımlar’’, SAÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, S.1, 2008, s.359-369.
DEMİRKAYA, Muhammet- Selim Selimoğlu- Ahmet Gazel, ‘‘Muallim Orhan Fuad Tarafından İlk Mekteplerin 4. Sınıfları İçin Yazılan ‘‘Musahabat-ı Ahlakiye ve Malumatı Vataniye’’ Adlı Ders Kitabının Değerlendirilmesi’’, Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, C.15, S.15, 2021a, s.55-68.
DEMİRKAYA, Muhammet-Selim Selimoğlu ve Ahmet Gazel, ‘‘Muallim Orhan Fuad Tarafından İlk Mekteplerin 4. Sınıfları İçin Yazılan ‘‘Musahabat-ı Ahlakiye ve Malumatı Vataniye’’ Adlı Ders Kitabının Değerlendirilmesi’’, Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, C.16, S. 16, 2021b, s.275-290.
ESEN, Yasemin, ‘‘Okul Bilgisi ve Ders Kitapları’’, Ders kitaplarında insan hakları, Ed. Melike Türkan, Bağlı ve Yasemin Esen, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2003, s.5-19).
İNAL, Kemal Türkiye’de Ders Kitaplarında Demokratik ve Milliyetçi Değerler, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 1998.
KILIÇ, Hamide Yurt Bilgisi Ders Kitaplarında Çocuk Kimliğini Temsili, (İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2021.
KUŞ, Zafer-Büşra Arık-Büşra Nur Altınok ve Aykut İridağ, ‘‘100 Yılda Ne Değişti? Yeni Malumat-ı Medeniye ve Günümüz Vatandaşlık Eğitimi Ders Kitabının Karşılaştırılması’’, Turkish History Education Journal, C. 7, S. 2, Sonbahar 2018, s.344-371.
PARLAK, İsmet Türkiye’de İdeoloji-Eğitim İlişkisi: Erken Cumhuriyet Dönemi Tarih ve Yurt Bilgisi Ders Kitapları Üzerine Bir İnceleme, (Hacettepe ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2005.
SEL, Burcu Cumhuriyet Dönemi (1928-1948) Yurt Bilgisi Ders Kitaplarında Çocukluğun Politik Yapılanmasına İlişkin Bir Araştırma, (Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2016.
ŞİMŞEK, Ahmet-Ali Satan, Millî Tarihin İnşası, Tarihçi Kitapevi İstanbul 2011.
ŞİMŞİR, Mehmet-Ali Çetiner, ‘‘Sosyal Bilgilerde İdeal Vatandaşlık Eğitimi Üzerine Kavramsal Bir Değerlendirme’’, Medeniyet ve Toplum Dergisi, C. 5, S. 1, Haziran 2021, s.35-47.
TUNÇ-YAŞAR, Fatma, ‘‘II. Meşrutiyet Döneminde Yurttaşlık, Ahlak ve Medenilik Eğitimi: Malumat-ı Medeniye Ders Kitapları’’, The Journal of Ottoman Studies, C. 1, S. 2, 2018, s.311-342.
ÜSTEL, Füsun, Makbul Vatandaşın Peşinde II. Meşrutiyetten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
YILDIRIM, Ali-Hasan Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayınevi, Ankara 2000.
YILDIRIM, Tezcan-Ahmet Şimşek, ‘‘Erken Cumhuriyet Döneminde “Biz” in İnşası: Tarih Ders Kitapları Üzerine Bir Değerlendirme’’, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, C.37, S.1, 2017, s.367-389.
YİNİLMEZ-AKAGÜNDÜZ, Seval, ‘‘Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yurttaşlık Eğitimi Cumhuriyet Çocuklarına Malumat-ı Vataniye Ders Kitabı Örneği’’, Turkısh History Education, C.9, S.1, Mayıs 2020, s.109-131.