Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Yapı, Sorunlar ve İngilizlerle İlişkiler Açısından Goyan Aşireti

Aşiret temelli yapının kendisini en çok hissettirdiği unsurlardan biri Kürtlerdir. Herhangi birkonfederasyona tabi veya konfederasyon haricinde bağımsız bir statüdeki aşiretlerin kendilerine haskarakterlerinden, yaşam tarzlarından söz etmek mümkündür. Çalışma alanımızı günümüzde Şırnak’ınUludere ilçesi olarak bilinen muhitte Osmanlı Devleti sınırları dâhilinde eskiden yarı göçebe biryaşam sürdüren Goyan aşireti teşkil etmektedir. Goyan aşireti 19. yüzyılın ikinci yarısından başlamaküzere özellikle 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında kayda değer sosyo-politik izler bırakmıştır.Sıra dışı tabiatlarına ilişkin çok farklı nitelendirmelerin yapıldığı Goyan aşireti, yaşadıklarıcoğrafyanın sarp yapısından dolayı kimi zaman Osmanlı Devleti’nin kontrolü dışında kalabilmiştir.Çalışmamızda diğer aşiretlere, Müslim ya da gayrimüslimlere karşı gasp, yaralama, öldürmegirişimlerinde bulunan, İngiltere ile birkaç ayı bulan bir çatışma süreci yaşayan Goyan aşiretini arşivbelgeleri temelinde incelemek amaçlanmıştır

The Goyan Tribe in Terms of Structure, Problems and Relations With The British in The Last Term of The Ottoman State

One of the elements that the tribal structure makes itself felt most is the Kurds. It is possible to talk about the specific characteristics and lifestyles of the tribes having a confederate status confederation or independent. Our area of study includes the Goyan tribe, which used to live a semi-nomadic life within the boundaries of the Ottoman Empire known today as Uludere district of Şırnak province. Goyan tribe, starting from the second half of the 19th century and particularly at the end of the 19th century and in the beginning of the 20th century left significant socio-political marks. The Goyan tribe, which has had different characterization regarding their extraordinary nature, was sometimes out of control of the Ottoman Empire due to the rugged structure of the area they lived in. In this study, it is aimed to examine Goyan tribe, on the basis of archival documents, who used to make attempts to extort, wound and kill on other tribes, Muslim or non-Muslims, and who had been in conflict with England for several months

PDF

___

Kaynakça 1. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivleri (BOA)
Bâb-ı âlî Evrak Odası (BEO. 3061/229531).
Dâhiliye Nezareti Hukuk Kısmı (DH. H. 53/16/1-4)
Dâhiliye Nezareti İdari Kısım (DH. İD. 149-2/9/2; 149-2/9/2-3; 149-2/9/29-30; 149-2/9/32)
Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Evrakı (DH. KMS. 50-2/52/8; 52-2/62/7; 53/1; 53_3/70/1-5)
Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT. 1367/25; 2299/43; 2802/95/1-3 )
Dâhiliye Nezareti Siyasi Kısmı (DH. SYS. 90/3/1-57; 90/3/41; 90/3/44; 90/3/56-57; 90/3/71; 90/39)
Dâhiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH. ŞFR. 98/300; 98/358; 99/192; 137/8; 137/18; 137/65; 325/39; 376/46; 623/107; 625/59; 625/88; 626/80; 626/151; 627/47; 635/98)
Dâhiliye Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Muamelat Evrakı (DH. TMIK. M. 30/58; 131/28/3; 171/30; 171/30/1-3; 223/30 )
İrade Meclis-i Vâlâ (İ. MVL. 226/7708/1-6)
Meclis-i Vâlâ Riyâseti (MVL. 231/54; 714/76)
Sadaret Evrak Kalemi Evrakı (A. VRK. 828/87)
Şûrâ-yı Devlet (ŞD. 1460/45/1-9, 1460/45/6; 1460/45/9)
2. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivleri (BCA)
BCA, 490 100 1497/103/1
3. Salnameler
Vilayet-i Salname-i Diyarbekir, Def'a 7, 1292-1875; Def'a 8, 1293/1876; Def'a 9, 1294/1877.
4. Araştırma ve İnceleme Eserler
AL-JUMAILY, Qassam Kh.-İzzet Öztoprak, Irak ve Kemalizm Hareketi (1919-1923), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1999.
ARAFAT, Mohammed, “Birinci Dünya Savaşında İngiliz Kürt İlişkileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler, C. 10, S. 2, Aralık 2008.
AYABAKAN, Levent, “Kürt-İngiliz İlişkileri (1918-1925), (Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), Sakarya 2016.
AYCAN, Azmi, Osmanlı’da Devlet-Aşiret İlişkileri: Hemvend Örneği (1876-1918), (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2017.
AYDIN, Suavi, “XIX. Yüzyılda Mardin Çevresinde Aşiret Hareketleri”, Uluslararası Ömerli/Ömeran ve Çevresi Sempozyumu Bildirileri, Ed. Ercan Gümüş-Veysel Gürhan, Kent Işıkları, İstanbul 2012, s. 68-96.
AYDIN, Suavi, “19. Yüzyılda ve 20. Yüzyılın Başında Aşiret ve Devlet”, Diyarbakır Tebliğleri, Ed. Bülent Doğan, Hrant Dink Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, s. 159-174.
BARTH, Fredrik, Kürdistan’da Toplumsal Örgütlenmenin İlkeleri, Çev. Serap Ruken ŞengülHişyar Özsoy, Avesta Yayınları, İstanbul 2001.
BAZ, İbrahim-Nurdan Şarman-Gazal Cengiz-Şahin Ölgen, Şırnak Aşiretleri ve Kültürü, Ankara 2015.
BRUINESSEN, Martin van, Ağa, Şeyh, Devlet, Çev: Banu Yalkut, İletişim Yayınları, İstanbul 2013.
Confidential Military Report on Iraq, Area 9 (Central Kurdistan), Air Ministry Issued August 1929.
ÇABUK, Fehminaz, “Osmanlı Devleti’nin Eşkıyalık Faaliyetlerini Önlemeye Yönelik Aldığı Tedbirler: Hemavend Aşireti Örneği (1880-1916)”, Tarih Okulu, S. 33, Mart 2018, s. 519-550.
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
ERTAŞ, Mehmet Yaşar, Tanzimat Döneminde Mardin ve Çevresinde Devlet Aşiret İlişkileri, Makalelerle Mardin I Tarih Coğrafya, Haz. İbrahim Özcoşar, Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2007, s. 497-528
GÖKALP, Ziya, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, Toker Yayınları, İstanbul 2007.
GÖNÜLLÜ, Ali Rıza, “Denizli Sancağında Meydana Gelen Asayiş Olayları (1914-1920)”, Türkiyat Araştırmaları, S. 34, 2013, s. 195-217.
GÜLENÇ, Ahmet, “Osmanlı İdari Taksimatında Şırnak Kazası ve Aşiretler Arası Mücadeleler (1850-1914), (Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep, 2013.
HAKAN, Sinan, Türkiye Kurulurken Kürtler (1916-1920), İletişim Yayınları, İstanbul 2013.
HALLAÇOĞLU, Yusuf, “Aşiret”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul 1991, s. 9.
HAY, William Rupert, Kürdistan’da İki Yıl 1918-1920, Çev: Fahriye Adsay, Avesta Yayınları, İstanbul 2005.
http://www.yaylahaber.com.tr/uludereden-merhabalar-makale,468.html(E.T.13.10.2019)
İLYAS, Ahmet-Orhan Turan, “Kürtlerde Aşiret Kavramı ve Oluşumu”, Kimlik, Kültür ve Değişim Sürecinde Osmanlı’dan Günümüze Kürtler Uluslararası Sempozyumu 6-8 Eylül 2012, Ed. M. Cengiz Yıldız, Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2013, s. 297-305.
JWAİDEH, Wadie, Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi, Çev. İsmail Çekem-Alper Duman, İletişim Yayınları, İstanbul 2007.
KAYMAZ, İhsan Şerif, Musul Sorunu, Otopsi Yayınları, İstanbul 2003.
LEACH, Edmund Ronald, Revanduz Kürtleri, Çev: Sinan Birvan-Hişyar Özsoy-Serap Ruken Şengül, Aram Yayınları, İstanbul 2001.
MAUNSELL, Frederick Richard, “Kurdistan”, The Geographical Journal, C.3, S. 2, Şubat 1894, s. 81-92.
MUHAMMED EMİN ZEKİ BEG, Kürtler ve Kürdistan Tarihi, Çev. Vahdettin İnce-Mehmet Dağ-Reşat Adak-Şükrü Aslan, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2015.
ÖĞMEN, Mesut, “Aşiret Yapılanması ile Bingöl ve Civarında Bulunan Aşiretler”, Arşiv Vesikalarına Göre Bingöl Kolokyumu, Ed. Mehmet Mahfuz Söylemez-İbrahim Çapak, Bingöl Belediyesi Yayınları, Ankara 2011, s. 85-100.
ÖKE, Mim Kemal, İngiliz Ajanı E. W. C. Noel’in “Kürdistan Misyonu (1919), Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1990.
ÖKE, Mim Kemal, Musul-Kürdistan Sorunu, İz Yayınları, İstanbul 1995.
ÖKTEN, Şevket “Aşiret, Akrabalık ve Sosyal Dayanışma: Geleneksel Hayatı Yönetme Biçimi”, Aile ve Toplum, C. 5, S. 18, Temmuz-Ağustos-Eylül 2009, s. 99-110.
ÖZER, Ahmet, Doğu Anadolu’da Aşiret Düzeni, Boyut Yayınları, İstanbul 1990.
ÖZGÜL, İbrahim, “Şer’iyye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılda Diyarbakır’da İkamet Eden Aşiretlerdeki Problemler ve Çözümleri”, EKEV Akademi, S. 77, Kış 2019, s. 241-252.
RONDOT, Pierre, “Origine Et Caractêre Ancestraux Du Peuplement Assyrien En Haute Djêzirehsyrienne: Esquisse D'une Étude De La Vie Tribale”, Bulletin d'études orientales, T. 41/42, LE NORD-EST SYRIEN, (1989-90), s. 65-111.
SELVİ, Haluk, "İngiltere'nin Musul Politikası Karşısında Osmanlı Devleti ve Bölge Aşiretleri (1918-1920)", Belleten, C. 74, S. 271, Aralık 2010, s. 789-831.
SYKES, Mark, “The Kurdish Tribes of the Ottoman Empire”, The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, Vol. 38, (Jul.-Dec., 1908), 451- 486.
ŞEMSEDDİN SAMİ, Kamûs-ül Â'lâm, C. 2, Mihran Matbaası, İstanbul 1306 (1889), s. 1425.
ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî, C. 2, Mihran Matbaası, İstanbul 1318, s. 938.
TAŞ, Necati Fahri, Güneydoğu 1919, Tarihçi Kitabevi Yayınları, İstanbul 2014.
TÜRKDOĞAN, Orhan, Güneydoğu Kimliği, Alfa Yayınları, İstanbul 1998.
TÜRKDOĞAN, Orhan, Doğu ve Güneydoğu Aşiret-Kabile Yapısı, IQ Yayınları, İstanbul 2005.
ULUÇ, A. Vahap, “Kürtlerde Sosyal ve Siyasal Örgütlenme: Aşiret”, Mukaddime, S. 2, 2010, s. 35-52.
YEĞEN, Mesut, İngiliz Belgelerinde Kürdistan, Dipnot Yayınları, Ankara 2012.
YILDIZ, Mehmet Zeydin, Rıfkı Sındır, Faruk Alaeddinoğlu, “Geçmişten Günümüze Şırnak ve Çevresinin Sosyo-Demografik Gelişimi”, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu (14-16 Mayıs 2010), Ed. Nesim Doru, Ankara 2010, s. 295-311.
YİNANÇ, Mükrimin Halil, ‘’Aşîret’’, İslam Ansiklopedisi, C. 1, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1978, s. 709-710.
YİNER, Abdulnasır, Bir Asayişsizlik Hareketi Olarak Ali Batı Olayı (1913-1919), Tarih, S. 54, 2011/2, 193-220.