Osmanlı Devleti’nde Elçi Mübadelesi

Karşılıklı diplomasi temelli uluslararası ilişkilerde en önemli husus, devletlerin hak ve ödevlerindekimütekabiliyettir. Diplomatik ilişkilerin ana unsuru elçiler ve elçilik faaliyetleri olduğundanmütekabiliyet hususunun en somut örnekleri de bu sahada gözlemlenmiştir. Bu husus elçilikfaaliyetlerine denklik ve eşitlik olarak yansımış; elçilikle ilgili uygulamalar herhangi bir tarafınüstünlüğüne mahal vermeyecek şekilde düzenlenmeye çalışılmıştır. Bu şekilde mütekabiliyethususuna ve devletlerin eşitliği ilkesine göre şekillenen uygulamalardan birisi de elçi mübadelesidir.Özellikle devletlerarası antlaşmaların tasdiki amacıyla gerçekleştirilen elçi mübadelesi, yüklendiğianlam itibariyle elçilerin karşılıklı ve çoğu zamanda eş zamanlı olarak görevlendirilmesiylegerçekleştirilmiştir. Osmanlı tarihinde daha çok sınır komşusu devletlerle yapılan elçi mübadeleleri,iki ülke sınırında icra edilen ve çeşitli sembolik anlamlar yüklenen merasimlerle gerçekleştirilmiştir.Elçi mübadelelerinin Osmanlı tarihindeki örnekleri, hem uluslararası ilişkilerin teşrifat boyutuna ışıktutmakta hem de Osmanlıların diğer devletlere karşı duruşuna dair önemli bilgiler içermektedir.

Ambassador Exchange in the Ottoman State

The most important issue in international relations based on mutual diplomacy are the reciprocity of the rights and duties of states. Since the main elements of diplomatic relations are ambassadors and embassy activities, the most concrete examples of reciprocity have been observed in this field. This was reflected in the embassy activities as equivalence and equality; embassy practices have been tried to be arranged in a way that does not allow superiority of any party. In this way, one of the practices shaped according to the issue of reciprocity and the principle of equality of states is the ambassador exchange. The exchange of ambassadors, especially for the purpose of ratification of interstate treaties, was realized by the mutual and often simultaneous assignment of ambassadors in the sense attributed to this term. In the Ottoman history, the exchange of ambassadors, mostly with neighboring states, were carried out with ceremonies performed at the borders of two countries and attributed various symbolic meanings. The examples of the ambassador exchanges in the Ottoman history shed light on the protocol dimension of the international relations and contain important information about the Ottomans' stance against the other states.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Sadaret Teşrifat:
BEO. A.TŞF. 349, 356, 359.
Cevdet:
C. DH. 157/7805,
C. HR. 2/93; 29/1405; 123/6101; 153/7604; 173/8646; 184/9155.
Telif Eserler
AKTEPE, Münir, Mehmed Emnî Beyefendi (Paşa)’nin Rusya Sefâreti ve Sefâret-nâmesi, TTK Basımevi, Ankara 1989.
ARI, Bülent, “Early Ottoman Diplomacy. Ad Hoc Period”, Ottoman Diplomacy: Conventional or Unconventional?, ed. A. Nuri Yurdusev, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2004, s. 36-65.
BALCI, Sezai, Babıâli Tercüme Odası, Libra Kitap Yay., İstanbul 2013.
CAN, Mustafa, “Elçi Kara Mehmed Paşa Örneği Üzerinden Osmanlı Diplomasi Teşrifatına Dair Bir Analiz”, Prof. Dr. Nuri Yavuz’a Armağan, ed. Necdet Hayta, Bahattin Demirtaş, Mustafa Can, Berikan Kitabevi, Ankara 2019, s. 241-264.
CAN, Mustafa, Sultanın Kapısında: Kudret-Heybet-Adalet (Osmanlı Devleti’nde Yabancı Elçiler), Gazi Kitabevi, Ankara 2019.
DEFTERDAR SARI MEHMED PAŞA, Zübde-i Vekaiyât, Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704,) Haz. Abdülkadir Özcan, TTK Basımevi, Ankara 1995.
DÖNMEZ, Ahmet, “Osmanlı Devleti’nde Tek Taraflı Diplomasi Anlayışı ve Karşılıklı Diplomasiye Geçiş Süreci”, Osmanlı Diplomasi Tarihi Kurumları ve Tatbiki, Ed. Mehmet Alaattin Yalçınkaya; Uğur Kurtaran, Altınordu Yayınları, Ankara 2018, s. 145-177.
EVLİYA ÇELEBİ, Mehmed Zıllî İbn-i Derviş, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, İkdam Matbaası, İstanbul 1318, C.7. FINDLEY, Carter V., Osmanlı Devleti’nde Bürokratik Reform, Bâbıâli (1789-1922). (Çev. Latif Boyacı - İzzet Akyol), İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
GÜRKAN, Emrah Safa, Sultanın Casusları 16. Yüzyılda İstihbarat, Sabotaj ve Rüşvet Ağları, Kronik Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2017.
HAMMER, Joseph Von, Büyük Osmanlı Tarihi, çev. V. Bürün, haz. M. Çevik, E. Kılıç, Üçdal Neşriyat, İstanbul, C. 6. ITZKOWITZ, Norman- MOTE, Max, Mubadele An Ottoman-Russian Exchange of Ambassadors, The University of Chicago Press, Chicago 1970.
KANTEMİR, Dimitri, Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi II, çev. Özdemir Çobanoğlu, Cumhuriyet Kitapları, 6. Baskı, İstanbul 2005.
KARAÇAY, Nazire, Türkal, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695), (Marmara Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2012.
KARATEKE, Hakan T., Padişahım Çok Yaşa! Osmanlı Devleti’nin Son Yüz Yılında Merasimler, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004.
KODAMAN, Timuçin-AKÇAY, Ekrem Yaşar, “Kuruluştan Yıkılışa Kadar Osmanlı Diplomasi Tarihi ve Türkiye’ye Bıraktığı Miras”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 22, Aralık 2010, s. 75-92
KOLÇAK, Özgür, “Habsburg Elçisi Walter Leslie’nin Osmanlı Devlet Yapısına Dair Gözlemleri (1665)”, Tarih Dergisi, S. 54, 2011/2, s. 55-89.
KOLÇAK, Özgür, “Vasvar Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.42, Ankara 1995, s. 560-562.
KURAN, Ercüment, Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçiliklerin Siyasi Faâliyetleri (1793-1821), Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2. Baskı, Ankara 1988.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Fevkalade Elçilerin Ağırlanması”, Türk Kültürü Araştırmaları Prof. Dr. İsmail Ercüment Kuran’a Armağan, C.XXVII, S.1-2, 1989, s. 199-231.
LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, TTK Basımevi, Ankara 2000.
MERAY, Seha L., “Diplomasi Temsilcilerinin Hukuki Statüsü”, AÜSBF Dergisi, C. 11, S. 3, 1956, s. 79-117.
ORTAYLI, İlber, “Mübadele”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul 2006 s. 424-425.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Karlofça Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 21, Ankara 2001 s. 504-507.
SAK, İzzet, “1736-1741 Yılları Arasında İstanbul’a Gelen İran Elçilerinin Bazı Masrafları”, Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, S. 16, 2006, s. 117-161.
SANDER, Oral, Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme, İmge Kitabevi, 8. Baskı, Ankara 2014.
SAVAŞ, Ali İbrahim, Mustafa Hattî Efendi Viyana Sefaretnamesi, TTK Basımevi, Ankara, 1999.
SAVAŞ, Ali İbrahim, Osmanlı Diplomasisi, 3F Yayınevi, İstanbul 2007.
ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî, İkdam Matbaası, İstanbul 1317.
TEPLY, Karl, “Nemçe İmparatorlarının İstanbul’a Yolladığı Elçi Heyetleri ve Bunların Kültür Tarihi Bakımından Önemli Tarafları”, çev. Bekir Sıtkı Baykal, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 7, S.12-13, 1969, s. 247-263.
TUNCER, Hüner, Eski ve Yeni Diplomasi, Ümit Yayıncılık, 4. Baskı, Ankara, 2005.
TUNCER, Hüner, “Viyana Sefaretnâmesi (1131 H. 1719 M.) (Elçi: İbrahim Paşa)”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, C.4, S.2, 1989, s. 99-105.
UNAT, Faik Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, TTK Yayınları, 4. Baskı, Ankara 2008.
WERNER, Crailsheimli Adam, Padişahın Huzurunda: Elçilik Günlüğü, 1616-1618, (Çev. Türkis Noyan), Kitap Yayınevi, İstanbul 2011.
YARDIMCI, Kevser Gürcan, “Osmanlı Dönemi Dokuma Sanatı Ürünlerinden Örnekler”, International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS), C. 2, S. 1, Ağustos 2016, s. 219-241