ORTAÇAĞ ARAP-İSLAM DEVLETLERİNDE İLM-İ NÜCUM VE MÜNECCİMLİK

Kehanette bulunma arzusu ve astroloji eski çağlardan beri milletlerin ve uygarlıkların yakındantakip ettikleri bir olgu olmuştur. İlkçağlardan beri kullanılan astroloji ile ilgili kavramlar, fetihhareketleri sonucunda Arap-İslam Devleti’nde daha da ilgi çekmeye başlamıştır. İslam dini ve HzPeygamber tarafından kesin bir şekilde yasaklandığı ifade edilmesine karşın, geleceği merak etmedüşüncesi ve insani zafiyetlerden dolayı Müslüman toplumda ve İslam devletlerinin yönetici sınıfıarasında gelecek ile ilgili kehanet ve astroloji varlığını sürdürmüştür. Özellikle, Abbasilerde ve OrtaÇağ İslam dünyasında var olan diğer Arap devletleri ilm-i nücûma (astroloji) ilgi göstermişlerdir.Abbasiler (750-1258), Fatımiler (909-1171) ve Endülüs Emevileri (756-1031) dönemlerinde devletsarayında farklı zamanlarda ve farklı hükümdarlar tarafından birçok müneccim görevlendirilmiştir.Abbasi döneminde, Ebu Maşer ve İbn Nevbaht, Fatımiler döneminde İbn Yunus ve Endülüs Emevileridöneminde İbn İshâk ve Mesleme el-Mecrîtî öne çıkmışlardır. Hatta zaman zaman hükümdarlarmüneccimlere danışarak karar alırlardı; bir savaşa veya barışa müneccimlere danışmadan kararverilmezdi.

Ilm-i Nujûm and Munejjimness in Medieval Arab-Islamic States

The desire to prophesy and astrology has been closely followed by nations and civilizations since ancient times. As a result of the conquest movements, the concepts related to astrology, which has been used since ancient times, have began to gained more attention in the Arab-Islamic State. Although it was stated that by Islamic religion and the Prophet was strictly prohibited, prophecy and astrology continued in the Muslim society and among the ruling class of the Islamic states due to the thought of the future and human weaknesses. In particular, the Abbasids and other Arab states that existed in the medieval Islamic world showed an interest in ilm-i nücûm (astrology). During the Abbasid (750-1258), In the Fatımids (909-1171) and Andalusian Umayyad (756-1031) periods, many munejjim were appointed by the rulers of the state palace at different times. Abu Maşer and Ibn Nevbaht in Abbasid Period and Ibn Yunus in the Fatımids Period and Ibn Ishaq and Mesleme alMecrîtî came to the fore during the Andalusian Umayyads Period. Even, from time to time the rulers would make decisions in consultation with astrologers; a war or peace decision would not be taken without consulting them.

PDF

___

ALPER, Ömer Mahir, “Mecrîtî”, DİA, c. XXVIII, TDV Yayınları, Ankara 2003, s. 278-279.
AYDIN, Cengiz, “Ebû Sehl b. Nevbaht” , DİA, c. X, TDV Yayınları, İstanbul 1994, s. 227- 228.
AYDÜZ, Salim, “Osmanlı Devleti'nde Müneccimbaşılık”, Osmanlı Bilim Araştırmaları Dergisi, Sayı:1, İstanbul 1955, s. 159-207.
_____________, İstanbul Muvakkithaneleri ve Muvakkitleri, İBB Yayınları, İstanbul 2009.
BAKKAL, Ali, “İslâm Astronomi Tarihinde İbn Rüşd: Büyük İslâm Filozofu İbn-i Rüşd”, Diyanet Dergisi, c. XLVIII, Sa. 3, Temmuz-Ağustos-Eylül 2013, s. 195-208.
_____________, Harran Okulu, Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2006.
BELENKİY, Ari,“Mâshâ’allâh ibn Atharî (Sâriya)”, The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Vol. II, Editor-in-Chief Thomas Hockey, Springer, New York 2007, s. 740-741.
BRENTJES, Sonja,“Sanad ibn ‘Alî: Abû al-Tayyib Sanad ibn ‘Alî al-Yahûdî”, The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Vol. II, Editor-in-Chief Thomas Hockey, Springer, New York 2007, s. 1011.
CASULLERAS, Josep, “Majrîtî: Abû al-Qâsim Maslama ibn Ahmad al-Hâsib al-Faradî alMajrîtî” The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Vol. II, Editor-in-Chief Thomas Hockey, Springer, New York 2007, s. 727-728.
_______________,“Banû Mûsâ”, The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Vol. I, Editor-in-Chief Thomas Hockey, Springer, New York 2007, s. 92-94.
ÇEÇEN, Kazım-BİR, Atilla, “Beni Musa”, DİA, c. V, TDV Yayınları, İstanbul 1992, s. 450- 451.
ÇELİK, Aydın, Fatımiler Döneminde Kahire Şehri, Fırat Üniversitesi Basımevi, Elazığ 2008.
DİZER, Muammer, “Ebu Ma’şer el-Belhi”, DİA, c. X, TDV Yayınları, İstanbul 1994, s. 182- 184.
EL FERGÂNÎ, Cevami İlm En-Nucüm ve Usul-El Harekât (Astronominin Özeti ve Göğün Hareketlerinin Esasları), (Çev: Yavuz Unat), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2012.
FAHD Toufic, La Divination Arabe, Universite de Strasbourg, Leiden 1966.
_____________, “Nudjûm”, The Encyclopaedıa Of Islam, (EL2) (İng.), vol. VIII, Leiden 1995, s. 105-108.
FEHD, Tevfik, “İlm-i Ahkâm-ı Nücum”, DİA, c. XXII, TDV Yayınları, İstanbul 2000, s. 124- 126.
GOLDSTEIN, B.R., “Ibn Yûnus”, The Encyclopaedıa Of Islam, (EL2 ) (İng.), Vol. III, 969-970
HILL, Donald, A History Of Engineering in Classical And Medieval Times, Routledge, London-Newyork 2007.
IBN HALLIKAN, Vefeyatü’l-A’yan, c. II/III, Translated Baron Mac-Guckin de Slane, Mektebetu Lübnan (Librairie du Liban), Beyrut 1970.
İBN EBİ USAYBİA, Uyûnu’l-Enbâ’ Fi Tabakati’l-Atibbâ, c. I, Kahire 1956.
İBN HACER el-ASKALANÎ, Lisânü’l-Mîzân, c. IV, Beyrut 1390/1971.
İBN-İ HALDÛN, Mukaddime, c. I, Çev: Halil Kendir, Yeni Şafak Kültür Armağanı, İstanbul 2004.
İBNU’L-KIFTÎ, Târîhu’l-Hukemâ’, nşr. Julius Lippert, Dieterich’sche Verlagsbuchhandlung, Leipzig 1903.
KASAK, Enn, Ancıent Astrology As A Common Root For Scıence And Pseudo-Scıence, Folklore Vol. XV, Tartu 2000.
KÂTİP ÇELEBİ, Keşfu'z-Zunun, c. II, Arapçadan Tercüme Eden Rüştü Balcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2007.
______________, Keşfu'z-Zunun, c. II, nşr. M. Şerafeddin Yaltkaya, Maarif Vekâleti, İstanbul 1943.
KING, David A., “Ibn Yûnus: Abû al-Hasan ‘Alî ibn ‘Abd al-Rahmân ibn Ahmad ibn Yûnus al-Sadafî”, The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Vol. I, Editor-in-Chief Thomas Hockey, Springer, New York 2007, s. 573.
KUTLUER, İlhan, “TABERÎ, Ömer b. Ferruhân”, DİA, c. XXXIX, TDV Yayınları, İstanbul2009, s. 321-322.
MAKRİZÎ, İttiazü'l-Hunefa bi-Ahbari'l-Eimmeti'l-Fatımiyyine’l-Hulefa, Thk. Cemaleddin eşŞeyyal, c. I. Kahire 1948.
MC GINNIS, Jon & REISMAN, David C., Classıcal Arabıc Phılosophy: An Anthology of Sources, Hackett Publishing Company, Indianapolis/Cambridge 2007.
NALLINO, C. A., “Astroloji”, İA, c. I, MEB Yayınları, İstanbul 1978, s. 682-686.
NİZÂMÎ ‘ARÛZÎ SEMERKANDÎ, Çehar Makale, Tashih: Muhammed Kazvinî ve Muhammed Muin, Tahran 1327.
______________, Çehâr Makâle, Demavend Yayınları, İstanbul 2016. ÖZDEMİR, Mehmet, “Hişâm II”, DİA, c. XVIII, TDV Yayınları, İstanbul 1998, s. 146-147.
PINGREE, D., “Astronomy and Astrology in India and Iran”, ISIS, LIV, 1963, s. 241-242.
SÂİD EL-ENDELÜSÎ, Tabakatü’l Ümem, Nşr. Louis Rızkullah Şeyho, el-Matbaatü'lKatolikiyye, Beyrut 1912.
_______________, Tabakatü’l-Ümem, (Çev: Ramazan Şeşen), Türkiye Yazma eserleri Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2014.
SALIBA, George, “The Role Of The Astrologer In Medıeval Islamıc Socıety”, Bulletin D'études Orientales, T. 44, Sciences Occultes Et Islam, 1992, s. 45-67.
SAMSÓ, Juilo, “Ibn al-Bannâ: Abû al-‘Abbâs Aḥmad ibn Muhammad ibn ‘Uthmân al-Azdî alMarrâkushî”, The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Vol. I, Editor-in-Chief Thomas Hockey, Springer, New York 2007, s. 551-552.
______________, “Ibn Ishâq: Abû al-‘Abbâs ibn Ishâq al-Tamîmî al-Tûnisî”, The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Vol. I, Editor-in-Chief Thomas Hockey, Springer, New York 2007, s. 558-559.
SEZGİN, Fuat, Geschıchte Des Arabıschen Schrıfttums (GAS), IV, Institut für Geschichte der Naturwissenschaften, Leiden 1971.
______________, Geschıchte Des Arabıschen Schrıfttums (GAS), VII, Institut für Geschichte der Naturwissenschaften, Leiden 1979.
______________, İslam’da Bilim ve Teknik, c. I, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2008.
ŞEMSEDDÎN es-ŞEHREZURÎ, Nüzhetü’l-Ervâh, Çev: Eşref Altaş, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2015.
TEZ, Zeki, Ortaçağ İslam Dünyasında Bilim ve Teknik, Dicle Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, Diyarbakır 1991.
UNAT, Yavuz, Yahya b. Ebu Mansur el-Müneccim”, DİA, c. XLIII, TDV Yayınları, İstanbul 2013, s. 242.
VAN DALEN, Benno, “Yahyâ ibn Abî Mansûr: Abû ‘Alî Yahyâ ibn Abî Mansûr alMunajjim”, The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Vol. II, Editor-in-Chief Thomas Hockey, Springer, New York 2007, s. 1249-1250.
VERNET, J., “al-Majrîtî”, Dıctıonary Of Scıentıfıc Bıography, Vol. IX, Edıtor in Chıef: Charles Coulston Gıllıspıe, New York 1981, s. 39-40.
______________, “al-Madjrîṭî”, The Encyclopaedıa Of Islam, (EL2 ) (İng.), Vol. VI, s. 1109- 1110.
YAMAMOTO, Keiji, “Abû Ma’shar Ja’far ibn Muhammad ibn ‘Umar al-Balkhi”, The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Vol. I, Editor-in-Chief Thomas Hockey, Springer, New York 2007, s. 11.
ZAHİREDDİN ALİ BİN el-BEYHAKÎ, İtmam Tetimmat Şivan el-Hikme, Lahor 1351.
ZEKİ, Salih, Âsâr-ı Bâkiye, Çev: Melek Dosay Gökdoğan-Remzi Demir-Mutlu Kılıç, c. III, Babil Yayın Dağıtım, Ankara 2004.