1923 SEÇİM SÜRECİNDE “İTTİHATÇILAR” ve “İTTİHAT VE TERAKKİ”

1923 yılı içerisinde biri İstanbul’da belediye seçimleri, diğeri de genel seçimler olmak üzere iki seçimsüreci yaşandı. Bu seçimlerden ilkinde, henüz İstanbul’da tam anlamıyla teşkilatını kuramamış olanMüdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Kara Kemal ve arkadaşlarının başını çektiği İttihatçılar tarafındandesteklendi. Ancak, İstanbul belediye seçimlerinde Kara Kemal ve arkadaşlarının öne çıkması,Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin gölgede kalması rahatsızlık doğurdu. Bu tarihten sonra TBMMHükümeti, İstanbul üzerindeki otoritesini sağlamlaştıracak bazı tedbirler aldı. Mustafa Kemal Paşa ileİzmit’te yaptığı görüşmeden sonra Kara Kemal, tanınmış İttihatçılar ile bir dizi toplantılar yaparakgenel seçim sürecinde takip edecekleri yol haritasını belirledi. Bu toplantılarda alınan kararlar, bazıkişiler aracılığıyla Mustafa Kemal Paşa’ya iletildi. Mustafa Kemal Paşa, İttihatçıların özellikleİstanbul’da seçimlerde aktif görev almalarını, her ne suretle olursa olsun seçimlere müdahaleetmelerini istemedi. Böyle bir ihtimale karşı İstanbul basınında İttihatçıları ve İttihat ve Terakki’yieleştiren haber ve yorumlar yapıldı. Kara Kemal ve arkadaşları, Mustafa Kemal Paşa’nın isteğidoğrultusunda seçimlere müdahil olmadı. Bu çalışmada, bahsi edilen iki seçim sürecinde İttihatçıkimliğiyle tanınan isimlerin Mustafa Kemal Paşa ile ilişkileri ve basının seçimler sürecindeİttihatçılara ve İttihat ve Terakki’ye dönük yaklaşımı ilk elden kaynaklara dayanılarak ayrıntılı birşekilde incelendi.

“The Unionists” and “The Union And Progress Party” During The Election Process in 1923

There were two electoral processes within the year 1923: a mayoral election in Istanbul and a nationwide general election. In the first one of these elections, the Unionists, led by Kara Kemal and his fellows, supported the Association for the Defense of National Rights that had not been completely organized in Istanbul. However, the standout of Kara Kemal and his fellows and, as a result, keeping of the Association for the Defense of National Rights in the background gave rise to a nuisance. From that date on, the Turkish Parliament Government took certain measures to reinforce its authority over Istanbul. Following his meeting with Mustafa Kemal Paşa in Izmit, Kara Kemal held a series of meetings with the renowned Unionists and established their roadmap to follow during the general election period. Decisions taken at those meetings were conveyed to Mustafa Kemal Paşa through some people. Mustafa Kemal Paşa did not want the Unionists to take an active part in elections especially in Istanbul and to intervene in the elections by any means. As an action against the probability of such an intervention, news were reported in Istanbul press to criticize the Union and Progress Party. Kara Kemal and his fellows refrained from intervening in the elections in line with the will of Mustafa Kemal Paşa. In this study, we have analyzed in depth the relations of the Unionists with Mustafa Kemal Paşa and the approach of the press towards the Unionists and the Union and Progress Party during the two electoral processes in question based on first-hand sources.

PDF

___

I. Arşivler
Cumhurbaşkanlığı Arşivi
Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE)
II. Resmi Yayınlar
Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, Yayına Hazırlayan: Arı İnan, TTK, Ankara 1982.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, C. I-III, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997. III. Tetkik Eserler ve Anılar
AKAL, Emel, Milli Mücadele Başlangıcında Mustafa Kemal, İttihat Terakki ve Bolşevizm, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2013.
AKANDERE- POLAT, Osman, Hasan Ali, Damat Ferit Paşa Hükümetlerinin Milli Mücadele Karşıtı Politikaları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2011.
ARAR, İsmail, Atatürk’ün İzmit Basın Toplantısı, Burçak Yayınevi, İstanbul 1969.
AYDIN, Mesut, Milli Mücadele Dönemi’nde TBMM Hükümeti Tarafından İstanbul’da Kurulan Gizli Gruplar ve Faaliyetleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1992.
BARDAKÇI, Murat, Enver, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
GÜNEŞ, İhsan, Atatürk Dönemi Türkiye’sinde Milletvekili Genel Seçimleri (1919-1935), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, I. Baskı, İstanbul 2017.
ILIKAN-ILIKAN, Selma, Faruk, Ankara İstiklal Mahkemesi. Ankara İstiklal Mahkemesi’nde Cereyan Eden Su-i kasd ve Taklib-i Hükümet Davası’na Ait Resmi Zabıtlar, I. Baskı, Simurg, İstanbul 2005.
KAYA, Halit, Refet Bele. Askeri ve Siyasi Hayatı (1881-1963) Bengi Yayınları, İstanbul 2010.
KOCAOĞLU, Bünyamin, Mütarekede İttihatçılık. İttihat ve Terakki Fırkası’nın Dağılması (1918-1920) Temel Yayınları, İstanbul 2006.
ÖZKAN, Asaf, İşgal İstanbul’unda İstihbarat ve Eylem. Mim Mim Grubu, Salkımsöğüt Yayınevi, Erzurum 2015.
TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler. İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi, C. III, İletişim Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2017.
TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 4. Baskı, İstanbul 2005.
ZÜRCHER, Erik Jan, Milli Mücadele’de İttihatçılık, İletişim Yayınları, 8. Baskı, İstanbul 2013.
Cavit Bey, Meşrutiyet Ruznamesi, Hazırlayanlar: Hasan Babacan- Servet Avşar, C. IV, TTK, Ankara 2015.
KARABEKİR, Kazım, İstiklal Harbimizde Enver Paşa ve İttihat ve Terakki Erkanı, Tekin Yayınevi, I. Baskı, İstanbul 1990.
KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, İletişim Yayınları, 8. Baskı, İstanbul 2013.
YALÇIN, Hüseyin Cahit, Siyasal Anılar, Yayına Hazırlayan Rauf Mutluay, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1976.
YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Yayına Hazırlayan Erol Şadi Erdinç, C. II, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş, II. Baskı, İstanbul 1997.
IV. Makaleler ÖZKAN, Asaf, “Dersaadet’ten Vilayet’e Geçiş Sürecinde İstanbul Cemiyet-i Umumiye-i Belediye Seçimleri (1922-1923)” Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 55 (Güz 2014) s. 244-276.
V. Süreli Yayınlar
Tanin
Akşam
Vakit
İkdam
Vatan
İleri
Hakimiyet-i Milliye
Anadolu’da Yeni Gün
Tevhid-i Efkar