Cumhur Ersin ADIGÜZEL

MECRÎT: BİR ENDÜLÜS ŞEHRİNİN KURULUŞU VE GELİŞİMİ

Endülüs’te İslâm hakimiyeti boyunca müslümanlar tarafından çok sayıda şehir kurulmuştur. Buşehirlerden biri olan Mecrît, zaman içinde ismi Madrid haline dönüşerek 1561 yılında İspanyaKrallığı’nın başkenti yapılmış olup bu yönüyle Avrupa başkentleri arasında müslümanlar tarafındankurulan tek şehir olma özelliğine sahiptir. Endülüs’ün kuzeyinde, Kastilya-León Krallığı’na karşıEndülüs topraklarının güvenliğini sağlamak üzere Endülüs Emevî Devleti hükümdarı Emîr I.Muhammed döneminde IX. yüzyılın ikinci yarısında bir garnizon olarak kurulan Mecrît, kısa süreiçinde etrafında yerleşimin olduğu bir şehir halini almıştır. Endülüs idarî yapısına göre Sağrülevsat(Orta Sınır) bölgesinde yer alan Mecrît, siyasî ve kültürel açıdan Endülüs’ün en önemli şehirlerindenolan Tuleytula’ya (Toledo) coğrafî yakınlığın da sağladığı avantajla kısa zaman içinde ilmîfaaliyetlerin gerçekleştiği bir şehre dönüşmüş ve “el-Mecrîtî” nisbesiyle tanınan âlimler yetişmiştir.Kastilya Krallığı’nın Endülüs toprakları üzerindeki baskısının arttığı ve nihayet Tuleytula’nın adıgeçen krallık topraklarına katıldığı dönemde müslümanların kaybettiği yerler arasında Mecrît debulunmaktaydı. Bu makalede Mecrît’in İslâm hakimiyeti döneminde kuruluşuyla başlayan ve birİslâm şehri haline geliş süreci siyasî ve ilmî hayat merkezinde incelenmesi amaçlanmaktadır.

Majrīt: The Foundation and Development of an Andalusian City

Many cities had been built by the Muslims in al-Andalus in the Islamic period. Majrīt was one of these cities and its name, in time, transformed to Madrid, that became the capital of the Spanish Kingdom in 1561. In terms of this quality, Madrid is the only city built by the Muslims among the European capitals. Majrīt was established a headquarters in the northern border of al-Andalus in order to provide the security of the territory of al-Andalus against the kingdoms of Castille and Leon in the second half of the 9th century in the reign of Muhammad I being the ruler of the Spanish Umayyads. However, it soon became a city with settlements around it. According to administrative structure of al-Andalus, Majrīt was situated in the Middle March (thagr al-awsat) of al-Andalus; thus, the city was very close to Toledo being politically and culturally one of the most important Andalusian cities. Because of the closeness of Toledo, Majrīt had soon turned into a city where scientific activities flourished and some scholars known as “al-Majrītī” had grown up. Majrīt was among the Muslim’s lost places when Castille Kingdom’s pressure increased on the Andalusian territory and finally Toledo was captured by this kingdom. In this framework, the article aims to research the process of building an Islamic city in the example of Majrīt founded in the reign of the Umayyad state by paying attention to its political and scholarly spheres.

PDF

___

ADIGÜZEL, C. Ersin, “Endülüs’te Bir İlim ve Kültür Şehrinin Doğuşu: Gırnata Örneği”, İslâm Araştırmaları Dergisi, S. 42, 2019, s. 29-60.
_______, “Madrid”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2016, C. EK-2, s. 163- 165.
ANDRÉU MEDIERO, Esther, “La arqueología como determinante para el conocimiento del origen de Madrid”, De Maŷrit a Madrid (ed. Daniel Gil Flores), Casa Árabe, Madrid 2011, s. 40-53.
AVCI, Casim, “Suğûr”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2009, C. XXXVII, s. 473-474.
CABALLERO ZOREDA, Luis; Mateo Sagasta, Alfonso, “El grupo de atalayas de la sierra de Madrid”, Madrid del siglo IX al XI, Comunidad de Madrid, Madrid 1990, s. 65-77.
CASTELLANOS OÑATE, José Manuel, “La Medina de Maŷrit”, De Maŷrit a Madrid (ed. Daniel Gil Flores), Casa Árabe, Madrid 2011, s. 30-39.
CORRIENTE, Federico, “El nombre de Madrid”, Madrid del siglo IX al XI, Comunidad de Madrid, Madrid 1990, s. 87-91.
Descripción Anónima de al-Andalus (ed. Luis Molina), Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Madrid 1983.
DE FELIPE, Helena, Identidad y Onomástica de los Beréberes de al-Andalus, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Madrid 1997.
EBÜ’L-FAZL, Muhammed Ahmed, Târîhu medîneti’l-Meriyye el-Endelüsiyye ve’l-asri’lİslâmî, Dâru’l-Ma‘rifeti’l-İslâmî, İskenderiye 1996.
GUTIÉRREZ GONZÁLEZ, José Avelino, “Características de las Fortificaciones del Reino de León en la Alta y Plena Edad Media”, Mayrit. Estudios de arqueología medieval madrileña (ed. Fernando Valdés), Ediciones Polifemo, Madrid 1992, s. 61-73.
HİMYERÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed, er-Ravzu’l-mi‘târ fî haberi’l-aktâr (thk. İhsan Abbas), Mektebetü Lübnân, Beyrut 1984.
Historia Silense, (ed. J. Pérez de Urbel, A. González), Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Madrid 1959.
İBN BEŞKÜVÂL, Ebü’l-Kâsım Halef b. Abdülmelik, es-Sıla (thk. İbrahim el-Ebyârî), Dâru’lKütübi’l-Mısrî, Kahire 1989.
İBN HAYYÂN, Ebû Mervân Hayyân b. Halef, el-Muktebis fî târîhi ricâli’l-Endelüs II (thk. M. Ali Mekkî), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1973.
_________, el-Muktebes V (nşr. M. J. Viguera Molins-F. Corriente), Instituto Hispano-Árabe de Cultura, Madrid 1981.
İBN HAZM, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, Resâilü İbn Hazm el-Endelüsî (thk. İhsan Abbas). el-Müessesetü’r-Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, Beyrut 1987.
İBN İZÂRÎ, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, el-Beyânü’l-muğrib fî ahbâri’l-Endelüs ve’lMağrib (thk. G. S. Colan-E. Levi Provençal), Dâru’s-Sekâfe, Beyrut 1980.
İBN SA‘ÎD, Ebü’l-Hasan Nûreddin Ali b. Musa, el-Muğrib fî hule’l-Mağrib (thk. Şevki Dayf), Dâru’l-Ma‘ârif, Kahire 1978.
İBNÜ’L-EBBÂR, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah, et-Tekmile li-Kitâbi’s-Sıla (thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Tunus 2011.
İBNÜ’L-FARADÎ, Ebü’l-Velîd Abdullah b. Muhammed, Târîhu ulemâi’l-Endelüs (thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Tunus 2008.
İBNÜ’L-KERDEBÛS, Ebû Mervân Abdülmelik Târîhu’l-Endelüs li-İbni’l-Kerdebûs (thk. Ahmed Muhtâr el-Abbâdî), Ma‘hedü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Madrid 1971.
İDRÎSÎ, Şerîf, Opus geographicum V (ed. E. Cerulli, F. Gabrielli, G. Levi della Vida, L. Petech, G. Tucci), Istituto Universitario Orientale di Napoli, Napoli 1975.
JIMÉNEZ DE RADA, Rodrigo, Historia de los hechos de España (çev. ve yay. Juan Fernández Valverde), Alianza Editorial, Madrid 1989.
KÂDI İYÂZ, Ebü’l-Fazl İyâz b. Musa, Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik li-ma‘rifeti a‘lâmi mezhebi Mâlik (thk. Muhammed Tavit et-Tancî ve dğr.), Vizâretü’l-Evkâf ve Şüûni’l-İslâmiyye, Rabat 1983.
KÜÇÜKSİPAHİOĞLU, Birsel, “Medînetüzzehrâ”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, XXVIII, 320-322.
LIROLA DELGADO, Jorge, “Müsta‘rib”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2006, C. XXXII, s. 123-124.
MANZANO MORENO, Eduardo, “Madrid, en la frontera omeya de Toledo”, Madrid del siglo IX al XI, Comunidad de Madrid, Madrid 1990, s. 115-129.
MARÍN, Manuela, “Ulemas en la Marca Media”, Estudios onomástico-biográficos de alAndalus, VII (ed. Manuela Marín-Jesús Zanón), Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Madrid 1995, s. 203-230.
MARTÍNEZ ENAMORADO, Virgilio, Umar ibn Hafsun: De la Rebeldía a la Construcción de la Dawla. Estudios en Torno al Rebelde de al-Andalus (880-928), Editorial de la Universidad de Costa Rica, Kosta Rika 2012.
MAZZOLI-GUINTARD, Christine, Madrid pequeña ciudad de al-Andalus siglos (IX-XXI), Asociación Cultural Almudayna, Madrid 2011.
MAZZOLI-GUINTARD, Christine- María Jesús Viguera Molins, “Literatura y Territorio: Madrid (Maŷrīt) en el Mugrib de Ibn Sa‘īd (s. XIII)”, Philologia Hispalensis, C. 31, S. 2, 2017, s. 99-115.
MOLINA, Luis, “Familias andalusíes: Los datos del Tā’rīj ulamā’ al-Andalus de Ibn al-Faradī” Estudios Onomástico-Biográficos de al-Andalus II, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Madrid 1989, s. 19-99.
MURILLO, Juan Francisco, “La almunia de al-Rusafa en Córdoba”, Madrider Mitteilungen C. 50, 2009, s. 449-482.
MÜELLİFİ MEÇHUL, Ahbârun mecmû‘atün fî fethi’l-Endelüs ve zikri men veliyehâ mine’lümer ilâ duhûli Abdirrahmân b. Mu‘âviye ve tegallübih aleyhâ ve mülkih. fîhâ hüve ve veledüh ve hurûbi’l-kâine fî zâlike beynehüm (thk. İbrahim el-Ebyârî) Dâru’l-Kütübi’lİslâmiyye, Beyrut 1981.
OLIVER ASÍN, Jaime, Historia del nombre Madrid, Agencia Española de Cooperación Internacional, Madrid 1991.
ÖZDEMİR, Mehmet, Endülüs Müslümanları (Kültür ve Medeniyet), Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2013.
_______, “Müvelledûn”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2006, C. XXXII, s. 228-229.
Primera Crónica General de España (Menéndez Pidal) Editorial Gredos S.A., Madrid 1977.
er-RÂZÎ, Ahmed b. Muhammed, “La description de’l-Espagne d’Ahmad al-Razi. Essai de reconstitution de l’original arabe et traduction française” (nşr. E. Levi Provençal), alAndalus, S. 18, 1953, s. 51-108.
TORRES BALBÁS, Leopoldo, Ciudades Hispano-Musulmanas, Instituto Hispano-Árabe de Cultura, Madrid 1985.
Una Crónica Anónima de ‘Abd al-Rahman III (ed. ve trc. Emilio García Gómez-E. Levi Pronvençal), Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Madrid-Granada 1950.
VIGIL-ESCALERA, Alfonso, “Noticia preliminar acerca del hallazgo de una necrópolis altomedieval de rito islámico en la Comunidad de Madrid. El yacimiento de La Huelga (Barajas, Madrid)”, Bolskan, C. 21, 2004, s. 57-61.
YAKÛT EL-HAMEVÎ, Mu‘cemü’l-büldân (thk. Heyet), Dâru Sadr, Beyrut 1977.
ZEHEBÎ, Şemseddin Muhammed b. Ahmed, Siyerü a‘lâmi’n-nübelâ (thk. Şuayb el-Arnaûd ve dğr.) Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1981-1985.