18. ve 19. Yüzyıllarda osmanlı borçlar tarihine bir bakış

Osmanlı Devleti son dönemlerinde borçlanmaya başlamış olmasına rağmen, acı tecrübeler yaşayarak bedeller ödemiş ve mali iflasa sürüklenmiştir.Bu yıllarda devletin gelir ve giderlerinin uzun dönemli bir dengeye kavuşturulamaması büyük sorunlar yaratmıştır. 19. yüzyılın ortalarına kadar Osmanlı Devleti finansman güçlüklerini imparatorluğun kendi kaynaklarını kullanarak aşmaya çalışmış, ancak bu süreçte belirli bir istikrar sağlanamamıştır. Özellikle savaş dönemlerinde ortaya çıkan mali yükünbarış dönemlerinde altından kalkılamaması veya hafifletilememesi, tağşişleri gündeme getirmiştir. Tağşiş ve enflasyonlar ise devlete borç verecek ve güven esası üzerine kurulacak finans piyasalarının güçlenmesini engellemiştir. Nitekim iç borçlanma süreci ve iç finans piyasaları özellikle 1770-1840 döneminde tağşiş ve enflasyon yükünün altından kalkamamıştır. Bu zor dönemde uzun vadeli mali dengelerin kurulamaması nedeniyle iç borçlanma alternatifi bir anlamda tüketilmiş ve Kırım Savaşı ile birlikte Osmanlı devleti dış borçlanma sürecini başlatmıştır. Ancak bütçe dengeleri 1850'ler sonrasında da kurulamamış ve dış borçlanma süreci 1875-1876 yıllarında ödemelerin durdurulması, 1881 yılında da Düyun-u Umumiye İdaresi'nin kurulması ile sonuçlanmıştır. Osmanlı dış borçları, ülkenin kaynaklarını yabancılara aktarmanın bir aracı niteliği taşımış ve alınan borçlar yeniden üretimde kullanılmamıştır. Daha çok hükümetin cari giderlerinde kullanılan dış borçlar, bir yandan birikimli olarak artmış diğer yandan da kamu gelirlerinin önemli bir kısmına yabancıların el koyması ile sonuçlanmıştır.

PDF

___

BCA, 490.01/1449.1.6, s. 26.
AÇBA, Sait, Osmanlı Devleti’nin DışBorçlanması (1854-1914), Afyon 1995
AÇBA, Sait, Devlet Borçlanması, Ankara 1991
AKYILDIZ, Ali, Osmanlı Finans Sisteminde Dönüm Noktası Kâğıt Para ve Sosyo-Ekonomik Etkileri, İstanbul 1996
ANDERSON, Olive, Great Britain andtheBeginnings of theOttomanPublicDebt 1854- 55,TheHistoricalJournal, C.7, S.1, 1964
“Cumhuriyet Devri Maliyesi, Devlet İstikrazları”, Maliye Mecmuası, S. 6, Ankara 1937
ELDEM, Edhem, “Ottoman Financial Integration with Europe: ForeignLoans, theOttoman Bank andtheOttomanPublicDebt” EuropeanReview, C. 1, S. 3, 2005
ERTUNA, Özer, “Osmanlı ve Türkiye Ekonomilerinin Borç Bunalımı”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, S.24, Ekim-2004
FALAY, Nihat, Maliye Tarihi, İstanbul 2000
GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul 2009
GENÇ, Mehmet, “Osmanlı Maliyesinde Malikâne Sistemi” Türkiye İktisat Semineri Metinler/Tartışmalar, Ankara 1973
GÜRAN, Tevfik, Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841-1861), Ankara 1989
GÜRSOY, Bedri, "Muharrem Kararnamesinin 100. Yılı", Atatürk dönemi Ekonomi politikası ve Türkiye'nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara 1982
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C.V, Ankara 1983
KARAMURSAL, Ziya, Osmanlı Mali Tarihi Hakkında Tetkikler, Ankara 1989
KAZGAN, Haydar, Osmanlı’da Avrupa Finans Kapitali, İstanbul 1995
KAZGAN, Haydar, Galata Bankerleri, İstanbul 1991
KIRAY, Emine, Osmanlı’da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İstanbul 1993
KİYOTAKİ, Keiko, OttomanState Finance: A Study of FiscalDeficitsandInternalDebt in 1859-63,(erişim: http://eprints.lse.ac.uk/22327/)
KÖMÜRCAN, Kirkor, Osmanlı-Düyunu Umumiye-Türkiye İmparatorluk Devri Dış Borçlar Tarihi, İstanbul 1948
KÖMÜRCAN, Kirkor, Türkiye İmparatorluk Devri Dış Borçlar Tarihçesi, İstanbul 1948
KÜTÜKOĞLU, Mübahat,Osmanlı-İngiliz İktisadî Münasebetleri II (1838-1850), İstanbul 1976
MUMCU, Uğur, Uyan Gazi Kemal, Ankara 2007
ÖNSOY, Rıfat, Osmanlı Borçları (1854-1914), Ankara 1999
ÖZDEMİR, Biltekin, Osmanlı Devleti Dış Borçları,Ankara 2009
ÖZSOYLU, Ahmet Fazıl, Türk Maliye Tarihi ( Ders Notları), Ç.Ü. İ.İ.B.F.,Adana 1999
ÖZTEL, Muharrem, II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Maliyesi, İstanbul 2009
PAMUK, İevket, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, İstanbul 2008
PAMUK, İevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul 1999
PAMUK, İevket, Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, İstanbul 2009
QUARTAERT, Donald Osmanlı Devleti'nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş,(1881- 1908), Ankara 1987
RODERİC, Davison, H. “The First Ottoman Experiment withPaper Money”, Birinci Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğleri, 11-13 Temmuz 1977 Hacettepe Üniversitesi, (ed. Osman Okyar ve Halil İnalcık), Ankara 1980
SARICA, Murat, Siyasal Tarih, İstanbul, 1983
SAYAR, Nihad S., Türkiye’de İmparatorluk Dönemi Maliye Olayları, İstanbul, 1978
SELEK, Sabahattin, İsmet İnönü Hatıralar, Ankara 1987
İENER, Abdüllatif, Osmanlı Maliyesinin İeffaflaşması, İstanbul 2008
TEZEL, Yahya S., Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), İstanbul 2002
YAVİ, Ersal, Bir Ülke Nasıl Batırılır?, İzmir 2001
YENİAY, Hakkı, Yeni Osmanlı Borçları Tarihi, İstanbul 1964
YERASİMOS, Stefanos, Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye, C.1, Çev. Babür Kuzucu, İstanbul 1980
YILMAZ, Binhan Elif, “Osmanlı İmparatorluğu’nu Dış Borçlanmaya İten Nedenler ve İlk Dış Borç”, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi,S.4, 2002
YILAZ, Faruk, Osmanlının Borç Batağı, İstanbul 2011